BKTT:Tiêu chuẩn mục từ

Một mục từ tồn tại chính thức ở Bách khoa Toàn thư Việt Nam, được sử dụng chính thống trong giảng dạy ở Việt Nam, cần thỏa mãn các tiêu chuẩn tối thiểu và trải qua quy trình bình duyệt nêu dưới đây.

Chủ đề nổi bật & tách biệt

Nổi bật

Mục từ viết về chủ đề nổi bật, xứng đáng được quan tâm, có giá trị cho người đọc trong việc học tập nghiên cứu. Cụ thể, phải có nhiều nguồn uy tín, độc lập, đề cập đến chủ đề một cách đáng kể.

Các mục từ đã được Đề án Biên soạn Bách khoa Toàn thư Việt Nam lựa chọn, có ở danh mục này, được tự động coi như đạt độ nổi bật để có mặt ở Bách khoa Toàn thư Việt Nam.

Với các chủ đề nằm ngoài danh mục nêu trên, thì được coi đạt độ nổi bật khi tất cả 4 tiêu chí sau đều thỏa mãn cùng một lúc:

1. nhiều: là có từ 2 trở lên những nguồn mà không được viết bởi cùng một tác giả, nhóm tác giả, hoặc cùng tổ chức;
2. uy tín : là thỏa mãn quy định về nguồn được chấp nhận ở Bách khoa Toàn thư Việt Nam;
3. độc lập: là công bố bởi những người không liên quan đến chủ đề, không nhận tài trợ hay ràng buộc lợi ích với các chủ thể liên quan đến chủ đề; cũng như độc lập với các nguồn khác được sử dụng để đánh giá về độ nổi bật của chủ đề; đảm bảo sự khách quan của bằng chứng về độ nổi bật;
4. đáng kể: là đề cập trực tiếp trong ý chính hay ở một trong các nội dung lớn của nguồn, với nhiều chi tiết.

Các nguồn được dùng để đánh giá độ nổi bật của chủ đề của một mục từ không nhất thiết xuất hiện trong nội dung mục từ (trong danh sách nguồn tham khảo của mục từ), dù được khuyến khích đưa vào mục từ để làm tăng chất lượng nội dung.

Ngoài yêu cầu trên, mục từ viết về chủ đề cũng không được vi phạm các quy định khác ở Bách khoa Toàn thư Việt Nam.

Tách biệt

Mục từ tồn tại độc lập cần thể hiện chủ đề tách biệt so với mục từ khác. Trường hợp ý nghĩa của chủ đề đề cập bởi mục từ sát với chủ đề đề cập ở mục từ khác, cần sát nhập các mục từ này lại.

Ngược lại, trường hợp chủ đề đề cập ở mục từ chứa nhiều ý nghĩa tách biệt, cần tách các ý nghĩa tách biệt này thành các mục từ riêng, và có thêm trang định hướng cho các mục từ này.

Chủ đề của mục từ có thể có các chủ đề con, khi đó cần có các mục từ dành cho nội dung chi tiết của các chủ đề con, mà nội dung mục từ ở chủ đề lớn không cho phép sa đà vào các chi tiết này.

Các mục từ đã được Đề án Biên soạn Bách khoa Toàn thư Việt Nam lựa chọn, có ở danh mục này, được tự động coi như đạt độ tách biệt để tồn tại độc lập.

Nội dung bách khoa

Bố cục

Một mục từ của bách khoa toàn thư gồm tên đầu mục từ và phần nội dung biên soạn.

Với mục từ chuyển chú chỉ có tên đầu mục từ và được chuyển tới xem nội dung của mục từ khác, khi đó mã nguồn của mục từ chuyển chú là:

#đổi [[Tên mục từ khác]]

Tên mục từ

Với các mục từ đã được Đề án Biên soạn Bách khoa Toàn thư Việt Nam lựa chọn, có ở danh mục này, sử dụng tên đã được lựa chọn, nếu không vi phạm quy định danh pháp thuật ngữ của Bách khoa Toàn thư Việt Nam. Trường hợp tên đã được lựa chọn vi phạm quy định danh pháp thuật ngữ, tên đó được chuyển chú đến tên theo đúng quy định.

Với các mục từ khác, tên mục từ cần đáp ứng:

• có nguồn uy tín sử dụng;
• ngắn gọn, cụ thể và tổng quát.

Nội dung

Nội dung mục từ có:

• phần giới thiệu, nêu định nghĩa về chủ đề mà mục từ nói đến và giới thiệu tóm tắt các ý quan trọng sẽ triển khai chi tiết hơn ở các phần tiếp theo;
• các mục thông tin chi tiết, mỗi mục ứng với một khía cạnh của chủ đề;
• các thông tin tham khảo.

Phần giới thiệu cần in đậm tên mục từ và thường nêu ngay định nghĩa, với mã nguồn:

'''Tên mục từ''' là ...

Các tên thông dụng khác mà chuyển chú đến mục từ này cũng có thể được nêu ra và in đậm.

Tổng thể các mục thông tin chi tiết cần cung cấp đầy đủ, và có hệ thống, về mọi khía cạnh quan trọng về chủ đề, đảm bảo lượng tri thức đa chiều, có thể đối chiếu một cách toàn diện, bao gồm từ định tính đến định lượng, định chất; từ không gian đến thời gian. Thứ tự các mục thông tin chi tiết thường đi từ phần xuất xứ, nguồn gốc và mở rộng sâu hơn những kiến thức liên quan, và kết thúc bằng những vấn đề đang còn bỏ ngỏ hoặc tranh biện. Bố cục này được xây dựng qua điều tra đầy đủ mọi nguồn tư liệu uy tín về chủ đề của mục từ, và không bỏ qua bất cứ khía cạnh quan trọng nào của chủ đề, đồng thời trình bày các khía cạnh theo đúng văn cảnh.

Những mục từ dài thường được phân chia thành tầng bậc. Mỗi một tầng bậc đều có tên tiêu đề và mỗi tên tiêu đề đều có nội dung hoàn chỉnh, giúp cho việc tra tìm thuận tiện và hệ thống được kiến thức.

Dưới cùng là các thông tin tham khảo, bắt buộc có phần "Tham khảo" và hoặc "Nguồn tài liệu" chứa danh mục các nguồn kiểm chứng. Ngoài ra có thể có thêm:

• phần "Chú thích", diễn giải các chú thích đã nêu ở nội dung,
• phần "Xem thêm", chứa chuyển dẫn xem thêm ở các mục từ khác.

Trong tất cả các nội dung, ưu tiên có các hình ảnh hoặc các tập tin đa phương tiện khác (video, âm thanh, ...) minh họa.

Dưới đây là gợi ý bố cục của mục từ ở một số lĩnh vực, nhấn vào để xem chi tiết.

Nội dung chi tiết

Mục từ khái quát lịch sử Các mục từ khái quát lịch sử hình thành, phát triển ngành và chuyên ngành, ngành của một quốc gia, gồm: Giới thiệu: Đề cập ngành gì, gồm những chuyên ngành nào. Mục xuất xứ: Nêu nguồn gốc của ngành, các chuyên ngành, ngành của một quốc gia Mục quá trình phát triển: Nêu cơ sở tổ chức, quá trình thành lập, công tác học tập đào tạo, quá trình phát triển, các thành tựu và kết quả đạt được Mục ảnh hưởng: Nêu ý nghĩa, tác dụng, ảnh hưởng Thông tin tham khảo: Nêu tài liệu để kiểm chứng và nghiên cứu thêm Mục từ khái niệm Các mục từ về khái niệm, thuật ngữ, sự vật hiện tượng, gồm: Giới thiệu: Tên khái niệm, thuật ngữ, sự vật hiện tượng, có chú thích tiếng Latinh, tiếng nước ngoài (nếu có). Định nghĩa khái niệm, thuật ngữ, sự vật hiện tượng. Trường hợp định nghĩa dài, cần nhiều diễn giải kỹ thuật thì có thể chỉ tóm tắt định nghĩa ở phần giới thiệu, và mở mục Định nghĩa chi tiết ngay sau phần Giới thiệu. Mục xuất xứ: Nêu xuất xứ, nguồn gốc, lịch sử hình thành Mục ảnh hưởng: Nêu vai trò, công dụng, ảnh hưởng Mục quan điểm: Nêu ác cách hiểu khác, các tranh luận, bàn thảo (nếu có) Thông tin tham khảo: Nêu tài liệu để kiểm chứng và nghiên cứu thêm Mục từ trường phái Mục từ về trường phái, trào lưu, khuynh hướng, gồm: Giới thiệu: Tên gốc, có thể gồm tiếng nước ngoài nếu có. Các tên gọi khác và lý do cho các tên gọi khác. Định nghĩa tóm tắt. Mục đnh nghĩa: Nêu ra trường phái gì, trào lưu gì, khuynh hướng gì. Mục lịch sử: Nêu nguồn gốc, lịch sử hình thành, trả lời cho các câu hỏi: ở đâu? thời gian nào? phát triển và suy yếu ra sao? Mục ảnh hưởng: Nêu vai trò, tác dụng, ảnh hưởng Mục quan điểm: Nêu các vấn đề còn đang tranh luận, biện bác nếu có Thông tin tham khảo: Nêu tài liệu để kiểm chứng và nghiên cứu thêm Mục từ tổ chức Mục từ về các tổ chức, sự kiện, gồm: Giới thiệu: Tên gốc (tên nước ngoài, nếu có). Các tên khác, tên viết tắt. Định nghĩa, trả lời cho các câu hỏi tổ chức gì? sự kiện gì? Ở đâu? Thời gian nào? Mục hoạt động: Nêu hoạt động, chức năng nhiệm vụ của tổ chức; diễn biến của sự kiện. Mục ảnh hưởng: Nêu tác dụng, vai trò, ý nghĩa và ảnh hưởng của tổ chức và sự kiện. Nêu thành tích, giải thưởng (nếu có) Thông tin tham khảo: Nêu tài liệu để kiểm chứng và nghiên cứu thêm Mục từ tác phẩm Mục từ về tác phẩm, văn kiện, sách báo, tạp chí, gồm: Giới thiệu: Tên gốc (tiếng nước ngoài, nếu có). Các tên gọi khác của tác phẩm, văn kiện, sách báo, tạp chí. Trả lời cho các câu hỏi: loại tác phẩm, văn kiện, sách báo, tạp chí gì? Nêu tác giả, chú ý liên kết đến mục từ nhân vật là tác giả. Nếu không có tên tác giả thì đề tác giả là khuyết danh. Nêu thời gian in ấn xuất bản, biên soạn, trước tác, công bố, sáng tác, xây dựng. Nêu địa điểm in ấn xuất bản, tạo dựng, công bố. Với các tác phẩm chưa in hoặc bản chép tay, cần ghi rõ ký hiệu thư viện hoặc nơi lưu giữ. Với các tác phẩm có nhiều lần tái bản, nhiều dị bản, nhiều lần sao chép, cần ghi rõ sử dụng bản nào. Mục nội dung: nêu kết cấu; bố cục; chất liệu; các chương, mục, tiết; các nội dung chính và nội dung tổng quát của tác phẩm, văn kiện Mục ảnh hưởng: nêu ý nghĩa, tác dụng, ảnh hưởng. Nêu các loại giải thưởng (nếu có). Thông tin tham khảo: Nêu tài liệu để kiểm chứng và nghiên cứu thêm Riêng về các tờ báo và tạp chí, cần tham khảo thêm cấu trúc của loại mục từ tổ chức, sự kiện ở trên. Mục từ nhân vật Mục từ là nhân danh (nhân vật, tác giả), gồm: Giới thiệu: Năm sinh, năm mất để trong ngoặc đơn, thí dụ: (1930 - 2015); còn sống thì chỉ ghi năm sinh, thí dụ: sinh 1939; biết năm sinh mà không biết năm mất, ghi: (1432 - ?); biết năm mất mà không biết năm sinh, ghi: (? - 1580). Các loại tên tự, tên hiệu, bút danh. Quê quán, nơi sống và làm việc. Mục tiểu sử: Nêu quá trình học tập, công tác, hoạt động Mục ảnh hưởng: Nêu các cống hiến chính, các tác phẩm chính. Các phần thưởng, danh hiệu, giải thưởng (nếu có) Thông tin tham khảo: Nêu tài liệu để kiểm chứng và nghiên cứu thêm Mục từ địa danh Mục từ là địa danh, gồm: Giới thiệu: Nêu địa danh gì (tên đơn vị hành chính, di chỉ, di tích, khu vực, sông, biển, hải đảo, vịnh, núi non, suối khe). Các tên trước, tên gọi khác của địa danh. Nêu vị trí, giáp giới, tọa độ. Mục miêu tả: thêm các thông tin chi tiết về địa lý Các mục liên quan đến ảnh hưởng hoặc ý nghĩa: lịch sử văn hóa, kinh tế xã hội, quốc phòng – an ninh, ngoại giao, du lịch. Nêu các bằng công nhận các cấp (nếu có) Thông tin tham khảo: Nêu tài liệu để kiểm chứng và nghiên cứu thêm

Kiểm chứng được

Trong nội dung mục từ, mỗi dữ kiện đều cần được chú thích nguồn kiểm chứng uy tín. Chú thích thường đặt ở ngay sau dữ kiện, hoặc ở cuối câu.

Định dạng của chú thích cần thống nhất trong toàn bài và thống nhất với định dạng chung của Bách khoa Toàn thư Việt Nam.

Văn phong

Nội dung mục từ cần đảm bảo đúng chính tả và ngữ pháp tiếng Việt. Các thuật ngữ sử dụng cần tuân thủ quy định danh pháp thuật ngữ áp dụng tại Bách khoa Toàn thư Việt Nam.

Văn phong trung lập, vô nhân xưng, không có tu từ, thán ngữ. Văn phong tổng hợp nội dung từ các tài liệu tham khảo uy tín và cập nhật nhất của chuyên ngành, phản ánh cốt lõi của các nguồn tham khảo này, tránh trích dẫn nguyên văn từ nguồn.

Tổng hợp

Nội dung cần bám sát vào chủ đề, không sa đà vào các chi tiết không quan trọng, và sử dụng văn phong tổng hợp.

Không vi phạm bản quyền

Các câu chữ và hình ảnh, tập tin đa phương tiện, được sử dụng trong nội dung không được vi phạm luật bản quyền và luật pháp Việt Nam nói chung. Không sao chép nguyên văn các nội dung từ các nguồn khác, trừ các nguồn đã cấp giấy phép tự do. Không lấy hình ảnh và tập tin đa phương tiện từ các nơi khác mà chưa có sự cho phép sử dụng tự do.

Các bảng biểu, hộp thông tin và tập tin

Nếu nội dung mục từ có chứa các bảng biểu hoặc các hộp thông tin, các phần này chỉ được chứa các dữ kiện ngắn gọn, không diễn ý dài dòng. Các dữ kiện đều có chú thích nguồn kiểm chứng uy tín ủng hộ cho thông tin đưa vào.

Các hình ảnh hoặc tập tin, nếu có ở trong nội dung mục từ, cũng cần phải chứa các thông tin có thể xác minh được tính đúng đắn qua các nguồn kiểm chứng uy tín. Các nội dung trong miêu tả ngắn gọn đi kèm hình ảnh cũng cần có chú thích nguồn kiểm chứng uy tín.

Quy trình bình duyệt

Bình duyệt mục từ mới

Một mục từ chưa qua bình duyệt được treo bảng {{mới}}, bằng cách thêm mã nguồn sau vào đầu:

{{mới}}

Một mục từ được chấp nhận, theo quy trình bình duyệt dưới đây, sẽ được gỡ bỏ biển trên.

Một mục từ được chấp nhận nếu có ít nhất 2 người biên soạn đã xác nhận mục từ, bằng cách viết ở mục "Bình duyệt" trong trang thảo luận của mục từ, bên dưới mục "Tác giả và nguồn gốc", nội dung xác nhận, sử dụng bản mẫu {{bình duyệt}}.

Người xác nhận mục từ, là một người biên soạn, thực hiện xác nhận bằng cách thêm mã nguồn sau:

{{bình duyệt}}

Sau khi thêm bản mẫu này, nội dung hiện ra tiếp theo sẽ hướng dẫn cho người xác nhận mục từ các bước tiến hành tiếp theo. Dưới đây là các bước mà bản mẫu này hướng dẫn, nhấn vào để xem chi tiết.

Nội dung chi tiết

Phần 1. Đánh giá về chủ đề của mục từ Độ nổi bật: Nếu mục từ thuộc vào danh sách được Đề án Biên soạn Bách khoa Toàn thư Việt Nam lựa chọn, thì tự động bỏ qua bước này. Nếu không, người xác nhận cần chỉ ra 2 nguồn kiểm chứng thứ cấp, uy tín, độc lập, đề cập đến chủ đề một cách đáng kể. Độ tách biệt: Nếu mục từ thuộc vào danh sách được Đề án Biên soạn Bách khoa Toàn thư Việt Nam lựa chọn, thì tự động bỏ qua bước này. Nếu không, người xác nhận cần tìm kiếm xem không có mục từ nào đã có ở Bách khoa Toàn thư Việt Nam đề cập chủ đề sát với mục từ đang xét. Phần 2. Đánh giá về nội dung của mục từ Tên mục từ: Nếu tên mục từ thuộc vào danh sách được Đề án Biên soạn Bách khoa Toàn thư Việt Nam lựa chọn, thì tự động bỏ qua bước này. Nếu không, người xác nhận cần chỉ ra 1 nguồn kiểm chứng uy tín ủng hộ việc dùng tên này, và tên này có đúng chính tả, đúng ngữ pháp, ngắn gọn không. Bản quyền: Bản quyền văn bản: Người xác nhận copy các nội dung văn bản lên các công cụ tìm kiếm và kiểm tra đạo văn, xem liệu có khả năng nội dung lấy lại từ nguồn có bản quyền mà chưa xin phép không. Nếu không có bằng chứng được sao chép từ nguồn khác, hoặc được sao chép / biên dịch / phát triển từ các nguồn có giấy phép tự do và có ghi công đầy đủ thì đi bước tiếp theo. Bản quyền tập tin: Người xác nhận kiểm tra trang mô tả tập tin xem đã có thông tin nguồn gốc và giấy phép sử dụng phù hợp chưa. Các tập tin đưa vào mục từ đều cần có giấy phép sử dụng tự do, không vi phạm bản quyền. Kiểm chứng & Văn phong : Câu 1: Người xác nhận rà lại từng ý được ở câu này, xem còn ý nào chưa có chú thích nguồn kiểm chứng uy tín không, hoặc chú thích chưa đạt yêu cầu. Sau đó người xác nhận rà lại từng câu chữ, xem đã đúng chính tả, ngữ pháp, thuật ngữ dùng đúng theo quy chuẩn của Bách khoa Toàn thư Việt Nam chưa, có từ ngữ nào vi phạm không và sửa lại như nào. Cách diễn đạt đã trung lập, bách khoa chưa, sửa lại như nào. Chỉ khi không còn vấn đề về xác minh tính chính xác của thông tin và văn phong thì mới đi tiếp đến câu sau. Câu 2: Với mỗi câu tiếp theo, lặp lại các bước xác nhận như với câu trước đó. ... Bố cục: Người xác nhận kiểm tra xem các mục đã có cấu trúc một cách hệ thống, đề cập đầy đủ mọi khía cạnh quan trọng về chủ đề chưa. Có thể dựa vào các gợi ý bố cục của từng loại mục từ đã nêu ở trên. Người xác nhận, sau khi đọc lại các nguồn kiểm chứng uy tín, thì xem xét liệu có những nội dung quan trọng nào về chủ đề của mục từ ở các nguồn kiểm chứng mà chưa được đề cập trong mục từ không, và có phần giới thiệu ở đầu và mục thông tin tham khảo ở cuối chưa. Các nguồn tham khảo có đáp ứng quy định về nguồn uy tín không và trình bày đúng quy định chính tả không. Giới thiệu: Người xác nhận kiểm tra xem phần giới thiệu có nêu định nghĩa về chủ đề và tóm tắt các ý sẽ triển khai ở các phần tiếp theo không. Đi bước tiếp theo nếu phần giới thiệu có đề cập tóm tắt đến những ý quan trọng ở các mục, không có khía cạnh quan trọng nào được giới thiệu mà chưa được diễn giải chi tiết ở các mục, đồng thời phần giới thiệu in đậm tên mục từ và nêu ngay định nghĩa về chủ đề của mục từ ở câu đầu tiên. Tổng hợp: Người xác nhận tìm kiếm trong nội dung mục từ xem liệu có tồn tại các phần bị sa đà vào chi tiết không cần thiết không. Các hộp thông tin và các bản mẫu: nếu có các hộp thông tin và bảng biểu, dùng các bản mẫu phụ trợ, thì kiểm tra xem chúng có chỉ chứa các dữ kiện ngắn gọn, không diễn ý dài dòng, và các dữ kiện đều có chú thích nguồn kiểm chứng uy tín ủng hộ chưa. Phần 3. Kết luận & Ký tên Ký tên bằng 4 ký tự ~ viết liền nhau, khi kết thúc

Khuyến khích những người bình duyệt có chuyên môn liên quan đến mục từ tham gia. Một người nếu không có kiến thức chuyên ngành, không am hiểu về chủ đề của mục từ thì không nên tham gia bình duyệt về yếu tố chuyên môn.

Bình duyệt mục từ cập nhật

Một mục từ đã từng được xác nhận trước đó, qua quy trình bình duyệt, có thể được cập nhật:

• các sửa chính tả, sửa văn phong ở mức nhỏ không làm thay đổi ý, có thể được sửa trực tiếp vào mục từ, và:
  • cần ghi tóm tắt sửa đổi
• các sửa đổi bổ sung hình minh họa, có thể sửa trực tiếp vào mục từ và:
  • cần ghi tóm tắt sửa đổi
  • cần cập nhật cho phần "Bình duyệt" ở trang thảo luận của mục từ, xác nhận hình ảnh thêm đưa vào không vi phạm bản quyền
  • mời thêm ít nhất 2 người biên soạn khác vào cập nhật cho phần "Bình duyệt" ở trang thảo luận, xác nhận hình ảnh thêm vào là phù hợp và không vi phạm bản quyền
• các sửa đổi làm thay đổi ý, thêm ý, hoặc xóa bớt ý, hoặc các sửa đổi lớn hơn, không sửa trực tiếp vào mục từ, mà đề xuất tại phần "Đề xuất sửa đổi" ở trang thảo luận của mục từ. Các đề xuất này cần được đánh giá theo các tiêu chí giống với các tiêu chí nêu ra ở phần Bình duyệt. Khi các đề xuất này đã được xác nhận là đạt tiêu chuẩn thì được cập nhật vào mục từ và phần "Bình duyệt" cũng được cập nhật theo.

Gỡ bỏ mục từ

Trường hợp phát hiện ra lỗi trong quá trình bình duyệt cho thấy mục từ vẫn chưa đạt tiêu chuẩn, cần cập nhật vào phần "Bình duyệt" và chuyển nội dung mục từ ra phần "Đang phát triển" ở trang thảo luận mục từ, và sửa chữa nội dung tại đây. Nội dung mục từ được lùi lại phiên bản đã được bình duyệt mà không gặp lỗi gần nhất trước đó, hoặc xóa bỏ nếu không có phiên bản nào như vậy. Cho đến khi đạt tiêu chuẩn thì chuyển nội dung ở phần "Đang phát triển" của trang thảo luận mục từ trở lại nội dung mục từ.

Cập nhật

Khi có cập nhật đối với quy định này, cần có thông báo rộng rãi trong cộng đồng, và tiến hành bình duyệt lại tất cả các bài viết theo phiên bản mới nhất của quy định này.