Sửa đổi Leukemia cấp dòng lympho

<indicator name="mới">[[File:UnderCon icon.svg|40px|link={{TALKPAGENAME}}#Bình duyệt|alt=Mục từ này cần được bình duyệt|Mục từ này cần được bình duyệt]]</indicator>
{{Infobox medical condition
| name            = Leukemia cấp dòng lympho (ALL)
| synonyms        = Leukemia nguyên bào lympho cấp, leukemia lympho bào cấp
| image           = Lymphoblasts_in_acute_lymphoblastic_leukemia.jpg
| caption         = Một số nguyên bào lympho trong máu ngoại vi của bệnh nhân ALL
| field           = [[Huyết học]], [[ung thư học]]
| symptoms        = Mệt mỏi, chóng mặt, sốt, sụt cân, đổ mồ hôi đêm, đau xương khớp, dễ bầm tím hoặc chảy máu, ...
| complications   = 
| onset           = 
| duration        = 
| types           = ALL tế bào B, ALL tế bào T
| causes          = Thường không rõ
| risks           = Các hội chứng di truyền, các yếu tố môi trường, tuổi cao (>70)
| diagnosis       = Khám nghiệm tủy xương
| differential    = 
| prevention      =
| treatment       = 
| medication      =
| prognosis       = 
| frequency       = 
| deaths          = 
}}
[[File:Diagram showing the cell that ALL starts in CRUK 295-vi.svg|thumb|Ở ALL, các tế bào dòng lympho phát triển đến nguyên bào lympho thì dừng rồi tăng sinh ác tính.]]
'''Leukemia/Lơxêmi cấp dòng lympho''' ('''ALL''') là sự biến đổi và tăng sinh ác tính của các tế bào tiền [[lympho bào|lympho]] trong tủy xương, máu, và những điểm ngoài tủy.<ref name="Terwilliger">{{cite journal | last1 = Terwilliger | first1 = T | last2 = Abdul-Hay | first2 = M | title = Acute lymphoblastic leukemia: a comprehensive review and 2017 update | journal = Blood Cancer Journal | date = June 2017 | volume = 7 | issue = 6 | pages = e577–e577 | doi = 10.1038/bcj.2017.53 | pmid = 28665419 | pmc = 5520400 | s2cid = 4043830 | doi-access = free}}</ref> Ở ALL có những dị thường nhiễm sắc thể và sửa đổi gen liên quan đến khâu biệt hóa và tăng sinh của các tế bào tiền lympho.<ref name="Terwilliger"/><ref name="Malard">{{cite journal | last1 = Malard | first1 = Florent | last2 = Mohty | first2 = Mohamad | title = Acute lymphoblastic leukaemia | journal = The Lancet | date = April 2020 | volume = 395 | issue = 10230 | pages = 1146–1162 | doi = 10.1016/S0140-6736(19)33018-1 | pmid = 32247396 | s2cid = 214779717}}</ref> Đây là loại ung thư phổ biến nhất ở trẻ em, chiếm 25% số ca trẻ dưới 15 tuổi mắc ung thư.<ref name="Kakaje">{{cite journal | last1 = Kakaje | first1 = Ameer | last2 = Alhalabi | first2 = Mohammad Marwan | last3 = Ghareeb | first3 = Ayham | last4 = Karam | first4 = Bahjat | last5 = Mansour | first5 = Bassam | last6 = Zahra | first6 = Bayan | last7 = Hamdan | first7 = Othman | title = Rates and trends of childhood acute lymphoblastic leukaemia: an epidemiology study | journal = Scientific Reports | date = 21 April 2020 | volume = 10 | issue = 1 | doi = 10.1038/s41598-020-63528-0 | pmid = 32317670 | pmc = 7174306 | s2cid = 216032548 | doi-access = free}}</ref> Tỷ lệ mắc cao nhất rơi vào độ tuổi 1 đến 4, thấp nhất 25 đến 45.<ref name="Malard"/> Những tiến bộ y học đã nâng cao cơ hội sống sót cho trẻ em mắc ALL từ 10% hồi thập niên 1960 lên 90% ngày nay,<ref name="Hunger">{{cite journal | last1 = Hunger | first1 = Stephen P. | last2 = Mullighan | first2 = Charles G. | title = Acute Lymphoblastic Leukemia in Children | journal = New England Journal of Medicine | date = 15 October 2015 | volume = 373 | issue = 16 | pages = 1541–1552 | doi = 10.1056/NEJMra1400972 | pmid = 26465987 | s2cid = 609394}}</ref> song đây vẫn là bệnh hiểm nghèo đối với người lớn.<ref name="Terwilliger"/> Chỉ 25% bệnh nhân trên 50 tuổi sống được 5 năm sau chẩn đoán.<ref name="Malard"/>

Trong phần lớn trường hợp, ALL tự nhiên phát sinh ở người khỏe mạnh mà không rõ nguyên nhân.<ref name="Terwilliger"/><ref name="Malard"/> Chưa đến 5% ca bệnh có thể quy do những tình trạng di truyền như [[hội chứng Down]], [[hội chứng Klinefelter]], [[hội chứng Bloom]], [[hội chứng gãy Nijmegen]], [[thiếu máu Fanconi]], và [[chứng thất điều–giãn mạch]].<ref name="Paul">{{cite journal | last1 = Paul | first1 = Shilpa | last2 = Kantarjian | first2 = Hagop | last3 = Jabbour | first3 = Elias J. | title = Adult Acute Lymphoblastic Leukemia | journal = Mayo Clinic Proceedings | date = November 2016 | volume = 91 | issue = 11 | pages = 1645–1666 | doi = 10.1016/j.mayocp.2016.09.010 | pmid = 27814839 | s2cid = 10955561}}</ref> Tiếp xúc với một số yếu tố môi trường như [[thuốc diệt hại]], [[bức xạ ion hóa]], hay [[nhiễm trùng]] trong thời mang thai và thơ ấu tiềm ẩn rủi ro.<ref name="Malard"/> Tuổi cao (trên 70) cũng là một yếu tố nguy cơ.<ref name="Paul"/><ref name="Brown">{{cite journal | last1 = Brown | first1 = Patrick A. | last2 = Shah | first2 = Bijal | last3 = Advani | first3 = Anjali | last4 = Aoun | first4 = Patricia | last5 = Boyer | first5 = Michael W. | last6 = Burke | first6 = Patrick W. | last7 = DeAngelo | first7 = Daniel J. | last8 = Dinner | first8 = Shira | last9 = Fathi | first9 = Amir T. | last10 = Gauthier | first10 = Jordan | last11 = Jain | first11 = Nitin | last12 = Kirby | first12 = Suzanne | last13 = Liedtke | first13 = Michaela | last14 = Litzow | first14 = Mark | last15 = Logan | first15 = Aaron | last16 = Luger | first16 = Selina | last17 = Maness | first17 = Lori J. | last18 = Massaro | first18 = Stephanie | last19 = Mattison | first19 = Ryan J. | last20 = May | first20 = William | last21 = Oluwole | first21 = Olalekan | last22 = Park | first22 = Jae | last23 = Przespolewski | first23 = Amanda | last24 = Rangaraju | first24 = Sravanti | last25 = Rubnitz | first25 = Jeffrey E. | last26 = Uy | first26 = Geoffrey L. | last27 = Vusirikala | first27 = Madhuri | last28 = Wieduwilt | first28 = Matthew | last29 = Lynn | first29 = Beth | last30 = Berardi | first30 = Ryan A. | last31 = Freedman-Cass | first31 = Deborah A. | last32 = Campbell | first32 = Mallory | title = Acute Lymphoblastic Leukemia, Version 2.2021, NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology | journal = Journal of the National Comprehensive Cancer Network | date = September 2021 | volume = 19 | issue = 9 | pages = 1079–1109 | doi = 10.6004/jnccn.2021.0042 | pmid = 34551384 | s2cid = 237608259 | doi-access = free}}</ref> Căn cứ vào kiểu hình miễn dịch, ALL được phân thành hai loại phổ quát là ALL tế bào B (B-ALL) và ALL tế bào T (T-ALL);<ref name="Teachey">{{cite journal | last1 = Teachey | first1 = David T | last2 = Pui | first2 = Ching-Hon | title = Comparative features and outcomes between paediatric T-cell and B-cell acute lymphoblastic leukaemia | journal = The Lancet Oncology | date = March 2019 | volume = 20 | issue = 3 | pages = e142–e154 | doi = 10.1016/S1470-2045(19)30031-2 | pmc = 9233195 | pmid = 30842058 | s2cid = 73493776}}</ref> trong đó ALL tế bào B phổ biến hơn, chiếm 85–90% ở trẻ em<ref name="Teachey"/> và 75% ở người lớn.<ref name="Paul"/><ref name="Samra">{{cite journal | last1 = Samra | first1 = Bachar | last2 = Jabbour | first2 = Elias | last3 = Ravandi | first3 = Farhad | last4 = Kantarjian | first4 = Hagop | last5 = Short | first5 = Nicholas J. | title = Evolving therapy of adult acute lymphoblastic leukemia: state-of-the-art treatment and future directions | journal = Journal of Hematology &amp; Oncology | date = 5 June 2020 | volume = 13 | issue = 1 | doi = 10.1186/s13045-020-00905-2 | pmid = 32503572 | pmc = 7275444 | s2cid = 219330780 | doi-access = free}}</ref>

Biểu hiện lâm sàng của ALL thường không đặc trưng, bao gồm mệt mỏi, dễ bầm tím hoặc xuất huyết, chóng mặt, khó thở, nhiễm trùng.<ref name="Jabbour">{{cite journal | last1 = Jabbour | first1 = Elias J. | last2 = Faderl | first2 = Stefan | last3 = Kantarjian | first3 = Hagop M. | title = Adult Acute Lymphoblastic Leukemia | journal = Mayo Clinic Proceedings | date = November 2005 | volume = 80 | issue = 11 | pages = 1517–1527 | doi = 10.4065/80.11.1517 | pmid = 16295033 | s2cid = 21939695}}</ref><ref name="Faderl">{{cite journal | last1 = Faderl | first1 = Stefan | last2 = O'Brien | first2 = Susan | last3 = Pui | first3 = Ching-Hon | last4 = Stock | first4 = Wendy | last5 = Wetzler | first5 = Meir | last6 = Hoelzer | first6 = Dieter | last7 = Kantarjian | first7 = Hagop M. | title = Adult acute lymphoblastic leukemia | journal = Cancer | date = 1 March 2010 | volume = 116 | issue = 5 | pages = 1165–1176 | doi = 10.1002/cncr.24862 | pmid = 20101737 | pmc = 5345568 | s2cid = 28312245 | doi-access = free}}</ref> Các triệu chứng B như sốt, đổ mồ hôi đêm, sụt cân có thể xảy ra.<ref name="Jabbour"/> Ở trẻ em, triệu chứng có thể chỉ là đau chi và khớp.<ref name="Jabbour"/> Khoảng dưới 10% bệnh nhân trưởng thành bị ảnh hưởng [[hệ thần kinh trung ương]] khi các tế bào leukemia có thiên hướng thâm nhập dịch và màng não tủy.<ref name="Faderl"/><ref name="Larson">{{cite journal | last1 = Larson | first1 = Richard A. | title = Managing CNS disease in adults with acute lymphoblastic leukemia | journal = Leukemia &amp; Lymphoma | date = 23 May 2017 | volume = 59 | issue = 1 | pages = 3–13 | doi = 10.1080/10428194.2017.1326597 | pmid = 28535095 | s2cid = 24564241}}</ref> Tê cằm khả năng là dấu hiệu mờ nhạt ám chỉ sự liên can của dây thần kinh sọ.<ref name="Faderl"/> ALL tế bào T sinh khối u trung thất gây thở rít, thở khò khè, tràn dịch màng ngoài tim, và hội chứng tĩnh mạch chủ trên.<ref name="Faderl"/> 20% bệnh nhân bị [[bệnh hạch bạch huyết]] và gan lách to, thường không triệu chứng.<ref name="Jabbour"/>

Chẩn đoán ALL thông thường đòi hỏi xác minh có 20% hoặc hơn nguyên bào lympho trong tủy xương.<ref name="Brown"/> Sau đó cần tiếp tục đánh giá bằng xét nghiệm di truyền tế bào, kiểu hình miễn dịch, nghiên cứu hình thái, đếm tế bào dòng chảy.<ref name="Paul"/> Đặc trưng của ALL là những khác thường về cấu trúc và tổng số nhiễm sắc thể (NST), bao gồm lưỡng bội dư (>50 NST), lưỡng bội thiếu (<44 NST), chuyển đoạn t[(12;21), (1;19), (9;22), (4;11)], và tái bố trí (''MYC'', ''MLL'').<ref name="Zuckerman">{{cite journal | last1 = Zuckerman | first1 = Tsila | last2 = Rowe | first2 = Jacob M. | title = Pathogenesis and prognostication in acute lymphoblastic leukemia | journal = F1000Prime Reports | date = 8 July 2014 | volume = 6 | doi = 10.12703/P6-59 | pmid = 25184049 | pmc = 4108947 | s2cid = 3645022 | doi-access = free}}</ref> Chuyển đoạn t(9;22)(q34;q11) liên hệ với [[nhiễm sắc thể Philadelphia]] là dị thường hay gặp nhất ở người bệnh B-ALL trưởng thành, còn trẻ nhỏ là chuyển đoạn t(4;11)(q21;q23) sinh ra gen dung hợp ''MLL-AF4''.<ref name="Mohseni">{{cite journal | last = Mohseni | first = Mahsa | last2 = Uludag | first2 = Hasan | last3 = Brandwein | first3 = Joseph M | title = Advances in biology of acute lymphoblastic leukemia (ALL) and therapeutic implications | journal = American journal of blood research | date = 10 December 2018 | volume = 8 | issue = 4 | pages = 29–56 | pmid = 30697448 | pmc = 6334189 | s2cid = 59411018}}</ref> Ở T-ALL những gen đột biến tiêu biểu là ''CDKN2A/CDKN2B'' và ''NOTCH1''.<ref name="Shiraz">{{cite journal | last1 = Shiraz | first1 = Parveen | last2 = Jehangir | first2 = Waqas | last3 = Agrawal | first3 = Vaibhav | title = T-Cell Acute Lymphoblastic Leukemia—Current Concepts in Molecular Biology and Management | journal = Biomedicines | date = 4 November 2021 | volume = 9 | issue = 11 | page = 1621 | doi = 10.3390/biomedicines9111621 | pmid = 34829849 | pmc = 8615775 | s2cid = 243811238 | doi-access = free}}</ref>

Các yếu tố tiên lượng giúp dự đoán tương lai của bệnh nhân và cần phải được xác định chính xác để lựa chọn hướng xử trị phù hợp; tiêu biểu gồm độ tuổi, giới tính, số đếm bạch cầu, sự liên lụy đến hệ thần kinh trung ương, dòng tế bào, đặc điểm phân tử và di truyền tế bào.<ref name="Malard"/><ref name="Rowe">{{cite journal | last1 = Rowe | first1 = Jacob M. | title = Prognostic factors in adult acute lymphoblastic leukaemia | journal = British Journal of Haematology | date = 22 June 2010 | volume = 150 | issue = 4 | page = 389–405 | doi = 10.1111/j.1365-2141.2010.08246.x | pmid = 20573154 | s2cid = 2525312 | doi-access = free}}</ref> Tuổi càng cao thì cơ hội sống lâu dài càng thấp; ứng với trẻ nhỏ, người dưới 60 tuổi, 60 đến 70, và trên 70 lần lượt là 80–90%,<ref name="Devilli">{{cite journal | last1 = Devilli | first1 = Lara | last2 = Garonzi | first2 = Chiara | last3 = Balter | first3 = Rita | last4 = Bonetti | first4 = Elisa | last5 = Chinello | first5 = Matteo | last6 = Zaccaron | first6 = Ada | last7 = Vitale | first7 = Virginia | last8 = De Bortoli | first8 = Massimiliano | last9 = Caddeo | first9 = Giulia | last10 = Baretta | first10 = Valentina | last11 = Tridello | first11 = Gloria | last12 = Cesaro | first12 = Simone | title = Long-Term and Quality of Survival in Patients Treated for Acute Lymphoblastic Leukemia during the Pediatric Age | journal = Hematology Reports | date = 5 March 2021 | volume = 13 | issue = 2 | page = 8847 | doi = 10.4081/hr.2021.8847 | pmid = 33747412 | pmc = 7967269 | s2cid = 232295426 | doi-access = free}}</ref> 30–40%, 10–15%, và <5%.<ref name="Rowe"/> Sự hiện diện của nhiễm sắc thể Philadelphia, chuyển đoạn t(4;11)(q21;q23), t(8;14)(q24.1;q32), kiểu nhân phức tạp (≥5 dị thường NST), lưỡng bội thiếu nhiều hoặc gần đơn bội liên hệ với tiên lượng xấu.<ref name="Moorman">{{cite journal | last1 = Moorman | first1 = Anthony V. | last2 = Harrison | first2 = Christine J. | last3 = Buck | first3 = Georgina A. N. | last4 = Richards | first4 = Sue M. | last5 = Secker-Walker | first5 = Lorna M. | last6 = Martineau | first6 = Mary | last7 = Vance | first7 = Gail H. | last8 = Cherry | first8 = Athena M. | last9 = Higgins | first9 = Rodney R. | last10 = Fielding | first10 = Adele K. | last11 = Foroni | first11 = Letizia | last12 = Paietta | first12 = Elisabeth | last13 = Tallman | first13 = Martin S. | last14 = Litzow | first14 = Mark R. | last15 = Wiernik | first15 = Peter H. | last16 = Rowe | first16 = Jacob M. | last17 = Goldstone | first17 = Anthony H. | last18 = Dewald | first18 = Gordon W. | title = Karyotype is an independent prognostic factor in adult acute lymphoblastic leukemia (ALL): analysis of cytogenetic data from patients treated on the Medical Research Council (MRC) UKALLXII/Eastern Cooperative Oncology Group (ECOG) 2993 trial | journal = Blood | date = 14 December 2006 | volume = 109 | issue = 8 | pages = 3189–3197 | doi = 10.1182/blood-2006-10-051912 | pmid = 17170120 | s2cid = 1038016 | doi-access = free}}</ref><ref name="Safavi">{{cite journal | last1 = Safavi | first1 = Setareh | last2 = Paulsson | first2 = Kajsa | title = Near-haploid and low-hypodiploid acute lymphoblastic leukemia: two distinct subtypes with consistently poor prognosis | journal = Blood | date = 26 January 2017 | volume = 129 | issue = 4 | pages = 420–423 | doi = 10.1182/blood-2016-10-743765 | pmid = 27903530 | s2cid = 206949774 | doi-access = free}}</ref> Trái ngược, lưỡng bội dư nhiều (51–67 NST), kiểu B-ALL trẻ nhỏ phố biến nhất chiếm 25–30% ca, là một yếu tố có lợi.<ref name="Paulsson">{{cite journal | last1 = Paulsson | first1 = Kajsa | last2 = Johansson | first2 = Bertil | title = High hyperdiploid childhood acute lymphoblastic leukemia | journal = Genes, Chromosomes and Cancer | date = August 2009 | volume = 48 | issue = 8 | pages = 637–660 | doi = 10.1002/gcc.20671 | pmid = 19415723 | s2cid = 938409}}</ref> Kết cục được dự báo ảm đạm nếu các tế bào leukemia/nguyên bào lympho thâm nhập vào hệ thần kinh trung ương.<ref name="Deak">{{cite journal | last1 = Deak | first1 = Dalma | last2 = Gorcea-Andronic | first2 = Nicolae | last3 = Sas | first3 = Valentina | last4 = Teodorescu | first4 = Patric | last5 = Constantinescu | first5 = Catalin | last6 = Iluta | first6 = Sabina | last7 = Pasca | first7 = Sergiu | last8 = Hotea | first8 = Ionut | last9 = Turcas | first9 = Cristina | last10 = Moisoiu | first10 = Vlad | last11 = Zimta | first11 = Alina-Andreea | last12 = Galdean | first12 = Simona | last13 = Steinheber | first13 = Jakob | last14 = Rus | first14 = Ioana | last15 = Rauch | first15 = Sebastian | last16 = Richlitzki | first16 = Cedric | last17 = Munteanu | first17 = Raluca | last18 = Jurj | first18 = Ancuta | last19 = Petrushev | first19 = Bobe | last20 = Selicean | first20 = Cristina | last21 = Marian | first21 = Mirela | last22 = Soritau | first22 = Olga | last23 = Andries | first23 = Alexandra | last24 = Roman | first24 = Andrei | last25 = Dima | first25 = Delia | last26 = Tanase | first26 = Alina | last27 = Sigurjonsson | first27 = Olafur | last28 = Tomuleasa | first28 = Ciprian | title = A narrative review of central nervous system involvement in acute leukemias | journal = Annals of Translational Medicine | date = January 2021 | volume = 9 | issue = 1 | pages = 68–68 | doi = 10.21037/atm-20-3140 | pmid = 33553361 | pmc = 7859772 | s2cid = 231875349 | doi-access = free}}</ref><ref name="Córdova-Serrano">{{cite journal | last1 = Córdova-Serrano | first1 = Rosana Daniela | last2 = Almanza-Huante | first2 = Emmanuel | last3 = Fernández-Sánchez | first3 = Emmanuel | last4 = Hernández-Alcántara | first4 = Areli | last5 = Espinosa-Bautista | first5 = Karla | title = Central nervous system (CNS) involvement has an adverse impact on survival in newly diagnosed adult acute lymphoblastic leukemia (ALL) assessed by flow cytometry | journal = Leukemia &amp; Lymphoma | date = 9 August 2021 | volume = 62 | issue = 13 | pages = 3264–3270 | doi = 10.1080/10428194.2021.1957872 | pmid = 34369244 | s2cid = 236959528 | doi-access = free}}</ref> Một đặc điểm nổi bật khác báo hiệu tiên lượng xấu là số đếm bạch cầu cao trong máu ngoại vi lúc chẩn đoán, phản ánh năng lực sống sót bên ngoài tủy xương và tuyến ức của tế bào leukemia.<ref name="Helenius">{{cite journal | last1 = Helenius | first1 = Marianne | last2 = Vaitkeviciene | first2 = Goda | last3 = Abrahamsson | first3 = Jonas | last4 = Jonsson | first4 = Ólafur Gisli | last5 = Lund | first5 = Bendik | last6 = Harila‐Saari | first6 = Arja | last7 = Vettenranta | first7 = Kim | last8 = Mikkel | first8 = Sirje | last9 = Stanulla | first9 = Martin | last10 = Lopez‐Lopez | first10 = Elixabet | last11 = Waanders | first11 = Esmé | last12 = Madsen | first12 = Hans O. | last13 = Marquart | first13 = Hanne Vibeke | last14 = Modvig | first14 = Signe | last15 = Gupta | first15 = Ramneek | last16 = Schmiegelow | first16 = Kjeld | last17 = Nielsen | first17 = Rikke Linnemann | title = Characteristics of white blood cell count in acute lymphoblastic leukemia: A COST LEGEND phenotype–genotype study | journal = Pediatric Blood &amp; Cancer | date = 22 March 2022 | volume = 69 | issue = 6 | doi = 10.1002/pbc.29582 | pmid = 35316565 | s2cid = 247616679 | doi-access = free}}</ref>

{{clear}}

== Tham khảo ==
{{reflist}}

=== Sách ===
*{{cite book | editor1-last = Faderl | editor1-first = Stefan H. | editor2-last = Kantarjian | editor2-first = Hagop M. | editor3-last = Estey | editor3-first = Elihu | title = Acute Leukemias | edition = 2 | date = 2021 | publisher = Springer Cham | doi = 10.1007/978-3-030-53633-6 | isbn = 978-3-030-53633-6 | ref = {{harvid|Faderl et al.|2021}}}}
*{{cite book | editor1-last = Cuker | editor1-first = Adam | editor2-last = Altman | editor2-first = Jessica K. | editor3-last = Gerds | editor3-first = Aaron T. |  editor4-first = Wun | editor4-last = Ted | date = 2019 | title = American Society of Hematology Self-Assessment Program | edition = 7 | publisher = American Society of Hematology | isbn = 978-0-9789212-4-8 | ref = {{harvid|Cuker et al.|2019}}}}