Béo phì là tình trạng tích tụ quá nhiều chất béo trong cơ thể, dẫn đến trọng lượng cơ thể cao hơn ít nhất 20% so với bình thường khi đo theo bảng tiêu chuẩn về phạm vi cân nặng tối ưu theo tuổi, giới tính, chiều cao và loại cơ thể.

Những người thừa cân 20% được coi là hơi béo phì. Những người cao hơn 40% trọng lượng tiêu chuẩn là béo phì vừa phải, trong khi những người cao hơn 50% là béo phì bệnh lý. Những người vượt quá mức cân nặng mong muốn từ 45 kg trở lên là người lai béo. Béo phì là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng ở nhiều quốc gia hiện nay. Các nghiên cứu cho thấy rằng từ 10% đến 20% người Mỹ bị béo phì từ nhẹ đến trung bình.

Khi nói đến béo phì người ta nhấn mạnh vào các cơ quan của cơ thể và những biểu hiện có liên quan đến vấn đề về khớp, huyết áp cao, khó tiêu, chóng mặt phép thuật, phát ban, rối loạn kinh nguyệt và sớm lão hóa.

So sánh với những người có cân nặng bình thường, những người béo phì mắc nhiều bệnh nghiêm trọng hơn, bao gồm các bệnh thoái hóa của tim và động mạch và tuổi thọ ngắn hơn. Béo phì cũng có thể gây ra các biến chứng trong quá trình sinh nở và phẫu thuật.

Béo phì có thể có tính chất gia đình, vì trọng lượng cơ thể của trẻ em dường như có liên quan đến trọng lượng cơ thể của cha mẹ chúng. Trẻ em của cha mẹ béo phì thường có nguy cơ béo phì cao hơn 13 lần so với những đứa trẻ khác. Điều này cho thấy có khuynh hướng di truyền đối với sự tích tụ chất béo trong cơ thể.

Nghiên cứu trên động vật gần đây cho thấy sự tồn tại của một “gen chất béo” và xu hướng đối với kiểu cơ thể có số lượng tế bào mỡ cao của béo phì - gọi là endomorphic - dường như được di truyền. Tuy nhiên, sự lây truyền qua thế hệ của bệnh BP có thể mang tính văn hóa cũng như di truyền, vì cách cho ăn sớm có thể tạo ra thói quen ăn uống không lành mạnh.

Một số trường hợp béo phì có nguyên nhân hoàn toàn là sinh lý. Chẳng hạn, như trục trặc tuyến hoặc rối loạn vùng dưới đồi. Những người có sản xuất thấp hormone thyroxin có xu hướng chuyển hóa thức ăn chậm, dẫn đến dư thừa lượng calo không được đốt cháy. Khi lượng calo tiêu thụ nhiều hơn mức cơ thể có thể chuyển hóa, lượng calo dư thừa sẽ được lưu trữ trong cơ thể dưới dạng mỡ hoặc mô mỡ.

Một số người bị hạ đường huyết có vấn đề về trao đổi chất cụ thể với carbohydrate, điều này cũng có thể dẫn đến việc tích trữ calo không được đốt cháy dưới dạng chất béo. Tuy nhiên, trong phần lớn các trường hợp béo phì là do ăn quá nhiều. Bản thân việc ăn quá nhiều thường kết hợp các thành phần thể chất và tâm lý. Mọi người có thể ăn một cách cưỡng chế để vượt qua nỗi sợ hãi hoặc sự bất bình trong xã hội, thể hiện thái độ thách thức hoặc tránh các mối quan hệ thân mật.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cũng đã gợi ý tương quan vật lý do ăn quá nhiều, bao gồm thâm hụt trong dẫn truyền thần kinh serotonin làm tăng cảm giác thèm ăn do carbohydrate và có thể là một “bộ điểm” cao hơn đối với trọng lượng cơ thể mà làm cho người béo phì cảm thấy đói thường xuyên hơn mọi người. Điểm thiết lập được nâng cao này có thể là kết quả của cả di truyền và thói quen dinh dưỡng ban đầu. Ít vận động cũng góp phần gây béo phì. Điều trị béo phì hiệu quả nhất bao gồm cả việc giảm lượng mỡ thừa trong cơ thể và loại bỏ các yếu tố gây bệnh và được thực hiện tốt nhất dưới sự giám sát y tế.

Một kế hoạch giảm cân thích hợp bao gồm tập thể dục (đốt cháy calo mà không làm chậm sự trao đổi chất), giảm lượng thức ăn, thay đổi hành vi để thay đổi thái độ và hành vi thực phẩm có liên quan và liệu pháp tâm lý để giải quyết nguyên nhân dẫn đến ăn quá nhiều.

Biện pháp xử lý khác có thể bao gồm liệu pháp hormone, thuốc thèm ăn - ức chế và sự can thiệp của phẫu thuật làm giảm kích thước của dạ dày và ruột. Điều chỉnh hành vi đã đặc biệt thành công và được sử dụng rộng rãi trong điều trị béo phì. Các kỹ thuật điều trị bao gồm kiểm soát kích thích (loại bỏ các tín hiệu môi trường đóng vai trò trong việc ăn uống không phù hợp), quản lý việc ăn uống (làm chậm tốc độ ăn để bắt kịp cảm giác no), quản lý dự phòng (áp dụng hệ thống tăng cường và trừng phạt tích cực) và tự theo dõi lượng ăn vào hàng ngày và các yếu tố liên quan đến nó.

Ngày nay, tỷ lệ trẻ em ở bị thừa cân ngày càng tăng. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng tỷ lệ trao đổi chất của trẻ em khi xem ti vi thấp hơn so với khi chúng nghỉ ngơi. Các mô hình và hành vi ăn uống không lành mạnh liên quan đến béo phì có thể được giải quyết bằng các chương trình về dinh dưỡng, tập thể dục và quản lý căng thẳng liên quan đến cả trẻ em và gia đình.

Tài liệu tham khảo

1. Vũ Dũng (Chủ biên), Từ điển Tâm lý học, Nxb. Từ điển bách khoa, Hà Nội, 2008.
2. McGinnis, J. M., & Foege, W. H., Actual causes of death in the United States, Journal of the American Med¬ical Association, 270, 1993, pp. 2.207 - 2.212.
3. Epstein, L. H., Family-based behavioural interven¬tion for obese children, International Journal of Obesity & Related Metabolic Disorders, 20 (Suppl. I), S14-S21, 1996.
4. Raymond J. Corsini, Braun, The Dictionary of Psychology, Brumfield, ML, 1999.
5. Bonnie, R. Strickland, The GallEncyclopedia of Psychology, executive editor, Gale group, 2000.