Sửa đổi Tiểu đường
Chú ý: Bạn chưa đăng nhập và địa chỉ IP của bạn sẽ hiển thị công khai khi lưu các sửa đổi.
Bạn có thể tham gia như người biên soạn chuyên nghiệp và lâu dài ở Bách khoa Toàn thư Việt Nam, bằng cách đăng ký và đăng nhập - IP của bạn sẽ không bị công khai và có thêm nhiều lợi ích khác.
Các sửa đổi có thể được lùi lại. Xin hãy kiểm tra phần so sánh bên dưới để xác nhận lại những gì bạn muốn làm, sau đó lưu thay đổi ở dưới để hoàn tất việc lùi lại sửa đổi.
Bản hiện tại | Nội dung bạn nhập | ||
Dòng 256: | Dòng 256: | ||
=== Việt Nam === | === Việt Nam === | ||
− | Trong năm 2020 ước tính Việt Nam có 5,76 triệu người bị tiểu đường,<ref>{{cite journal |last1= Nguyen|first1= Ngoc Bich|last2= Lin|first2= Zhou Lu|last3= Ahmed|first3= Waqas|date= 2 January 2020|title= Diabetes: What Challenges Lie Ahead for Vietnam?|journal= Annals of Global Health|volume= 86|issue= 1|pages= 1|doi= 10.5334/aogh.2526|pmc= 6952858|pmid= 31934549|doi-access=free}}</ref> chiếm tỷ lệ gần 6% dân số.<ref>{{cite web |url= https://www.gso.gov.vn/du-lieu-va-so-lieu-thong-ke/2021/01/infographic-dan-so-lao-dong-va-viec-lam-nam-2020/|title= Infographic dân số, lao động và việc làm năm 2020 |date= 19 January 2021|website= gso.gov.vn|publisher= Tổng cục Thống kê|access-date= 22 October 2021}}</ref> Tỷ lệ mắc ở người lớn năm 2015 cũng là gần 6%,<ref name="Pham"/> trong khi số ca tử vong là 53.458, chủ yếu vì những biến chứng nghiêm trọng như bệnh tim mạch và bệnh thận.<ref>{{cite web |url= https://www.who.int/vietnam/news/feature-stories/detail/the-growing-burden-of-diabetes-in-viet-nam|title= The growing burden of diabetes in Viet Nam|date= 7 April 2016|website= who.int|access-date=22 October 2021}}</ref> Đây là căn bệnh khiến nhiều người chết thứ ba trong năm 2019, sau bệnh tim thiếu máu cục bộ và đột quỵ.<ref>{{cite web |url= http://www.healthdata.org/vietnam|title= Viet Nam|date= 2019|website= healthdata.org|access-date= October 24, 2021}}</ref> Số ca tiểu đường loại 2 có chiều hướng gia tăng đáng kể, tăng gấp đôi từ 2,7% năm 2002 lên 5,4% năm 2012.<ref>{{cite journal |last1= Nguyen|first1= Chung Thanh|last2= Pham|first2= Ngoc Minh|last3= Lee|first3= Andy H|last4= Binns|first4= Colin W|date= 17 July 2015|title= Prevalence of and Risk Factors for Type 2 Diabetes Mellitus in Vietnam: A Systematic Review|journal= Asia Pacific Journal of Public Health|volume= 27|issue=6|pages= 588-600|doi= 10.1177/1010539515595860|pmid= 26187848}}</ref> Một nghiên cứu dự đoán tỷ lệ tiểu đường và tiền tiểu đường sẽ tăng lần lượt từ 6% và 13,5% năm 2015 lên 7% và 15,7% năm 2035 bởi [[già hóa dân số]].<ref>{{cite journal |last1= Pham|first1= Ngoc Minh|last2= Eggleston|first2= Karen|date= 1 March 2016|title= Prevalence and determinants of diabetes and prediabetes among Vietnamese adults|journal= |volume= 113|pages= 116-124|doi= 10.1016/j.diabres.2015.12.009|pmid= 26795973}}</ref> Vào năm 2020, tỷ lệ này đang gia tăng nhanh chóng, đặc biệt ở người trên 45 tuổi.<ref name="Ton">{{cite journal |last1= Ton|first1= That Thanh|last2= Tran|first2= Anh Thi Ngoc|last3= Do|first3= Ich Thanh|last4= Nguyen|first4= Hoa|last5= Nguyen|first5= Thi Thanh Binh|last6= Nguyen|first6= Minh Tu|last7= Ha|first7= Van Anh Bao|last8= Hoang|first8= Huu Khoi|last9= Tran|first9= Binh Thang |date= 11 May 2020|title= Trends in prediabetes and diabetes prevalence and associated risk factors in Vietnamese adults|journal= Epidemiology and Health|volume= 42|issue= e2020029|pmid= 32512669|doi= 10.4178/epih.e2020029|doi-access=free}}</ref> Chi phí điều trị trung bình hàng năm của mỗi bệnh nhân ước tính khoảng 5,5 triệu VNĐ.<ref>{{cite journal |last1= Le|first1= Nguyen Tu Dang|last2= Pham|first2= Luyen Dinh|last3= Vo|first3= Trung Quang|date= 29 August 2017|title= Type 2 diabetes in Vietnam: a cross-sectional, prevalence-based cost-of-illness study|journal= |volume= 2017|issue= 10|pages= 363-374|pmc= 5587014|pmid= 28919795|doi= 10.2147/DMSO.S145152|doi-access=free}}</ref> | + | Trong năm 2020 ước tính Việt Nam có 5,76 triệu người bị tiểu đường,<ref>{{cite journal |last1= Nguyen|first1= Ngoc Bich|last2= Lin|first2= Zhou Lu|last3= Ahmed|first3= Waqas|date= 2 January 2020|title= Diabetes: What Challenges Lie Ahead for Vietnam?|journal= Annals of Global Health|volume= 86|issue= 1|pages= 1|doi= 10.5334/aogh.2526|pmc= 6952858|pmid= 31934549|doi-access=free}}</ref> chiếm tỷ lệ gần 6% dân số.<ref>{{cite web |url= https://www.gso.gov.vn/du-lieu-va-so-lieu-thong-ke/2021/01/infographic-dan-so-lao-dong-va-viec-lam-nam-2020/|title= Infographic dân số, lao động và việc làm năm 2020 |date= 19 January 2021|website= gso.gov.vn|publisher= Tổng cục Thống kê|access-date= 22 October 2021}}</ref> Tỷ lệ mắc ở người lớn năm 2015 cũng là gần 6%,<ref name="Pham"/> trong khi số ca tử vong là 53.458, chủ yếu vì những biến chứng nghiêm trọng như bệnh tim mạch và bệnh thận.<ref>{{cite web |url= https://www.who.int/vietnam/news/feature-stories/detail/the-growing-burden-of-diabetes-in-viet-nam|title= The growing burden of diabetes in Viet Nam|date= 7 April 2016|website= who.int|access-date=22 October 2021}}</ref> Đây là căn bệnh khiến nhiều người chết thứ ba trong năm 2019, sau bệnh tim thiếu máu cục bộ và đột quỵ.<ref>{{cite web |url= http://www.healthdata.org/vietnam|title= Viet Nam|date= 2019|website= healthdata.org|access-date= October 24, 2021}}</ref> Số ca tiểu đường loại 2 có chiều hướng gia tăng đáng kể, tăng gấp đôi từ 2,7% năm 2002 lên 5,4% năm 2012.<ref>{{cite journal |last1= Nguyen|first1= Chung Thanh|last2= Pham|first2= Ngoc Minh|last3= Lee|first3= Andy H|last4= Binns|first4= Colin W|date= 17 July 2015|title= Prevalence of and Risk Factors for Type 2 Diabetes Mellitus in Vietnam: A Systematic Review|journal= Asia Pacific Journal of Public Health|volume= 27|issue=6|pages= 588-600|doi= 10.1177/1010539515595860|pmid= 26187848}}</ref> Một nghiên cứu dự đoán tỷ lệ tiểu đường và tiền tiểu đường sẽ tăng lần lượt từ 6% và 13,5% năm 2015 lên 7% và 15,7% năm 2035 bởi [[già hóa dân số]].<ref>{{cite journal |last1= Pham|first1= Ngoc Minh|last2= Eggleston|first2= Karen|date= 1 March 2016|title= Prevalence and determinants of diabetes and prediabetes among Vietnamese adults|journal= |volume= 113|pages= 116-124|doi= 10.1016/j.diabres.2015.12.009|pmid= 26795973}}</ref> Vào năm 2020, tỷ lệ này đang gia tăng nhanh chóng, đặc biệt ở người trên 45 tuổi.<ref name="Ton">{{cite journal |last1= Ton|first1= That Thanh|last2= Tran|first2= Anh Thi Ngoc|last3= Do|first3= Ich Thanh|last4= Nguyen|first4= Hoa|last5= Nguyen|first5= Thi Thanh Binh|last6= Nguyen|first6= Minh Tu|last7= Ha|first7= Van Anh Bao|last8= Hoang|first8= Huu Khoi|last9= Tran|first9= Binh Thang |date= 11 May 2020|title= Trends in prediabetes and diabetes prevalence and associated risk factors in Vietnamese adults|journal= Epidemiology and Health|volume= 42|issue= e2020029|pmid= 32512669|doi= 10.4178/epih.e2020029|doi-access=free}}</ref> Chi phí điều trị trung bình hàng năm của mỗi bệnh nhân ước tính gần 250 đô-la (khoảng 5,5 triệu VNĐ).<ref>{{cite journal |last1= Le|first1= Nguyen Tu Dang|last2= Pham|first2= Luyen Dinh|last3= Vo|first3= Trung Quang|date= 29 August 2017|title= Type 2 diabetes in Vietnam: a cross-sectional, prevalence-based cost-of-illness study|journal= |volume= 2017|issue= 10|pages= 363-374|pmc= 5587014|pmid= 28919795|doi= 10.2147/DMSO.S145152|doi-access=free}}</ref> |
− | Những nguyên nhân hàng đầu khiến người Việt Nam bị tiểu đường là [[đô thị hóa]], già hóa dân số, [[béo phì]], lười vận động, chế độ ăn thay đổi, [[tỷ số eo-hông]] cao.<ref name="Pham">{{cite journal |last1= Pham|first1= Ngoc Minh|last2= Eggleston|first2= Karen|date= |title= Diabetes Prevalence and Risk Factors Among Vietnamese Adults: Findings From Community-Based Screening Programs |journal= Diabetes Care|volume= 38|issue= 5|pages= e77-8|doi=10.2337/dc14-3093|pmid=25908162}}</ref><ref name="Nguyen"/><ref name="Ton"/> Các yếu tố này ngày một phổ biến phản ánh sự chuyển biến về kinh tế và văn hóa,<ref name="Nguyen">{{cite journal |last1= Nguyen|first1= Khue Thi|date= 22 April 2016|title= Diabetes in Vietnam|journal= Annals of Global Health|volume= 81|issue= 6|pages= 870-873|doi= 10.1016/j.aogh.2016.01.003|pmid= 27108154|issn= 2214-9996|doi-access=free}}</ref> như là lối sống Tây hóa và thu nhập cải thiện.<ref name="Ton"/> Tuổi cao (trên 60) và chỉ số khối cơ thể liên hệ mật thiết với tiểu đường loại 2.<ref name="CT">{{cite journal |last1= Nguyen|first1= C T|last2= Pham|first2= N M|last3= Nguyen|first3= Q V|last4= Nguyen|first4= V Q|last5= La|first5= Q N|last6= Lee|first6= A H|date= September 2016|title= Menopausal status and type 2 diabetes: a nationwide epidemiological survey in Vietnam|journal= Public Health|volume= 138 |pages= 168-169|doi= 10.1016/j.puhe.2016.04.010|pmid=27193910}}</ref><ref name="Ton"/> Trong khi hút thuốc lá chưa được đồng thuận là yếu tố nguy cơ<ref>{{cite journal |last1= Maddatu|first1= Judith|last2= Anderson-Baucum|first2= Emily|last3= Evans-Molina|first3= Carmella|date= 1 June 2017|title= Smoking and the Risk of Type 2 Diabetes|journal= Translational Research|volume= 184|pages= 101-107|doi= 10.1016/j.trsl.2017.02.004|pmc= 5429867|pmid= 28336465|doi-access=free}}</ref> thì có nghiên cứu nêu rằng đây là nguyên nhân của 22% ca bệnh.<ref name="Nguyen | + | Những nguyên nhân hàng đầu khiến người Việt Nam bị tiểu đường là [[đô thị hóa]], [[già hóa dân số]], [[béo phì]], lười vận động, chế độ ăn thay đổi, [[tỷ số eo-hông]] cao.<ref name="Pham">{{cite journal |last1= Pham|first1= Ngoc Minh|last2= Eggleston|first2= Karen|date= |title= Diabetes Prevalence and Risk Factors Among Vietnamese Adults: Findings From Community-Based Screening Programs |journal= Diabetes Care|volume= 38|issue= 5|pages= e77-8|doi=10.2337/dc14-3093|pmid=25908162}}</ref><ref name="Nguyen"/><ref name="Ton"/> Các yếu tố này ngày một phổ biến phản ánh sự chuyển biến về kinh tế và văn hóa,<ref name="Nguyen">{{cite journal |last1= Nguyen|first1= Khue Thi|date= 22 April 2016|title= Diabetes in Vietnam|journal= Annals of Global Health|volume= 81|issue= 6|pages= 870-873|doi= 10.1016/j.aogh.2016.01.003|pmid= 27108154|issn= 2214-9996|doi-access=free}}</ref> như là lối sống Tây hóa và thu nhập cải thiện.<ref name="Ton"/> Tuổi cao (trên 60) và chỉ số khối cơ thể liên hệ mật thiết với tiểu đường loại 2.<ref name="CT">{{cite journal |last1= Nguyen|first1= C T|last2= Pham|first2= N M|last3= Nguyen|first3= Q V|last4= Nguyen|first4= V Q|last5= La|first5= Q N|last6= Lee|first6= A H|date= September 2016|title= Menopausal status and type 2 diabetes: a nationwide epidemiological survey in Vietnam|journal= Public Health|volume= 138 |pages= 168-169|doi= 10.1016/j.puhe.2016.04.010|pmid=27193910}}</ref><ref name="Ton"/> Trong khi hút thuốc lá chưa được đồng thuận là yếu tố nguy cơ<ref>{{cite journal |last1= Maddatu|first1= Judith|last2= Anderson-Baucum|first2= Emily|last3= Evans-Molina|first3= Carmella|date= 1 June 2017|title= Smoking and the Risk of Type 2 Diabetes|journal= Translational Research|volume= 184|pages= 101-107|doi= 10.1016/j.trsl.2017.02.004|pmc= 5429867|pmid= 28336465|doi-access=free}}</ref> thì có nghiên cứu nêu rằng đây là nguyên nhân của 22% ca bệnh.<ref name="Nguyen"/> |
− | |||
− | |||
− | |||
Tác phẩm xưa nhất còn tồn tại mà đề cập chi tiết đến tiểu đường là của Aretaeus (thế kỷ 2 hoặc đầu thế kỷ 3). Aretaeus mô tả triệu chứng và diễn tiến của căn bệnh mà ông cho bắt nguồn từ môi trường ẩm và lạnh, phản ánh tín ngưỡng của "trường phái linh hồn". Aretaeus giả định một mối tương quan giữa tiểu đường và những bệnh khác, bàn luận chẩn đoán phân biệt với rắn cắn cũng là nguyên nhân gây khát nhiều. Người phương Tây không biết đến tác phẩm của Aretaeus cho đến năm 1552 khi bản tiếng Latinh đầu tiên được xuất bản ở [[Venice]].<ref name="Laios">{{cite journal | vauthors = Laios K, Karamanou M, Saridaki Z, Androutsos G | title = Aretaeus of Cappadocia and the first description of diabetes | journal = Hormones | volume = 11 | issue = 1 | pages = 109–13 | year = 2012 | pmid = 22450352 | url = http://www.hormones.gr/pdf/HORMONES%202012,%20109-113.pdf | archive-url = https://web.archive.org/web/20170104092212/http://www.hormones.gr/pdf/HORMONES%202012%2C%20109-113.pdf | url-status=live | archive-date = 2017-01-04 | doi = 10.1007/BF03401545 | s2cid = 4730719 }}</ref> | Tác phẩm xưa nhất còn tồn tại mà đề cập chi tiết đến tiểu đường là của Aretaeus (thế kỷ 2 hoặc đầu thế kỷ 3). Aretaeus mô tả triệu chứng và diễn tiến của căn bệnh mà ông cho bắt nguồn từ môi trường ẩm và lạnh, phản ánh tín ngưỡng của "trường phái linh hồn". Aretaeus giả định một mối tương quan giữa tiểu đường và những bệnh khác, bàn luận chẩn đoán phân biệt với rắn cắn cũng là nguyên nhân gây khát nhiều. Người phương Tây không biết đến tác phẩm của Aretaeus cho đến năm 1552 khi bản tiếng Latinh đầu tiên được xuất bản ở [[Venice]].<ref name="Laios">{{cite journal | vauthors = Laios K, Karamanou M, Saridaki Z, Androutsos G | title = Aretaeus of Cappadocia and the first description of diabetes | journal = Hormones | volume = 11 | issue = 1 | pages = 109–13 | year = 2012 | pmid = 22450352 | url = http://www.hormones.gr/pdf/HORMONES%202012,%20109-113.pdf | archive-url = https://web.archive.org/web/20170104092212/http://www.hormones.gr/pdf/HORMONES%202012%2C%20109-113.pdf | url-status=live | archive-date = 2017-01-04 | doi = 10.1007/BF03401545 | s2cid = 4730719 }}</ref> |