Sửa đổi Ung thư tụy

<indicator name="mới">[[File:UnderCon icon.svg|40px|link={{TALKPAGENAME}}#Bình duyệt|alt=Mục từ này cần được bình duyệt|Mục từ này cần được bình duyệt]]</indicator>
{{Infobox medical condition
| name            = Ung thư tụy
| image           = Diagram showing the position of the pancreas CRUK 356-vi.svg
| caption         = Giản đồ mô tả vị trí của tụy, nằm sau dạ dày.
| field           = [[Vị tràng học]], [[gan học]], [[ung thư học]]
| symptoms        = [[Vàng da]], [[đau bụng]] hoặc [[đau lưng]], [[suy mòn|sụt cân không rõ nguyên nhân]], phân nhạt màu, nước tiểu đậm, [[chán ăn]]<ref name=PDQ2014/>
| complications   = 
| onset           = Sau 40 tuổi<ref name=NEJM14/>
| duration        = 
| types           = 
| causes          = 
| risks           = [[Hút thuốc lá]], lạm dụng đồ uống có cồn, [[béo phì]], [[tiểu đường]], tình trạng di truyền hiếm gặp<ref name=NEJM14/>
| diagnosis       = [[Tạo ảnh y khoa]], xét nghiệm máu, [[sinh thiết mô]]<ref name=Wolfgang2013/><ref name=Lancet/>
| differential    = 
| prevention      = Không hút thuốc, giảm tiêu thụ đồ uống có cồn, duy trì cân nặng phù hợp, chế độ ăn ít [[thịt đỏ]]<ref name=Can2014Meat/>
| treatment       = Phẫu thuật, [[xạ trị]], [[hóa trị]], [[chăm sóc giảm nhẹ]]<ref name=PDQ2014/>
| medication      = 
| prognosis       = [[Tỷ lệ sống năm năm]] 6%<ref name=ACS-CFF-2010/>
| frequency       = 393.800 (2015)<!-- prevalence --><ref name=GBD2015Pre>{{cite journal | vauthors = Vos T, Allen C, Arora M, Barber RM, Bhutta ZA, Brown A, etal | collaboration = GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators | title = Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015 | journal = Lancet | volume = 388 | issue = 10053 | pages = 1545–1602 | date = October 2016 | pmid = 27733282 | pmc = 5055577 | doi = 10.1016/S0140-6736(16)31678-6 }}</ref>
| deaths          = 411.600 (2015)<ref name=GBD2015De/>
}}
'''Ung thư tụy''' phát sinh khi các tế bào ở [[tụy]], một cơ quan phía sau [[dạ dày]], bắt đầu nhân lên vượt tầm kiểm soát và tạo thành [[khối u]]. Các tế bào ung thư này có khả năng xâm lấn những bộ phận khác của cơ thể.<ref name=NCI2014Def>{{cite web|title=What is Cancer? Defining Cancer|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/cancerlibrary/what-is-cancer|publisher=National Cancer Institute, National Institutes of Health|date=7 March 2014|access-date=5 December 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140625220940/http://www.cancer.gov/cancertopics/cancerlibrary/what-is-cancer|archive-date=25 June 2014}}</ref> Cho đến nay con người đã biết đến một số loại ung thư tụy.<ref name=WCR2014/>

Trong đó, '''ung thư biểu mô tuyến tụy''' là loại phổ biến nhất, chiếm đến 90% số ca<ref name="Pishvaian2017"/> và thuật ngữ "ung thư tụy" đôi khi được dùng chỉ để nói đến loại này.<ref name=WCR2014/> [[Ung thư biểu mô tuyến]] khởi phát trong phần tụy mà tạo ra [[enzyme tiêu hóa]].<ref name=WCR2014/> Một vài loại ung thư khác mà tựu chung chiếm chủ yếu ngoài ung thư biểu mô tuyến cũng có thể phát sinh từ những tế bào này.<ref name=WCR2014/> Khoảng 1–2% trường hợp ung thư tụy là [[u thần kinh nội tiết]] khởi nguồn từ các tế bào tụy sản sinh hormone.<ref name=WCR2014/> Những loại này nhìn chung không nguy hiểm bằng ung thư biểu mô tuyến tụy.<ref name=WCR2014/>

Dấu hiệu và triệu chứng của dạng ung thư tụy phổ biến nhất có thể là [[vàng da]], [[đau bụng]] hoặc [[đau lưng]], sụt cân không rõ nguyên nhân, phân nhạt màu, nước tiểu đậm, và [[chán ăn]].<ref name=PDQ2014/> Thông thường, không có triệu chứng nào biểu hiện vào giai đoạn sớm và những triệu chứng đặc trưng đủ để gợi đến ung thư tụy thường chỉ thấy khi bệnh đã bước vào giai đoạn muộn.<ref name=PDQ2014/><ref name=NEJM14>{{cite journal | vauthors = Ryan DP, Hong TS, Bardeesy N | title = Pancreatic adenocarcinoma | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 371 | issue = 11 | pages = 1039–49 | date = September 2014 | pmid = 25207767 | doi = 10.1056/NEJMra1404198 }}</ref> Bởi vậy tại thời điểm chẩn đoán, ung thư tụy thường đã [[di căn]] sang những bộ phận khác của cơ thể.<ref name=WCR2014/><ref name="Bond-Smith">{{cite journal | vauthors = Bond-Smith G, Banga N, Hammond TM, Imber CJ | title = Pancreatic adenocarcinoma | journal = BMJ | volume = 344 | issue = may16 1 | pages = e2476 | date = May 2012 | pmid = 22592847 | doi = 10.1136/bmj.e2476 | s2cid = 206894869 }}</ref>

Ung thư tụy hiếm khi xảy ra với người dưới 40 tuổi và hơn nửa số ca ung thư biểu mô tuyến tụy là ở người trên 70 tuổi.<ref name=NEJM14/> Yếu tố nguy cơ gồm [[hút thuốc lá]], [[béo phì]], [[tiểu đường]], và một số tình trạng di truyền hiếm gặp.<ref name=NEJM14/> Khoảng 25% ca liên quan đến hút thuốc lá<ref name="Wolfgang2013">{{cite journal | vauthors = Wolfgang CL, Herman JM, Laheru DA, Klein AP, Erdek MA, Fishman EK, Hruban RH | title = Recent progress in pancreatic cancer | journal = CA: A Cancer Journal for Clinicians | volume = 63 | issue = 5 | pages = 318–48 | date = September 2013 | pmid = 23856911 | pmc = 3769458 | doi = 10.3322/caac.21190 }}</ref> và 5–10% liên quan đến gen thừa hưởng.<ref name=NEJM14/> Ung thư tụy thường được chẩn đoán bằng cách kết hợp các kỹ thuật [[tạo ảnh y khoa]] như [[siêu âm]] hay [[chụp cắt lớp vi tính]], xét nghiệm máu, khám nghiệm các mẫu mô ([[sinh thiết]]).<ref name=Wolfgang2013/><ref name=Lancet/> Căn bệnh được chia thành những giai đoạn, từ sớm (giai đoạn I) đến muộn (giai đoạn IV).<ref name=Bond-Smith/> [[Tầm soát ung thư|Tầm soát]] dân số nói chung không tỏ ra hiệu quả.<ref>{{cite web |title=Draft Recommendation Statement: Pancreatic Cancer: Screening – US Preventive Services Task Force |url=https://www.uspreventiveservicestaskforce.org/Page/Document/draft-recommendation-statement/pancreatic-cancer-screening1 |website=www.uspreventiveservicestaskforce.org |access-date=11 February 2019}}</ref>

Người không hút thuốc, người duy trì cân nặng phù hợp và hạn chế ăn [[thịt chế biến]] hay [[thịt đỏ]] có nguy cơ mắc bệnh thấp hơn.<ref name=Can2014Meat>{{cite web|title=Can pancreatic cancer be prevented?|url=http://www.cancer.org/cancer/pancreaticcancer/detailedguide/pancreatic-cancer-prevention|website=American Cancer Society|date=11 June 2014|access-date=13 November 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141113184749/http://www.cancer.org/cancer/pancreaticcancer/detailedguide/pancreatic-cancer-prevention|archive-date=13 November 2014}}</ref> Với người hút thuốc, nguy cơ mắc bệnh giảm xuống nếu ngừng hút và giảm đến ngang với người bình thường sau 20 năm bỏ thuốc.<ref name="WCR2014">{{cite book|title=World Cancer Report |date=2014|publisher=World Health Organization|isbn=978-92-832-0429-9|at= Chapter 5.7}}</ref> Phương pháp điều trị ung thư tụy là [[phẫu thuật]], [[xạ trị]], [[hóa trị]], [[chăm sóc giảm nhẹ]], hoặc kết hợp các cách này.<ref name=PDQ2014/> Chữa thế nào tùy thuộc một phần vào giai đoạn ung thư.<ref name=PDQ2014/> Chỉ có phẫu thuật mới đem đến cơ hội chữa khỏi ung thư biểu mô tuyến tụy<ref name=Bond-Smith/> và cách này còn có thể giúp cải thiện [[chất lượng cuộc sống]] nếu không bàn đến việc chữa khỏi.<ref name="PDQ2014">{{cite web|title=Pancreatic Cancer Treatment (PDQ®) Patient Version|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/treatment/pancreatic/Patient/page1/AllPages|website=National Cancer Institute|publisher=National Institutes of Health|access-date=8 June 2014|date=17 April 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140705120519/http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/treatment/pancreatic/Patient/page1/AllPages|archive-date=5 July 2014}}</ref><ref name=Bond-Smith/> Các thuốc giảm đau và cải thiện tiêu hóa đôi khi cần đến.<ref name=Bond-Smith/> Chăm sóc giảm nhẹ sớm được khuyến cáo kể cả cho người điều trị hướng đến mục tiêu khỏi bệnh.<ref>{{cite journal | vauthors = Bardou M, Le Ray I | title = Treatment of pancreatic cancer: A narrative review of cost-effectiveness studies | journal = Best Practice & Research. Clinical Gastroenterology | volume = 27 | issue = 6 | pages = 881–92 | date = December 2013 | pmid = 24182608 | doi = 10.1016/j.bpg.2013.09.006 }}</ref>

Vào năm 2015, ung thư tụy mọi loại đã khiến 411.600 người tử vong trên thế giới.<ref name=GBD2015De>{{cite journal | vauthors = Wang H, Naghavi M, Allen C, Barber RM, Bhutta ZA, Carter A, etal | collaboration = GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators | title = Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015 | journal = Lancet | volume = 388 | issue = 10053 | pages = 1459–1544 | date = October 2016 | pmid = 27733281 | pmc = 5388903 | doi = 10.1016/s0140-6736(16)31012-1 }}</ref> Căn bệnh thường xảy ra ở các nước phát triển, một ví dụ là 70% ca mới thuộc nhóm nước này trong năm 2012.<ref name=WCR2014/> Ung thư biểu mô tuyến tụy thường có tiên lượng rất xấu; sau chẩn đoán, 25% bệnh nhân sống được một năm và 5% bệnh nhân sống được năm năm.<ref name="ACS-CFF-2010">{{cite web |title= Cancer Facts & Figures 2010 |url= http://www.cancer.org/acs/groups/content/@nho/documents/document/acspc-024113.pdf |date= 2010 |access-date= 5 December 2014 |website= American Cancer Society |url-status= dead |archive-url= https://web.archive.org/web/20150114080100/http://www.cancer.org/acs/groups/content/%40nho/documents/document/acspc-024113.pdf |archive-date= 14 January 2015 |df= dmy-all }} See p.&nbsp;4 for incidence estimates, and p.&nbsp;19 for survival percentages.</ref><ref name=WCR2014/> Với trường hợp chẩn đoán sớm, [[tỷ lệ sống năm năm]] tăng đến khoảng 20%.<ref name="PDQ2014P">{{cite web|title=Pancreatic Cancer Treatment (PDQ®) Health Professional Version|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/treatment/pancreatic/HealthProfessional/page1/AllPages|website=National Cancer Institute|publisher=National Institutes of Health|access-date=24 November 2014|date=21 February 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141022041746/http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/treatment/pancreatic/HealthProfessional/page1/AllPages|archive-date=22 October 2014}} "Tỷ lệ chữa khỏi cao nhất là khi khối u thực sự khu biệt ở tụy; tuy nhiên chỉ chưa đến 20% số ca là ở giai đoạn này. Trong trường hợp khối u cục bộ và nhỏ (dưới 2 cm), không có di căn hạch bạch huyết và không vượt ngoài bao tụy, phẫu thuật cắt bỏ toàn bộ vẫn cho ra tỷ lệ sống năm năm thấp từ 18 đến 24%."</ref> Ung thư thần kinh nội tiết có tiên lượng tốt hơn khi mà 65% số người được chẩn đoán sống sót sau năm năm, dẫu vậy còn có sự khác biệt đáng kể tùy vào loại khối u.<ref name=WCR2014/>

== Các loại ==
[[File:2424 Exocrine and Endocrine Pancreas-vi.jpg|thumb|300px|Tụy có nhiều chức năng được thực hiện bởi các tế bào nội tiết ở [[tiểu đảo Langerhans]] hoặc các tế bào chùm nang ngoại tiết. Ung thư tụy có thể phát sinh từ bất kỳ tế bào nào trong số này và vô hiệu bất kỳ chức năng nào của chúng.]]
Nhiều loại ung thư tụy có thể được chia thành hai nhóm tổng quát. Hầu hết trường hợp (khoảng 95%) xảy ra ở phần tụy mà tạo ra [[enzyme tiêu hóa]], gọi là thành phần ngoại tiết. Một vài loại con của ung thư tụy ngoại tiết đã được mô tả nhưng chúng có nhiều điểm chung về phương diện chẩn đoán và điều trị. Số ít ung thư phát sinh ở mô tụy sinh [[hormone]] có đặc điểm lâm sàng khác biệt và được gọi là [[u thần kinh nội tiết tụy]], đôi khi viết tắt là "PanNET". Cả hai nhóm xảy ra chủ yếu ở người trên 40 tuổi và phổ biến ở nam hơn một chút, nhưng một số loại con hiếm gặp thì phụ nữ và trẻ em lại là đối tượng hay mắc.<ref name=Harris-2013>{{cite book| vauthors = Harris RE | title=Epidemiology of Chronic Disease| chapter-url=https://books.google.com/books?id=KJLEIvX4wzoC&pg=PA182| year=2013| publisher=Jones & Bartlett| isbn=978-0-7637-8047-0| pages=181–190| chapter=Epidemiology of pancreatic cancer| url-status=live| archive-url=https://web.archive.org/web/20160624065516/https://books.google.com/books?id=KJLEIvX4wzoC&pg=PA182| archive-date=24 June 2016| df=dmy-all}}</ref><ref name=pmid22997445>{{cite journal | vauthors = Öberg K, Knigge U, Kwekkeboom D, Perren A | collaboration = ESMO Guidelines Working Group | title = Neuroendocrine gastro-entero-pancreatic tumors: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up | journal = Annals of Oncology | volume = 23 Suppl 7 | issue = suppl 7 | pages = vii124-30 | date = October 2012 | pmid = 22997445 | doi = 10.1093/annonc/mds295 | doi-access = free }} ([https://archive.today/20141226153737/http://annonc.oxfordjournals.org/content/23/suppl_7/vii124/T5.expansion.html Table 5] outlines the proposed TNM staging system for PanNETs.)</ref>

=== Ung thư ngoại tiết ===
Nổi bật trong nhóm ngoại tiết là [[ung thư biểu mô tuyến]] tụy (các biến thể của tên gọi có thể thêm "xâm lấn" và "ống"), cho đến nay là loại phổ biến nhất ứng với khoảng 85% mọi ca ung thư tụy.<ref name="NEJM14" /> Gần như tất cả trường hợp đều khởi đầu trong ống tụy, là ung thư biểu mô tuyến ống tụy (PDAC).<ref>{{cite book|title=Handbook of Pancreatic Cancer|date=2009|publisher=Springer|location=New York|isbn=978-0-387-77497-8|page=288|url=https://books.google.com/books?id=NmBB5ZoKkk4C&pg=PA288|access-date=12 June 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170910175002/https://books.google.com/books?id=NmBB5ZoKkk4C&pg=PA288|archive-date=10 September 2017}}</ref> Điều này bất chấp thực tế là mô mà từ đó ung thư phát sinh ([[biểu mô]] ống tụy) chỉ chiếm chưa đến 10% khối lượng tế bào tụy, bởi nó chỉ cấu thành duy nhất các ống trong tụy.<ref name="DeVita2011">{{cite book|author= Govindan R |title=DeVita, Hellman, and Rosenberg's Cancer: Cancer: Principles & Practice of Oncology |edition=9th |date=2011|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|isbn=978-1-4511-0545-2|at= Chapter 35: Cancer of the Pancreas: Surgical Management}} Online edition, with updates to 2014</ref> Ung thư này có nguồn gốc từ các ống mà mang chất tiết (như [[enzyme]] và [[bicarbonate]]) ra khỏi tụy. Khoảng 60–70% trường hợp ung thư biểu mô tuyến xảy ra ở đầu tụy.<ref name="NEJM14" />

Loại phổ biến thứ hai là [[ung thư biểu mô tế bào chùm nang]], phát sinh ở các cụm tế bào sản sinh enzyme và chiếm 5% trường hợp ung thư tụy ngoại tiết.<ref name="Tobias">{{cite book |vauthors=Tobias JS, Hochhauser D |title= Cancer and its Management |page=297 |year= 2014 |edition= 7th |isbn=  978-1-118-46871-5}}</ref> Giống những ung thư nội tiết 'hoạt động', ung thư tế bào nang có thể khiến tạo ra quá nhiều những phân tử nhất định, trường hợp này là enzyme tiêu hóa, qua đó khả năng gây nên triệu chứng như ban da và đau khớp.

[[Ung thư biểu mô nang tuyến]] chiếm 1% mọi ca ung thư tụy và có tiên lượng tốt hơn những loại ngoại tiết khác.<ref name="Tobias" />

[[U nguyên bào tụy]] là một dạng hiếm, chủ yếu xảy ra ở trẻ nhỏ và có tiên lượng tương đối tốt. Ung thư ngoại tiết khác gồm [[ung thư biểu mô tuyến vảy]], [[ung thư biểu mô tế bào dấu nhẫn]], [[ung thư biểu mô dạng gan]], ung thư biểu mô dạng keo, ung thư biểu mô không biệt hóa, và ung thư biểu mô không biệt hóa với [[cự bào]] giống [[hủy cốt bào]]. [[U đặc giả nhú]] là một u cấp độ thấp hiếm thấy chủ yếu tác động phụ nữ trẻ và nhìn chung có tiên lượng rất tốt.<ref name="NEJM14" /><ref name="JHM-SGPCRC">{{cite web |publisher= Johns Hopkins Medicine |website= The Sol Goldman Pancreas Cancer Research Center |url= http://pathology.jhu.edu/pancreas/BasicTypes2.php?area=ba |title= Types of Pancreas Tumors |date= 2012 |access-date= 18 November 2014 |url-status= live |archive-url= https://web.archive.org/web/20141008022815/http://pathology.jhu.edu/pancreas/BasicTypes2.php?area=ba |archive-date= 8 October 2014 |df= dmy-all }}</ref>

[[U nang nhầy tụy]] là một nhóm u tụy đa dạng có tiềm năng ác tính khác nhau. Chúng đang được phát hiện ngày một nhiều nhờ sự hiệu quả và phổ biến gia tăng của chụp CT. Thẩm định và điều trị thế nào cho phù hợp là điều được tiếp tục bàn luận khi không ít trường hợp là lành tính.<ref>{{cite journal | vauthors = Farrell JJ, Fernández-del Castillo C | title = Pancreatic cystic neoplasms: management and unanswered questions | journal = Gastroenterology | volume = 144 | issue = 6 | pages = 1303–15 | date = June 2013 | pmid = 23622140 | doi = 10.1053/j.gastro.2013.01.073 }}</ref>

=== U thần kinh nội tiết ===
Thiểu số ung bướu phát sinh trong tụy là [[u thần kinh nội tiết tụy]] (PanNET).<ref name=nomenclature>The PanNET denomination is in line with [[WHO]] guidelines for the classification of tumors of the digestive system {{cite web |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nlmcatalog/101553728 |title=WHO classification of tumours of the digestive system – NLM Catalog – NCBI |access-date=7 September 2017 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170909110134/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nlmcatalog/101553728 |archive-date=9 September 2017  }} published in 2010. Historically, PanNETs have also been referred to by a variety of terms, and are still commonly called "pancreatic endocrine tumors". See: {{cite journal | vauthors = Klimstra DS, Modlin IR, Coppola D, Lloyd RV, Suster S | title = The pathologic classification of neuroendocrine tumors: a review of nomenclature, grading, and staging systems | journal = Pancreas | volume = 39 | issue = 6 | pages = 707–12 | date = August 2010 | pmid = 20664470 | doi = 10.1097/MPA.0b013e3181ec124e | s2cid = 3735444 }}<!-- likely to remain a valid source for nomenclature until the 2010 WHO classification of digestive system tumors is superseded --></ref> [[U thần kinh nội tiết]] (NET) là một nhóm u lành tính hay ác tính đa dạng khởi nguồn từ [[tế bào thần kinh nội tiết]] của cơ thể đóng vai trò tích hợp hệ nội tiết và thần kinh. NET có thể xuất hiện ở nhiều bộ phận cơ thể, trong đó có tụy nhưng ở tụy thì những loại ác tính được xem là hiếm. PanNET được phân thành hai nhóm 'hoạt động' và 'bất hoạt', tùy vào mức độ sản sinh hormone của chúng. Loại hoạt động tiết ra hormone như [[insulin]], [[gastrin]], [[glucagon]] vào dòng máu, thường là nhiều, bởi vậy gây những triệu chứng nghiêm trọng như [[đường huyết thấp]] song mặt khác lại giúp phát hiện sớm vì thế. PanNET hoạt động phổ biến nhất là [[insulinoma]] và [[gastrinoma]] được đặt theo tên hormone chúng tiết ra. Các loại bất hoạt không tiết ra đủ lượng hormone để gây biểu hiện những triệu chứng lâm sàng, vậy nên PanNET bất hoạt thường chỉ được chẩn đoán sau khi ung thư đã lan sang bộ phận khác của cơ thể.<ref name="Burns2012"/>

Cũng như những ung bướu thần kinh nội tiết khác, PanNET có một lịch sử thuật ngữ và phân loại phức tạp.<ref name=nomenclature/> Chúng đôi khi được gọi là "ung thư tế bào tiểu đảo" (tiểu đảo tụy),<ref>Hệ thống lập chỉ mục [[MeSH]] đề cập đến "ung thư biểu mô tế bào tiểu đảo" được phân thành gastrinoma, [[glucagonoma]], [[somatostatinoma]], và [[VIPoma]]. Xem: 2014 MeSH tree at [https://www.nlm.nih.gov/cgi/mesh/2014/MB_cgi?mode=&term=Carcinoma,+Islet+Cell&field=entry#TreeC04.588.322.475.500 "Pancreatic Neoplasms [C04.588.322.475<nowiki>]</nowiki>"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160319155137/http://www.nlm.nih.gov/cgi/mesh/2014/MB_cgi?mode=&term=Carcinoma,+Islet+Cell&field=entry |date=19 March 2016 }} 16 October 2014</ref> dù vậy bây giờ con người đã biết chúng không thực sự phát sinh từ [[tế bào tiểu đảo]] như suy nghĩ trước kia.<ref name="Burns2012">{{cite journal | vauthors = Burns WR, Edil BH | title = Neuroendocrine pancreatic tumors: guidelines for management and update | journal = Current Treatment Options in Oncology | volume = 13 | issue = 1 | pages = 24–34 | date = March 2012 | pmid = 22198808 | doi = 10.1007/s11864-011-0172-2 | s2cid = 7329783 }}</ref>

== Dấu hiệu và triệu chứng ==
Vì không gây những triệu chứng giúp nhận biết ở giai đoạn sớm nên ung thư tụy thường không được chẩn đoán cho đến khi đã lan ra ngoài tụy.<ref name="Lancet">{{cite journal | vauthors = Vincent A, Herman J, Schulick R, Hruban RH, Goggins M | title = Pancreatic cancer | journal = Lancet | volume = 378 | issue = 9791 | pages = 607–20 | date = August 2011 | pmid = 21620466 | pmc = 3062508 | doi = 10.1016/S0140-6736(10)62307-0 | url = http://m-learning.zju.edu.cn/G2S/eWebEditor/uploadfile/20111127193405_869876397245.pdf | url-status = dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20150112190623/http://m-learning.zju.edu.cn/G2S/eWebEditor/uploadfile/20111127193405_869876397245.pdf | df = dmy-all | archive-date = 12 January 2015 }}</ref> Đây là một trong những lý do chính khiến tỷ lệ sống nhìn chung thấp. Có ngoại lệ là u thần kinh nội tiết tụy (PanNET) bởi sự sản sinh quá mức những hormone hoạt tính khác nhau có thể gây ra triệu chứng (còn phụ thuộc vào loại hormone).<ref name="Sol PanNET" />

Các triệu chứng phổ biến của ung thư biểu mô tuyến tụy xảy ra trước chẩn đoán gồm:
* Đau ở bụng trên hoặc lưng, thường lan từ vùng dạ dày đến lưng. Vị trí đau có thể chỉ ra phần tụy có khối u. Cơn đau có thể nặng hơn vào ban đêm và gia tăng qua thời gian tới mức dữ dội và không ngừng.<ref name=Tobias/> Gập người về phía trước có thể giúp giảm đau một chút.
* [[Vàng da]], [[củng mạc]] hoặc da chuyển màu vàng, có thể đau hoặc không và khả năng đi kèm với nước tiểu đậm. Lý do là khối u ở đầu tụy cản trở [[ống mật chủ]] đi qua.<ref name="Cruz" />
* [[Suy mòn|Sụt cân không rõ nguyên nhân]], bắt nguồn từ [[chán ăn]] hoặc mất chức năng ngoại tiết dẫn đến [[khó tiêu|tiêu hóa kém]].<ref name="Bond-Smith" />
* Khối u có thể chèn ép các cơ quan lân cận, làm gián đoạn quá trình tiêu hóa và khiến [[dạ dày]] khó mà trống rỗng. Hệ quả là cảm giác [[buồn nôn]] và đầy bụng. Chất béo không được tiêu hóa sinh ra phân mỡ, mùi khó chịu và không dễ để rửa sạch.<ref name="Bond-Smith" /> [[Táo bón]] cũng là tình trạng phổ biến.<ref name=Alberts/>
* Ít nhất 50% người mắc ung thư biểu mô tuyến tụy bị [[tiểu đường]] lúc chẩn đoán.<ref name="NEJM14"/> Trong khi tiểu đường mãn tính là một yếu tố nguy cơ dẫn đến ung thư tụy thì chính ung thư tụy cũng có thể gây tiểu đường. Với trường hợp này thì việc mới mắc tiểu đường gần đây có thể được xem là dấu hiệu sớm của ung thư tụy.<ref name=Pannala2009>{{cite journal | vauthors = Pannala R, Basu A, Petersen GM, Chari ST | title = New-onset diabetes: a potential clue to the early diagnosis of pancreatic cancer | journal = The Lancet. Oncology | volume = 10 | issue = 1 | pages = 88–95 | date = January 2009 | pmid = 19111249 | pmc = 2795483 | doi = 10.1016/S1470-2045(08)70337-1 }}</ref> Người trên 50 tuổi mắc tiểu đường có nguy cơ bị ung thư biểu mô tuyến tụy cao gấp 8 lần trong vòng ba năm, sau đó nguy cơ giảm đi.<ref name="Bond-Smith" />

=== Những phát hiện khác ===
* [[Hội chứng Trousseau]]: tự dưng xuất hiện các cục máu đông trong [[mạch máu cửa]] ([[huyết khối tĩnh mạch cửa]]), tĩnh mạch sâu ([[huyết khối tĩnh mạch sâu]]), hay tĩnh mạch nông ([[huyết khối tĩnh mạch nông]]) ở bất kỳ đâu trên cơ thể. Hội chứng này có thể liên quan đến ung thư tụy và được phát hiện ở khoảng 10% ca.<ref name="Wolfgang2013"/>
* [[Trầm cảm lâm sàng]] được báo cáo có liên hệ với ung thư tụy ở khoảng 10–20% ca và có thể gây trở ngại cho điều trị. Trầm cảm đôi khi xuất hiện trước chẩn đoán ung thư, gợi ý nó có thể do bản chất của căn bệnh gây nên.<ref name="Wolfgang2013"/>

Những biểu hiện phổ biến khác của bệnh bao gồm dễ trở nên mệt mỏi và yếu đuối, [[khô miệng]], các vấn đề về giấc ngủ, và một khối u ở bụng có thể sờ thấy.<ref name=Alberts>{{cite book | vauthors = Alberts SR, Goldberg RM | veditors = Casciato DA, Territo MC |title=Manual of clinical oncology|date=2009|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|isbn=978-0-7817-6884-9|pages=[https://archive.org/details/manualofclinical00casc_0/page/188 188–236]|ref=Alberts|chapter=Chapter 9: Gastrointestinal tract cancers|chapter-url-access=registration|chapter-url=https://archive.org/details/manualofclinical00casc_0|url=https://archive.org/details/manualofclinical00casc_0/page/188}}</ref>

=== Di căn ===
[[File:Secondary tumor deposits in the liver from a primary cancer of the pancreas.jpg|thumb|Mặt cắt ngang một [[lá gan]] người lúc [[khám nghiệm tử thi]]. Có thể thấy nhiều nốt trắng lớn là u thứ phát có nguồn gốc từ ung thư tụy]]
Ung thư tụy lan sang cơ quan khác cũng có thể gây ra những triệu chứng. Thông thường, ung thư biểu mô tuyến tụy lan ra những [[hạch bạch huyết]] đầu tiên, sau đó đến [[gan]] hoặc [[khoang phúc mạc]], [[ruột già]], [[phổi]].<ref name="Wolfgang2013"/> Ít khi bệnh di căn đến xương và não.<ref name="AJCC2-PANC">{{cite book |title= Manual for Staging of Cancer |publisher= American Joint Committee on Cancer |edition= 2nd |chapter= Chapter 15; Pancreas |pages= 95–98 |chapter-url= https://cancerstaging.org/references-tools/deskreferences/Documents/AJCC2ndEdCancerStagingManual.pdf |url-status= live |archive-url= https://web.archive.org/web/20141129023729/https://cancerstaging.org/references-tools/deskreferences/Documents/AJCC2ndEdCancerStagingManual.pdf |archive-date= 29 November 2014 |df= dmy-all }} See p. 95 for citation regarding "...&nbsp;lesser degree of involvement of bones and brain and other anatomical sites."</ref>

Ung thư ở tụy cũng có thể là [[ung thư thứ phát|thứ phát]] khởi nguồn từ ung thư ở những bộ phận khác của cơ thể. Trường hợp này không phổ biến, chỉ thấy ở 2% ca bệnh. Cho đến nay [[ung thư thận]] là nguồn gốc phổ biến nhất của ung thư tụy thứ phát, kế đến là [[ung thư đại trực tràng]], những loại ung thư da, [[ung thư vú]], và [[ung thư phổi]]. Những trường hợp này có thể thực hiện phẫu thuật ở tụy với hy vọng chữa khỏi hoặc giảm nhẹ triệu chứng.<ref>{{cite journal | vauthors = Sperti C, Moletta L, Patanè G | title = Metastatic tumors to the pancreas: The role of surgery | journal = World Journal of Gastrointestinal Oncology | volume = 6 | issue = 10 | pages = 381–92 | date = October 2014 | pmid = 25320654 | pmc = 4197429 | doi = 10.4251/wjgo.v6.i10.381 }}</ref>

== Yếu tố nguy cơ ==
Yếu tố nguy cơ dẫn đến ung thư biểu mô tuyến tụy gồm:<ref name="NEJM14" /><ref name=WCR2014/><ref name="Bond-Smith" /><ref>{{cite web|title=Causes of pancreatic cancer|url=http://www.nhs.uk/Conditions/Cancer-of-the-pancreas/Pages/Causes.aspx|website=NHS Choices|publisher=National Health Service, England|date=7 October 2014|access-date=5 December 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141106054519/http://www.nhs.uk/Conditions/Cancer-of-the-pancreas/Pages/Causes.aspx|archive-date=6 November 2014}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Anderson |first1=Laura N. |last2=Cotterchio |first2=Michelle |last3=Gallinger |first3=Steven |title=Lifestyle, dietary, and medical history factors associated with pancreatic cancer risk in Ontario, Canada |journal=Cancer Causes & Control |date=5 February 2009 |volume=20 |issue=6 |pages=825–34 |doi=10.1007/s10552-009-9303-5 |pmid=19194662 |url= |issn=0957-5243|pmc=3907069 }}</ref>
* Giới tính, độ tuổi, [[sắc tộc]]. Tuổi càng cao thì càng có nguy cơ mắc bệnh; đa số ca mắc sau tuổi 65<ref name=WCR2014/> trong khi tuổi dưới 40 không phổ biến. Ung thư tụy thường gặp ở nam hơn nữ một chút.<ref name=WCR2014/> Ở Hoa Kỳ, số lượng [[người Mỹ gốc Phi]] bị bệnh cao hơn 1,5 lần nhưng tỷ lệ mắc ở châu Phi lại thấp.<ref name=WCR2014/>
* [[Hút thuốc lá]] là một yếu tố nguy cơ có thể tránh, nó khiến người hút thuốc thời gian dài dễ bị bệnh gấp đôi. Nguy cơ gia tăng theo tần suất và thời gian hút. Sau khi cai thuốc thì nguy cơ sẽ giảm chậm dần, mất tầm 20 năm để trở lại gần như người bình thường.<ref>{{cite journal | vauthors = Bosetti C, Lucenteforte E, Silverman DT, Petersen G, Bracci PM, Ji BT, Negri E, Li D, Risch HA, Olson SH, Gallinger S, Miller AB, Bueno-de-Mesquita HB, Talamini R, Polesel J, Ghadirian P, Baghurst PA, Zatonski W, Fontham E, Bamlet WR, Holly EA, Bertuccio P, Gao YT, Hassan M, Yu H, Kurtz RC, Cotterchio M, Su J, Maisonneuve P, Duell EJ, Boffetta P, La Vecchia C | display-authors = 6 | title = Cigarette smoking and pancreatic cancer: an analysis from the International Pancreatic Cancer Case-Control Consortium (Panc4) | journal = Annals of Oncology | volume = 23 | issue = 7 | pages = 1880–88 | date = July 2012 | pmid = 22104574 | pmc = 3387822 | doi = 10.1093/annonc/mdr541 }}</ref>
* [[Béo phì]]. [[Chỉ số khối cơ thể]] lớn hơn 35 khiến [[nguy cơ tương đối]] tăng gấp rưỡi.<ref name="Bond-Smith" /><ref>{{cite journal |last1=De Rubeis |first1=Vanessa |last2=Cotterchio |first2=Michelle |last3=Smith |first3=Brendan T. |last4=Griffith |first4=Lauren E. |last5=Borgida |first5=Ayelet |last6=Gallinger |first6=Steven |last7=Cleary |first7=Sean |last8=Anderson |first8=Laura N. |title=Trajectories of body mass index, from adolescence to older adulthood, and pancreatic cancer risk; a population-based case–control study in Ontario, Canada |journal=Cancer Causes & Control |date=1 September 2019 |volume=30 |issue=9 |pages=955–66 |doi=10.1007/s10552-019-01197-9 |pmid=31230151 |pmc=6685923 |language=en |issn=1573-7225|doi-access=free }}</ref>
* Tiền sử gia đình. 5–10% ca ung thư tụy có yếu tố thừa hưởng khi đã từng có người trong gia đình mắc bệnh.<ref name="NEJM14" /><ref>{{cite journal | vauthors = Peters ML, Tseng JF, Miksad RA | title = Genetic Testing in Pancreatic Ductal Adenocarcinoma: Implications for Prevention and Treatment | journal = Clinical Therapeutics | volume = 38 | issue = 7 | pages = 1622–35 | date = July 2016 | pmid = 27041411 | doi = 10.1016/j.clinthera.2016.03.006 | doi-access = free }}</ref> Nguy cơ là đáng kể nếu có hai [[thân nhân bậc một]] trở lên mang bệnh và cao nhất nếu họ bị trước tuổi 50.<ref name="Lancet" /> Hầu hết gen liên quan chưa được nhận biết.<ref name="NEJM14" /><ref name="Reznik2014">{{cite journal | vauthors = Reznik R, Hendifar AE, Tuli R | title = Genetic determinants and potential therapeutic targets for pancreatic adenocarcinoma | journal = Frontiers in Physiology | volume = 5 | pages = 87 | year = 2014 | pmid = 24624093 | pmc = 3939680 | doi = 10.3389/fphys.2014.00087 }}</ref> [[Viêm tụy di truyền]] khiến [[nguy cơ trong đời]] tăng 30–40% (đến tuổi 70).<ref name="Wolfgang2013"/> Những người bị viêm tụy di truyền được khuyến cáo tầm soát phát hiện sớm ung thư tụy.<ref>{{cite journal | vauthors = Greenhalf W, Grocock C, Harcus M, Neoptolemos J | title = Screening of high-risk families for pancreatic cancer | journal = Pancreatology | volume = 9 | issue = 3 | pages = 215–22 | date = May 2009 | pmid = 19349734 | doi = 10.1159/000210262 | s2cid = 29100310 }}</ref> Một số người có thể chọn phẫu thuật loại bỏ tụy để ngăn ung thư phát triển trong tương lai.<ref name="Wolfgang2013"/>
*Ung thư tụy có liên hệ với những hội chứng di truyền hiếm gặp khác như: [[hội chứng Peutz–Jeghers]] do đột biến ở [[gen đè nén bướu]] ''[[STK11]]'' (rất hiếm, nhưng là yếu tố nguy cơ rất lớn); [[hội chứng nevus loạn sản]] (hay hội chứng đa nốt ruồi và u melanin không điển hình gia đình, FAMMM-PC) do đột biến ở gen đè nén bướu ''[[p16|CDKN2A]]''; [[thất điều-giãn mạch]] gen lặn nhiễm sắc thể thường và những đột biến thừa hưởng ở gen ''[[BRCA2]]'' và ''[[PALB2]]''; [[ung thư ruột kết không polyp di truyền]] (hội chứng Lynch); và [[đa polyp tuyến gia đình]]. PanNET có liên hệ với [[đa u nội tiết loại 1]] (MEN1) và [[hội chứng von Hippel Lindau]].<ref name="NEJM14" /><ref name="Wolfgang2013" /><ref name="Lancet" />
* [[Viêm tụy mạn tính]] khiến nguy cơ tăng cỡ gấp ba và viêm tụy mới, cũng như tiểu đường, có thể là dấu hiệu của khối u.<ref name="Wolfgang2013"/> Người mang viêm tụy di truyền có nguy cơ mắc ung thư tụy đặc biệt cao.<ref name="Wolfgang2013"/><ref name="Reznik2014"/>
* [[Tiểu đường]] là một yếu tố nguy cơ và tiểu đường mới mắc cũng có thể là dấu hiệu sớm của ung thư tụy. Người được chẩn đoán [[tiểu đường loại 2]] đã hơn 10 năm thì rủi ro tăng 50% so với những người không bị tiểu đường.<ref name="Wolfgang2013"/>

=== Đồ uống có cồn ===
Uống quá nhiều đồ uống có cồn là nguyên nhân chính gây [[viêm tụy mạn tính]] và đó khả năng cao lại là tiền thân của ung thư tụy. Tuy nhiên nghiên cứu không thể chứng minh chắc chắn tiêu thụ đồ uống có cồn là yếu tố nguy cơ trực tiếp dẫn đến ung thư tụy. Nhìn chung, mối liên hệ nhất quán là mờ nhạt và đa số nghiên cứu không tìm ra liên hệ trong bối cảnh hút thuốc lá là yếu tố làm nhiễu đáng kể. Bằng chứng là mạnh hơn đối với hành vi uống nhiều, ít nhất 84 gam cồn một ngày.<ref name="Wolfgang2013"/><ref name="Pericleous" >{{cite journal | vauthors = Pericleous M, Rossi RE, Mandair D, Whyand T, Caplin ME | title = Nutrition and pancreatic cancer | journal = Anticancer Research | volume = 34 | issue = 1 | pages = 9–21 | date = January 2014 | pmid = 24403441 }}</ref>

== Sinh lý bệnh==
[[File:Pancreas adenocarcinoma (4) Case 01.jpg|thumb|right|Ảnh hiển vi ung thư biểu mô tuyến ống tụy (loại ung thư tụy phổ biến nhất), [[nhuộm H&E]]]]
=== Tiền ung thư===
Ung thư ngoại tiết được cho phát sinh từ một số loại [[thương tổn]] tiền ung thư trong tụy, nhưng những thương tổn này không phải luôn luôn tiến triển thành ung thư.<ref name="Wolfgang2013"/> Trừ [[u nang thanh dịch tụy]] gần như luôn luôn là lành tính, có bốn loại tổn thương tiền ung thư được công nhận.

Loại đầu tiên là [[tân sinh nội biểu mô]] tụy. Những tổn thương này là dị thường hiển vi trong tụy và thường được phát hiện khi khám nghiệm tử thi những người không có chẩn đoán ung thư. Chúng có thể phát triển từ cấp độ thấp đến cao rồi thành một khối u. Hơn 90% ca ở mọi cấp độ mang một gen ''[[KRAS]]'' hỏng, trong khi ở cấp độ 2 và 3 có thêm ba gen ''[[p16|CDKN2A]]'' (''p16''), ''[[p53]]'', ''[[SMAD4]]'' thường thấy bị tổn hại hơn.<ref name="NEJM14"/>

Loại thứ hai là [[u nhú nhầy trong ống]] (IPMN). Đây là tổn thương vĩ mô thấy ở khoảng 2% người trưởng thành. Tỷ lệ này tăng đến khoảng 10% với độ tuổi 70. Tổn thương dạng này có 25% nguy cơ phát triển thành ung thư xâm lấn. Chúng có thể mang những đột biến gen ''KRAS'' (40–65% ca), GNAS và RNF43, tác động [[đường truyền tín hiệu Wnt]].<ref name="NEJM14"/> Kể cả có phẫu thuật loại bỏ thì nguy cơ hình thành ung thư tụy sau đó vẫn tăng đáng kể.<ref name="Wolfgang2013"/>

Loại thứ ba là [[u nang nhầy tụy]] (MCN), chủ yếu xảy ra ở nữ và có thể duy trì lành tính hoặc tiến triển thành ung thư.<ref name=Delpu2011>{{cite journal | vauthors = Delpu Y, Hanoun N, Lulka H, Sicard F, Selves J, Buscail L, Torrisani J, Cordelier P | display-authors = 6 | title = Genetic and epigenetic alterations in pancreatic carcinogenesis | journal = Current Genomics | volume = 12 | issue = 1 | pages = 15–24 | date = March 2011 | pmid = 21886451 | pmc = 3129039 | doi = 10.2174/138920211794520132 }}</ref> Nếu những tổn thương này trở nên lớn, gây triệu chứng hoặc có những đặc điểm đáng ngờ, chúng thường được loại bỏ thành công bằng phẫu thuật.<ref name="Wolfgang2013"/>

Loại thứ tư là u nhú ống trong ống. Loại này được WHO công nhận năm 2010 và chiếm khoảng 1–3% mọi dạng u tụy. Độ tuổi chẩn đoán trung bình là 61 (phạm vi 35 đến 78). Khoảng 50% tổn thương dạng này tiến triển xâm lấn. Chẩn đoán phụ thuộc vào mô học bởi những tổn thương này rất khó phân biệt với tổn thương khác trên cơ sở lâm sàng hay bức xạ học.<ref name=Rooney2017>{{cite journal | vauthors = Rooney SL, Shi J | title = Intraductal Tubulopapillary Neoplasm of the Pancreas: An Update From a Pathologist's Perspective | journal = Archives of Pathology & Laboratory Medicine | volume = 140 | issue = 10 | pages = 1068–73 | date = October 2016 | pmid = 27684978 | doi = 10.5858/arpa.2016-0207-RA | doi-access = free }}</ref>

=== Ung thư xâm lấn ===
Các sự kiện gen thấy ở ung thư biểu mô tuyến ống đã được mô tả rõ ràng và con người đã hoàn thành [[giải trình tự exome]] đối với những dạng ung bướu phổ biến. Bốn gen được phát hiện đột biến ở đa số ca ung thư biểu mô tuyến: ''KRAS'' (95% ca), ''[[CDKN2A]]'' (cũng 95%), ''[[TP53]]'' (75%), và ''SMAD4'' (55%). Trong đó ''SMAD4'' đặc biệt liên hệ với tiên lượng xấu.<ref name="Wolfgang2013"/> Khuyết thiếu hay đột biến ''[[SWI/SNF]]'' xảy ra ở khoảng 10–15% ca ung thư biểu mô tuyến.<ref name=NEJM14/> Những sửa đổi gen ở một số loại ung thư tụy và thương tổn tiền ung thư cũng đã được nghiên cứu.<ref name="Wolfgang2013"/> Các phân tích hệ phiên mã và giải trình tự mRNA cho những dạng ung thư tụy phổ biến phát hiện 75% gen người biểu hiện trong khối u, với khoảng 200 gen biểu hiện đặc trưng hơn ở ung thư tụy so với những loại ung bướu khác.<ref name="proteinatlas.org">{{Cite web|url=https://www.proteinatlas.org/humanpathology/pancreatic+cancer|title=The human pathology proteome in pancreatic cancer – The Human Protein Atlas|website=www.proteinatlas.org|access-date=28 September 2017}}</ref><ref name="Uhlen eaan2507">{{cite journal | vauthors = Uhlen M, Zhang C, Lee S, Sjöstedt E, Fagerberg L, Bidkhori G, Benfeitas R, Arif M, Liu Z, Edfors F, Sanli K, von Feilitzen K, Oksvold P, Lundberg E, Hober S, Nilsson P, Mattsson J, Schwenk JM, Brunnström H, Glimelius B, Sjöblom T, Edqvist PH, Djureinovic D, Micke P, Lindskog C, Mardinoglu A, Ponten F | display-authors = 6 | title = A pathology atlas of the human cancer transcriptome | journal = Science | volume = 357 | issue = 6352 | pages = eaan2507 | date = August 2017 | pmid = 28818916 | doi = 10.1126/science.aan2507 | doi-access = free }}</ref>

=== PanNET ===
Các gen mà thường thấy đột biến ở PanNET khác với những gen ở ung thư tụy ngoại tiết.<ref name="Lewis2014">{{cite journal | vauthors = Lewis MA, Yao JC | title = Molecular pathology and genetics of gastrointestinal neuroendocrine tumours | journal = Current Opinion in Endocrinology, Diabetes and Obesity | volume = 21 | issue = 1 | pages = 22–27 | date = February 2014 | pmid = 24310147 | doi = 10.1097/MED.0000000000000033 | s2cid = 31094880 }}</ref> Ví dụ, đột biến ''KRAS'' thường không có. Thay vào đó là những đột biến gen ''[[MEN1]]'' di truyền gây ra [[hội chứng MEN1]], ở đó u nguyên phát hình thành ở hai hay nhiều hơn [[tuyến nội tiết]]. Khoảng 40–70% người sinh ra mang đột biến ''MEN1'' cuối cùng mắc một loại PanNET.<ref name=MEN1-2012>{{cite journal | vauthors = Thakker RV, Newey PJ, Walls GV, Bilezikian J, Dralle H, Ebeling PR, Melmed S, Sakurai A, Tonelli F, Brandi ML | display-authors = 6 | title = Clinical practice guidelines for multiple endocrine neoplasia type 1 (MEN1) | journal = The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism | volume = 97 | issue = 9 | pages = 2990–3011 | date = September 2012 | pmid = 22723327 | doi = 10.1210/jc.2012-1230 | doi-access = free }}</ref> Các gen thường xuyên đột biến khác gồm ''[[DAXX]]'', ''[[mTOR]]'', và ''[[ATRX]]''.<ref name="Burns2012"/>

== Chẩn đoán ==
[[File:MBq cystic-carcinoma-pancreas.jpg|thumb|Ảnh CT trục tương phản IV và thêm màu cho thấy ung thư biểu mô tuyến ở đầu tụy.]]
[[File:Ultrasonography of pancreatic cancer.jpg|thumb|[[Siêu âm bụng]] kiểm tra ung thư tụy (phỏng đoán ung thư biểu mô tuyến), bên phải là [[ống tụy]] giãn.]]
[[File:Adenocarcinoma of Pancreas, FNA (5558060087).jpg|thumb|Mẫu [[chọc hút bằng kim nhỏ]] ung thư biểu mô tuyến tụy biệt hóa cao, cho thấy một tấm phẳng cùng diện mạo rỗ tổ ong nổi bật. Tính bất tổ chức, nhân chồng lấn, khoảng cách nhân không đồng đều ám chỉ đây là ung thư biểu mô tuyến (khác hẳn biểu mô ống không u).]]
Các triệu chứng của ung thư biểu mô tuyến tụy thường không xuất hiện vào giai đoạn sớm và không phải đặc trưng riêng của căn bệnh.<ref name="Wolfgang2013"/><ref name="Bond-Smith" /><ref name="Cruz"  >{{cite journal | vauthors = De La Cruz MS, Young AP, Ruffin MT | title = Diagnosis and management of pancreatic cancer | journal = American Family Physician | volume = 89 | issue = 8 | pages = 626–32 | date = April 2014 | pmid = 24784121 }}</ref> Triệu chứng lúc chẩn đoán không giống nhau tùy vào vị trí của ung thư trong tụy mà các nhà giải phẫu phân thành (từ trái sang phải ở hầu hết biểu đồ) đầu dày, cổ, thân thon, và kết thúc ở đuôi.

Không bàn đến vị trí khối u, triệu chứng phổ biến nhất là sụt cân không rõ nguyên nhân và mức độ có thể đáng kể. 35 đến 47% người được chẩn đoán bệnh biểu hiện buồn nôn, nôn mửa, hoặc cảm giác suy nhược. Khối u ở đầu tụy thường gây vàng da, đau, chán ăn, nước tiểu đậm, phân nhạt màu. Khối u ở thân và đuôi tụy cũng thường gây đau.<ref name="Cruz" />

Có những người mới mắc tiểu đường loại 2 không điển hình khó kiểm soát, viêm mạch máu không rõ lý do gây bởi các cục máu đông ([[viêm tĩnh mạch huyết khối]]) gọi là [[dấu hiệu Trousseau]], hoặc từng có lần bị [[viêm tụy]].<ref name="Cruz" /> Ung thư tụy có thể bị nghi ngờ khi tiểu đường khởi phát ở người trên 50 tuổi kèm theo những triệu chứng không điển hình như sụt cân không lý do, đau bụng hoặc đau lưng dai dẳng, khó tiêu, nôn mửa, hay phân mỡ.<ref name="Bond-Smith" /> Vàng da đi kèm với [[túi mật]] sưng, không đau (gọi là [[dấu hiệu Courvoisier]]) cũng có thể gây nghi ngờ và giúp phân biệt ung thư tụy với [[sỏi mật]].<ref name="Fitzgerald-2009">{{cite journal | vauthors = Fitzgerald JE, White MJ, Lobo DN | title = Courvoisier's gallbladder: law or sign? | journal = World Journal of Surgery | volume = 33 | issue = 4 | pages = 886–91 | date = April 2009 | pmid = 19190960 | doi = 10.1007/s00268-008-9908-y | s2cid = 21799234 }}</ref>

Các kỹ thuật [[tạo ảnh y khoa]] như [[chụp cắt lớp vi tính]] (CT) và [[siêu âm nội soi]] (EUS) được áp dụng để xác nhận chẩn đoán và giúp đánh giá khối u có thể phẫu thuật loại bỏ được không.<ref name="Bond-Smith" /> Trong chụp CT tương phản, ung thư tụy thường biểu hiện tiếp nhận tăng dần chất bức xạ tương phản thay vì rửa trôi nhanh như ở tụy bình thường hoặc rửa trôi chậm như ở viêm tụy mạn tính.<ref>{{cite journal | vauthors = Piraka C, Scheiman JM | title = New diagnostic imaging modalities for pancreatic disease | journal = Current Opinion in Gastroenterology | volume = 27 | issue = 5 | pages = 475–80 | date = September 2011 | pmid = 21743318 | doi = 10.1097/MOG.0b013e328349e30c | s2cid = 38963685 }}</ref> [[Chụp cộng hưởng từ]] và [[chụp cắt lớp phát xạ positron]] cũng có thể được sử dụng<ref name="NEJM14" />, ngoài ra [[chụp cộng hưởng từ mật tụy]] hữu dụng trong một số trường hợp.<ref name="Cruz" /> [[Siêu âm bụng]] kém nhạy và sẽ bỏ sót những khối u nhỏ nhưng có thể phát hiện ung thư đã lan sang gan cũng như dịch tích tụ trong khoang phúc mạc ([[cổ trướng]]).<ref name="Bond-Smith" /> Thủ tục này được áp dụng cho lần kiểm tra đầu tiên nhanh và rẻ trước những kỹ thuật khác.<ref name="ESMOPA" />

Sinh thiết nhờ [[chọc hút bằng kim nhỏ]], thường dưới chỉ dẫn của siêu âm nội soi, có thể giúp giải đáp những khúc mắc trong chẩn đoán. Tuy nhiên phẫu thuật loại bỏ khối u thường không đòi hỏi chẩn đoán mô rồi mới thực hiện.<ref name="Bond-Smith" />

[[Các xét nghiệm chức năng gan]] có thể cho ra những kết quả giúp phát hiện tắc nghẽn ống mật (hàm lượng [[bilirubin liên hợp]], [[γ-glutamyl transpeptidase]], và [[alkaline phosphatase]] tăng). [[CA19-9]] là một [[dấu chỉ khối u]] thường gia tăng trong ung thư tụy. Tuy nhiên, nó thiếu [[độ nhạy và độ đặc hiệu]], đặc biệt là 5% người không có [[kháng nguyên Lewis (a)]] và không thể tạo ra CA19-9. CA19-9 có độ nhạy 80% và độ đặc hiệu 73% đối với ung thư biểu mô tuyến tụy, không được áp dụng cho chẩn đoán mà cho phát hiện bệnh tái phát.<ref name="NEJM14" /><ref name="Bond-Smith"/>

=== Mô bệnh ===
Loại ung thư tụy phổ biến nhất (ung thư biểu mô tuyến) thường có đặc điểm các cấu trúc tuyến biệt hóa kém đến vừa khi quan sát bằng kính hiển vi. Điển hình có sự [[tạo mô xơ]] đáng kể hay là sự hình thành chất nền xơ đặc hoặc mô cấu trúc bao gồm một số kiểu tế bào ([[nguyên bào sợi cơ]], [[đại thực bào]], [[bạch huyết bào]], [[dưỡng bào]]) cùng vật liệu lắng (như [[collagen loại I]] và [[hyaluronic acid]]). Điều này tạo ra [[vi môi trường khối u]] thiếu các [[mạch máu]] do vậy thiếu [[oxy]].<ref name="NEJM14" /> Đây được cho là nguyên nhân khiến nhiều thuốc hóa trị không đến được khối u và khiến ung thư rất khó chữa.<ref name="NEJM14" /><ref name="Wolfgang2013"/>
{|class="wikitable"
! Loại ung thư !! Tỷ lệ tương đối<ref name="Pishvaian2017">Unless otherwise specified in boxes, reference is: {{cite journal | vauthors = Pishvaian MJ, Brody JR | title = Therapeutic Implications of Molecular Subtyping for Pancreatic Cancer | journal = Oncology | volume = 31 | issue = 3 | pages = 159–66, 168 | date = March 2017 | pmid = 28299752 | url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/eutils/elink.fcgi?dbfrom=pubmed&tool=sumsearch.org/cite&retmode=ref&cmd=prlinks&id=28299752 }}</ref>!! Phát hiện hiển vi<ref name="Pishvaian2017"/> !! Ảnh hiển vi !! Dấu chỉ [[hóa mô miễn dịch]]<ref name="Pishvaian2017"/> !! Biến đổi gen<ref name="Pishvaian2017"/>
|-
! Ung thư biểu mô tuyến ống tụy (PDAC)
| 90% || Các tuyến và [[tạo mô xơ]] || [[File:Histopathology of pancreatic ductal adenocarcinoma.jpg|190px]] ||
*[[p53]] khác thường
*Mất [[SMAD4]]
*[[MUC1]]
*[[Mesothelin|MSLN]]
*[[CA19-9]]
| 
*p53
*SMAD4
*[[KRAS]]
*[[p16]]
|-
! [[Ung thư biểu mô tế bào chùm nang tụy]] (ACC)
| 1% đến 2%
| Diện mạo hạt || [[File:Histopathology of acinar cell carcinoma of the pancreas.jpg|190px]]
| 
*[[Trypsin]]
*[[Chymotrypsin]]
*[[Lipase]]
|
*p53
*SMAD4
*[[Adenomatous polyposis coli|APC]]
*[[ARID1A]]
*[[GNAS]]
|-
! [[Ung thư biểu mô tuyến vảy]]
| 1% đến 4%<ref name="SkafidaGrammatoglou2010">{{cite journal | vauthors = Skafida E, Grammatoglou X, Glava C, Zissis D, Paschalidis N, Katsamagkou E, Firfiris N, Vasilakaki T | display-authors = 6 | title = Adenosquamous carcinoma of the pancreas: a case report | journal = Cases Journal | volume = 3 | issue = 1 | pages = 41 | date = February 2010 | pmid = 20205828 | doi = 10.1186/1757-1626-3-41 | pmc = 2825199 | doi-access = free }}</ref> || Sự kết hợp các tế bào dạng tuyến và tế bào biểu mô vảy || [[File:Histopathology of adenosquamous carcinoma of the pancreas.jpg|190px]] || Dương tính với:
*[[CK5/6]]
*[[keratin 7|CK7]]
*[[TP63|p63]]
Âm tính với:
*[[Keratin 20|CK20]]
*[[p16]]
*p53
|
*KRAS
*p53
|-
! [[U thần kinh nội tiết tụy]]
| 5%
| U đa ổ || [[File:Gastrinoma.jpg|190px|center]] [[Gastrinoma]] || 
*[[Chromogranin]]
*[[Synaptophysin]]
|
*[[MEN1]]
*[[DAXX]]/[[ATRX]]
|-
|colspan=6| Tiền ung thư phía dưới để so sánh:
|-
! Tiền ung thư:<br>[[U nhú nhầy trong ống]] (IPMN)
|3%
| Tế bào biểu mô nhầy.<ref>{{cite web|url=http://www.pathologyoutlines.com/topic/pancreasipmn.html|title=Pancreas – Exocrine tumors / carcinomas – Intraductal papillary mucinous neoplasm (IPMN)|website=Pathology Outlines|author=Diana Agostini-Vulaj}} Topic Completed: 1 July 2018. Revised: 9 March 2020</ref> Sinh sôi trong [[ống tụy]].<ref name="AdsayMino-Kenudson2016">{{cite journal | vauthors = Adsay V, Mino-Kenudson M, Furukawa T, Basturk O, Zamboni G, Marchegiani G, Bassi C, Salvia R, Malleo G, Paiella S, Wolfgang CL, Matthaei H, Offerhaus GJ, Adham M, Bruno MJ, Reid MD, Krasinskas A, Klöppel G, Ohike N, Tajiri T, Jang KT, Roa JC, Allen P, Fernández-del Castillo C, Jang JY, Klimstra DS, Hruban RH | display-authors = 6 | title = Pathologic Evaluation and Reporting of Intraductal Papillary Mucinous Neoplasms of the Pancreas and Other Tumoral Intraepithelial Neoplasms of Pancreatobiliary Tract: Recommendations of Verona Consensus Meeting | journal = Annals of Surgery | volume = 263 | issue = 1 | pages = 162–77 | date = January 2016 | pmid = 25775066 | pmc = 4568174 | doi = 10.1097/SLA.0000000000001173 }}</ref>  || [[File:Histopathology of pancreatobiliary intraductal papillary mucinous neoplasm in the pancreas.jpg|190px]]
| 
*[[Mucin 5AC]]
|
*KRAS
*GNAS
|}

=== Giai đoạn ===
==== Ung thư ngoại tiết ====
Ung thư tụy thường được xác định giai đoạn sau một lần chụp CT.<ref name="Cruz" /> Hệ thống phân giai đoạn ung thư tụy được sử dụng rộng rãi nhất do [[Ủy ban Hỗn hợp Ung thư Hoa Kỳ]] (AJCC) và [[Liên minh Kiểm soát Ung thư Quốc tế]] (UICC) lập nên.<!-- ref: Cascinu-2010 --> Trong đó có bốn giai đoạn chính ứng với từng mức độ tiến triển của bệnh, dựa vào [[phân loại TNM]] kích cỡ khối u ('''T'''), sự lây lan đến hạch bạch huyết ('''N'''), và di căn ('''M''').<ref name=Cascinu-2010>{{cite journal | vauthors = Cascinu S, Falconi M, Valentini V, Jelic S | title = Pancreatic cancer: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up | journal = Annals of Oncology | volume = 21 Suppl 5 | issue = Supplement 5 | pages = v55–58 | date = May 2010 | pmid = 20555103 | doi = 10.1093/annonc/mdq165 | doi-access = free }}</ref>

Để hỗ trợ quyết định điều trị, khối u còn được phân thành ba loại lớn dựa vào tính khả thi của phẫu thuật loại bỏ. Theo đó khối u được đánh giá là "có thể cắt bỏ", "sít sao có thể cắt bỏ" (50/50), hoặc "không thể cắt bỏ".<ref name="cancer.org">{{cite web|title=Staging of pancreatic cancer |url=http://www.cancer.org/cancer/pancreaticcancer/detailedguide/pancreatic-cancer-pdf |website=American Cancer Society|date= 11 June 2014 |access-date=29 September 2014}}</ref> Khi bệnh vẫn còn ở giai đoạn sớm (I hoặc II), chưa ảnh hưởng các mạch máu lớn hay cơ quan xa như gan hoặc phổi, phẫu thuật cắt bỏ khối u có thể được thực hiện nếu bệnh nhân đáp ứng yêu cầu và sẵn sàng trải qua cuộc đại phẫu này.<ref name="Bond-Smith" />

Hệ thống phân giai đoạn AJCC-UICC có sự phân biệt các khối u giai đoạn III là "sít sao có thể cắt bỏ" (khi phẫu thuật còn có thể vì [[động mạch bụng]] và [[động mạch mạc treo tràng trên]] vẫn chưa dính líu) và "không thể cắt bỏ" (do bệnh tiến triển cục bộ thêm). Trong phân loại TNM chi tiết hơn thì hai nhóm này tương ứng lần lượt là T3 và T4.<ref name="Wolfgang2013"/>

== Tầm soát và phòng ngừa ==
[[Hội Ung thư Hoa Kỳ]] khuyến cáo không hút thuốc, giữ cân nặng phù hợp, ăn nhiều trái cây, rau, [[ngũ cốc toàn phần]], giảm tiêu thụ [[thịt đỏ]] và [[thịt chế biến]]. Mặc dù vậy không có bằng chứng chắc chắn chỉ ra những hành động này sẽ giúp ngăn ngừa hay làm giảm nguy cơ mắc ung thư tụy.<ref>{{cite web|title=Diet and activity factors that affect risks for certain cancers: Pancreatic cancer section|url=http://www.cancer.org/healthy/eathealthygetactive/acsguidelinesonnutritionphysicalactivityforcancerprevention/acs-guidelines-on-nutrition-and-physical-activity-for-cancer-prevention-dietand-activity|website=[[American Cancer Society]]|date=20 August 2012|access-date=4 November 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141104234940/http://www.cancer.org/healthy/eathealthygetactive/acsguidelinesonnutritionphysicalactivityforcancerprevention/acs-guidelines-on-nutrition-and-physical-activity-for-cancer-prevention-dietand-activity|archive-date=4 November 2014}}</ref> Một đánh giá nghiên cứu năm 2014 kết luận có bằng chứng cho thấy tiêu thụ [[trái cây giống cam chanh]] và [[curcumin]] làm giảm nguy cơ, trong khi ngũ cốc toàn phần, [[folate]], [[selenium]], và cá không chiên có thể đem lại hiệu ứng có lợi.<ref name="Pericleous" />

Với dân số nói chung, tầm soát những nhóm đông không được xem là hiệu quả và có thể có hại,<ref>{{cite journal | vauthors = Owens DK, Davidson KW, Krist AH, Barry MJ, Cabana M, Caughey AB, Curry SJ, Doubeni CA, Epling JW, Kubik M, Landefeld CS, Mangione CM, Pbert L, Silverstein M, Simon MA, Tseng CW, Wong JB | display-authors = 6 | title = Screening for Pancreatic Cancer: US Preventive Services Task Force Reaffirmation Recommendation Statement | journal = JAMA | volume = 322 | issue = 5 | pages = 438–44 | date = August 2019 | pmid = 31386141 | doi = 10.1001/jama.2019.10232 | doi-access = free }}</ref> dù vậy công nghệ mới hơn và việc sàng lọc những nhóm mục tiêu chặt chẽ đang được đánh giá.<ref name="He2014">{{cite journal | vauthors = He XY, Yuan YZ | title = Advances in pancreatic cancer research: moving towards early detection | journal = World Journal of Gastroenterology | volume = 20 | issue = 32 | pages = 11241–48 | date = August 2014 | pmid = 25170208 | pmc = 4145762 | doi = 10.3748/wjg.v20.i32.11241 }}</ref><ref name="Okano2014">{{cite journal | vauthors = Okano K, Suzuki Y | title = Strategies for early detection of resectable pancreatic cancer | journal = World Journal of Gastroenterology | volume = 20 | issue = 32 | pages = 11230–40 | date = August 2014 | pmid = 25170207 | pmc = 4145761 | doi = 10.3748/wjg.v20.i32.11230 }}</ref> Tuy nhiên, người có nguy cơ cao liên quan đến di truyền được khuyến cáo tầm soát định kỳ bằng siêu âm nội soi và chụp MRI/CT.<ref name="Lancet" /><ref name=ESMOPA>{{cite journal | vauthors = Seufferlein T, Bachet JB, Van Cutsem E, Rougier P | title = Pancreatic adenocarcinoma: ESMO-ESDO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up | journal = Annals of Oncology | volume = 23 Suppl 7 | pages = vii33–40 | date = October 2012 | pmid = 22997452 | doi = 10.1093/annonc/mds224 | doi-access = free }}</ref><ref name="Okano2014"/><ref>{{cite journal | vauthors = Goggins M, Overbeek KA, Brand R, Syngal S, Del Chiaro M, Bartsch DK, Bassi C, Carrato A, Farrell J, Fishman EK, Fockens P, Gress TM, van Hooft JE, Hruban RH, Kastrinos F, Klein A, Lennon AM, Lucas A, Park W, Rustgi A, Simeone D, Stoffel E, Vasen HF, Cahen DL, Canto MI, Bruno M | display-authors = 6 | title = Management of patients with increased risk for familial pancreatic cancer: updated recommendations from the International Cancer of the Pancreas Screening (CAPS) Consortium | journal = Gut | volume = 69 | issue = 1 | pages = 7–17 | date = January 2020 | pmid = 31672839 | doi = 10.1136/gutjnl-2019-319352 | pmc = 7295005 | doi-access = free }}</ref>

== Tiên lượng ==
{| class="wikitable floatright" style="text-align:center;font-size:90%;width:45%;margin-left:1em"
|+ style="background:#E5AFAA;"|'''Kết cục của ung thư tụy theo giai đoạn lâm sàng'''<ref name="cancer.org"/>
|- style="background: #E5AFAA;text-align:center;font-size:90%;"
! rowspan="2" scope="col"| Giai đoạn lâm sàng
! colspan="2" | Tỷ lệ sống 5 năm (%) với những<br/> ca được chẩn đoán ở Mỹ (1992–1998)
|- style="background: #E5AFAA;text-align:center;font-size:90%;"
! scope="col"| Ung thư tụy ngoại tiết
! scope="col"| U nội tiết chữa được<br/> bằng phẫu thuật
|-
! scope="row" | IA / I
| 14
| 61
|-
! scope="row" | IB
| 12
|
|-
! scope="row" | IIA / II
| 7
| 52
|-
! scope="row" | IIB
| 5
|
|-
! scope="row" | III
| 3
| 41
|-
! scope="row" | IV
| 1
| 16
|}
Ung thư biểu mô tuyến tụy và những ung thư ngoại tiết ít phổ biến hơn khác có [[tiên lượng]] rất xấu bởi chúng thường được chẩn đoán ở giai đoạn muộn khi mà ung thư đã phát triển cục bộ hoặc lan sang bộ phận khác của cơ thể.<ref name="NEJM14" /> Với PanNET thì kết cục tốt hơn nhiều, đa số là lành tính, hoàn toàn không có triệu chứng lâm sàng và kể cả những trường hợp không chữa được bằng phẫu thuật vẫn có [[tỷ lệ sống năm năm]] trung bình 16%.<ref name="cancer.org"/> Mặc dù vậy triển vọng là khác biệt đáng kể tùy vào loại bệnh.<ref name="Sol PanNET">{{cite web |publisher=Johns Hopkins Medicine |website=The Sol Goldman Pancreas Cancer Research Center |url=http://pathology.jhu.edu/pancreas/TreatmentEndocrine.php?area=tr#PROGNOSIS |title=Islet Cell Tumors of the Pancreas / Endocrine Neoplasms of the Pancreas |date=2012 |access-date=5 January 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150105104004/http://pathology.jhu.edu/pancreas/TreatmentEndocrine.php?area=tr#PROGNOSIS |archive-date=5 January 2015 |df=dmy-all}}</ref>

Đối với ung thư biểu mô tuyến tụy đã tiến triển cục bộ và di căn chiếm hơn 80% ca, nhiều thử nghiệm so sánh những chế độ hóa trị cho thấy cải thiện thời gian sống, tuy nhiên không hơn được một năm.<ref name="NEJM14" /><ref name="thota" /> Ở Mỹ, tỷ lệ sống năm năm tổng quát của ung thư tụy đã tăng từ 2% ở những ca được chẩn đoán năm 1975–1977 lên 4% năm 1987–1989 và 6% năm 2003–2009.<ref>{{cite web|title=Cancer Facts and Figures 2014 |url=http://www.cancer.org/acs/groups/content/@research/documents/webcontent/acspc-042151.pdf |website=American Cancer Society |access-date=5 January 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20141218204235/http://www.cancer.org/acs/groups/content/%40research/documents/webcontent/acspc-042151.pdf |archive-date=18 December 2014}}, Table, p.&nbsp;18, rates adjusted for normal life expectancy</ref> Trong số chưa đến 20% ca ung thư biểu mô tuyến tụy có chẩn đoán khối u nhỏ và cục bộ (dưới 2 cm ở giai đoạn T1), thì khoảng 20% người Mỹ sống được năm năm.<ref name="PDQ2014P"/>

Khoảng 1500 gen có liên quan đến kết cục của ung thư biểu mô tuyến tụy. Trong đó bao gồm những gen bất lợi, tức gen mà nếu biểu hiện cao sẽ dẫn đến kết cục xấu, ví dụ [[C-Met]] và [[MUC1|MUC-1]]. Ngược lại có những gen có lợi hay gen mà biểu hiện cao sẽ gia tăng cơ hội sống sót, ví dụ là [[yếu tố phiên mã]] [[PELP-1|PELP1]].<ref name="proteinatlas.org"/><ref name="Uhlen eaan2507"/>

== Tham khảo ==
{{reflist}}