Ung thư
Tên khác	Khối u ác tính, u ác
Ung thư (phải) phát triển không thể kiểm soát và xâm lấn mô xung quanh; u lành (trái) bị ngăn cách với mô lân cận.
Chuyên khoa	Ung thư học
Triệu chứng	Nổi u, sưng hạch, loét, đau, xuất huyết, sụt cân, khó thở, mệt mỏi, trầm cảm, suy giảm nhận thức.
Yếu tố nguy cơ	Thuốc lá, tác nhân lây nhiễm, đồ uống có cồn, ánh sáng mặt trời và bức xạ tử ngoại, bức xạ ion hóa, chế độ ăn không lành mạnh, lười vận động, béo phì, ô nhiễm môi trường, nghề nghiệp, một số dược phẩm.
Chẩn đoán	Khám thân thể, xét nghiệm phòng thí nghiệm, chụp ảnh y khoa, sinh thiết.
Phòng ngừa	Không hút thuốc lá, hạn chế đồ uống có cồn, cải thiện chế độ ăn, tiêm chủng, tích cực vận động, duy trì cân nặng phù hợp, tránh: hóa chất, bức xạ ion hóa, cực tím, ô nhiễm môi trường.
Điều trị	Các phương pháp chính: phẫu thuật, hóa trị, xạ trị, liệu pháp miễn dịch, liệu pháp hormone, liệu pháp nhắm đích.
Số người mắc	19,3 triệu (2020)
Số người chết	10 triệu (2020)

Ung thư là nhóm các bệnh có đặc điểm những tế bào bất thường phân chia không kiểm soát và xâm lấn hoặc lan sang những bộ phận khác của cơ thể. Khả năng xâm lấn ra ngoài địa điểm ban đầu làm nên nét khác biệt căn bản giữa ung thư hay khối u ác tính với u lành, dù vậy một số loại u lành có thể biến thành u ác. Về bản chất, ung thư là bệnh về gen hay di truyền phát sinh khi có sự tích lũy những biến đổi cấp phân tử trong bộ gen của những tế bào soma. Một số đặc tính cốt lõi của ung thư gồm: không ngừng ra tín hiệu tăng sinh, lẩn tránh các tác nhân ức chế sinh trưởng, kháng chết tế bào, cho phép nhân bản vĩnh viễn, kích thích hình thành mạch, kích hoạt xâm lấn và di căn. Dấu hiệu và triệu chứng có thể là nổi u, sưng hạch, loét, đau, xuất huyết, sụt cân, khó thở, mệt mỏi, trầm cảm, suy giảm nhận thức. Con người đã biết đến hơn 100 loại ung thư.

Ung thư thường được phân loại theo nguồn gốc mô hay tế bào phát sinh. Hầu hết các ca ung thư ở người là ung thư biểu mô (carcinoma) xảy ra ở biểu mô. Sarcoma là u ác tính gốc trung mô, thường là mô liên kết (như cơ, xương) và loại này hiếm gặp. Leukemia là sự tích lũy dư thừa những tế bào tạo máu bất thường, gọi là tế bào non, trong tủy xương và máu ngoại vi; hay đơn giản nó là ung thư tế bào máu. Lymphoma là ung thư hình thành từ mô hay tế bào bạch huyết (lympho) gồm tế bào B, tế bào T, tế bào NK và được phân thành hai nhóm lớn là lymphoma Hodgkin và không Hodgkin. Myeloma xảy ra khi một dòng tương bào trong tủy xương hóa ác tính dẫn đến sự sản sinh thừa thãi một loại kháng thể và phá hủy xương.

Các nguyên nhân hàng đầu dẫn đến ung thư là hút thuốc lá, tiêu thụ đồ uống có cồn, ăn ít rau quả, thừa cân và béo phì. Một số yếu tố nguy cơ đáng kể khác bao gồm: già hóa, tác nhân lây nhiễm (tiêu biểu là virus), bức xạ ion hóa, hóa chất (như thuốc bảo vệ thực vật, nitrosamine, aflatoxin, arsenic, dioxin, ...), viêm mạn tính, tiền sử gia đình. Hầu hết các tác nhân gây ung thư làm tổn hại DNA và gây nên những đột biến, do đó ung thư là hệ quả của những biến đổi trong DNA. Số khác không gây đột biến mà kích thích tăng sinh tế bào, trong khi một vài loại virus thì mang vật chất di truyền mới vào tế bào. Thông thường, ung thư đòi hỏi phải có sự tích lũy đột biến và chọn lọc tự nhiên qua thời gian ở một quần thể tế bào soma, đây được xem như quá trình tiến hóa vi mô. Mặc dù vậy trong số ít trường hợp, một sự kiện tai họa trong tế bào có thể lập tức dẫn tới nhiều đột biến và ung thư sẽ đến đột ngột hơn thường lệ.

Ung thư có thể được phòng ngừa bằng các biện pháp không hút thuốc lá, hạn chế đồ uống có cồn, giảm calo, vận động, tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời, ăn ít thịt, ăn nhiều rau quả và ngũ cốc nguyên hạt, tiêm chủng, khám sức khỏe định kỳ. Tầm soát có thể giúp phát hiện ung thư sớm và làm tăng cơ hội điều trị hay chữa khỏi. Mặc dù vậy nhiều loại ung thư chưa có khuyến cáo tầm soát hiệu quả và tồn tại những mặt trái như chẩn đoán hay điều trị thừa. Chẩn đoán ung thư dựa vào khám thân thể, các xét nghiệm phòng thí nghiệm, chụp ảnh y khoa, sinh thiết. Các phương pháp trụ cột và tiêu chuẩn trong điều trị ung thư là phẫu thuật, hóa trị, xạ trị, liệu pháp miễn dịch, ngoài ra quan trọng còn có liệu pháp nhắm đích, liệu pháp hormone. Chăm sóc giảm nhẹ hết sức cần thiết cho bệnh nhân giai đoạn muộn. Kết cục phụ thuộc vào nhiều yếu tố, quan trọng nhất là giai đoạn bệnh, kế đến đáng kể là độ tuổi, giới tính, thể trạng, năng lực miễn dịch của bệnh nhân, cùng chất lượng điều trị.

Trong năm 2020, trên thế giới ước tính có 19,3 triệu ca mắc ung thư mới và gần 10 triệu người tử vong vì căn bệnh. Ung thư vú đã trở thành loại ung thư phổ biến nhất với 2,3 triệu ca mới, trong khi ung thư phổi là loại gây tử vong hàng đầu với 1,8 triệu người chết. Tỷ lệ mắc và tử vong ở nam đều cao hơn nữ, lần lượt là 19 và 43%. Đa phần số ca mắc (49,3%) và tử vong (58,3%) xảy ra ở châu Á, châu lục đông dân nhất (chiếm 59,5% dân số thế giới). Kiểu ung thư ở trẻ em khác với người lớn, hay gặp nhất là leukemia, lymphoma và u hệ thần kinh trung ương. Con người đã bị mắc bệnh từ thời tiền sử, mặc dù vậy nó mới trở nên phổ biến hơn rõ rệt trong vài thập kỷ gần đây do dân số già hóa nhanh, hành vi nguy cơ gia tăng và sự hiện diện nhiều hơn của chất gây ung thư trong môi trường và sản phẩm tiêu dùng. Ung thư gây tổn thất kinh tế lớn nhất trong số những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới. Ở châu Âu, tổng chi phí cho ung thư ước đạt 199 tỷ euro vào năm 2018.

Sách

• Wild, Christopher P.; Weiderpass, Elisabete; Stewart, Bernard W., bt. (2020), World Cancer Report: Cancer Research for Cancer Prevention, World Health Organization, ISBN 978-92-832-0448-0
• Stephens, Frederick O.; Aigner, Karl Reinhard (2016), Basics of Oncology (lxb. 2), Springer, Cham, doi:10.1007/978-3-319-23368-0, ISBN 978-3-319-23368-0
• Fior, Rita; Zilhão, Rita, bt. (2019), Molecular and Cell Biology of Cancer (lxb. 1), Springer, Cham, doi:10.1007/978-3-030-11812-9, ISBN 978-3-030-11812-9
• Pecorino, Lauren (2012), Molecular Biology of Cancer: Mechanisms, Targets, and Therapeutics (lxb. 3), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-957717-0
• DeVita, Vincent T.; Lawrence, Theodore S.; Rosenberg, Steven A., bt. (2011), Cancer: Principles & Practice of Oncology : Primer of the Molecular Biology of Cancer, Lippincott Williams & Wilkins, ISBN 978-1-4511-1897-1
• Cooper, Geoffrey M. (2018), The Cell: A Molecular Approach (lxb. 8), Oxford University Press, ISBN 978-1-60535-707-2
• Mughal, Tariq I.; Golman, John M.; Mughal, Sabena T. (2010), Understanding Leukemias, Lymphomas and Myelomas (lxb. 2), Routledge, doi:10.1201/9780203734735, ISBN 978-1-8418-4694-1