Sửa đổi Thủy đậu

<indicator name="mới">[[File:UnderCon icon.svg|40px|link={{TALKPAGENAME}}#Bình duyệt|alt=Mục từ này cần được bình duyệt|Mục từ này cần được bình duyệt]]</indicator>
{{Infobox medical condition
| name            = Thủy đậu
| synonyms        = Trái rạ
| image           = Varicela Aranzales.jpg
| caption         = Một người bị nhiều mụn nước trên da, dấu hiệu đặc trưng của thủy đậu
| field           = Bệnh truyền nhiễm
| symptoms        = Nổi ban đỏ, ngứa, mụn nước 
| onset           = 10–21 ngày sau nhiễm virus
| duration        = 
| causes          = Virus thủy đậu zona (VZV)
| risks           =
| diagnosis       = Lâm sàng
| differential    =
| prevention      = Vaccine thủy đậu
| treatment       = Liệu pháp kháng virus
| medication      = Acyclovir
| frequency       =
| deaths          = 
| alt=
}}
'''Thủy đậu''' hay '''trái rạ''' là một bệnh rất dễ lây và phổ biến ở trẻ em do [[virus thủy đậu zona]] (VZV) gây ra.<ref name="Parmet">{{cite journal | last1 = Parmet | first1 = Sharon | title = Chickenpox | journal = JAMA | date = 18 February 2004 | volume = 291 | issue = 7 | page = 906 | doi = 10.1001/jama.291.7.906 | pmid = 14970070 | s2cid = 5595828 | doi-access = free}}</ref> Có tới hơn 90% dân số thế giới từng nhiễm virus này<ref name="Laing">{{cite journal | last1 = Laing | first1 = Kerry J | last2 = Ouwendijk | first2 = Werner J D | last3 = Koelle | first3 = David M | last4 = Verjans | first4 = Georges M G M | title = Immunobiology of Varicella-Zoster Virus Infection | journal = The Journal of Infectious Diseases | date = 22 September 2018 | volume = 218 | issue = suppl 2 | pages = S68–S74 | doi = 10.1093/infdis/jiy403 | pmid = 30247598 | pmc = 6151075 | s2cid = 52350118 | doi-access = free}}</ref> và đa số trẻ em dưới 10 tuổi đều mắc bệnh trước khi có [[vaccine thủy đậu|vaccine]].<ref name="Gershon">{{cite journal | last1 = Gershon | first1 = Anne A. | last2 = Breuer | first2 = Judith | last3 = Cohen | first3 = Jeffrey I. | last4 = Cohrs | first4 = Randall J. | last5 = Gershon | first5 = Michael D. | last6 = Gilden | first6 = Don | last7 = Grose | first7 = Charles | last8 = Hambleton | first8 = Sophie | last9 = Kennedy | first9 = Peter G. E. | last10 = Oxman | first10 = Michael N. | last11 = Seward | first11 = Jane F. | last12 = Yamanishi | first12 = Koichi | title = Varicella zoster virus infection | journal = Nature Reviews Disease Primers | date = 2 July 2015 | volume = 1 | issue = 1 | doi = 10.1038/nrdp.2015.16 | pmid = 27188665 | pmc = 5381807 | s2cid = 28833642 | doi-access = free}}</ref> Thủy đậu ở trẻ em thường không nghiêm trọng và bệnh nhân sẽ có được miễn dịch lâu dài sau khi bình phục, dù vậy biến chứng đôi lúc là không thể lường trước.<ref name="Gershon"/> Những biến chứng nặng có thể xảy ra gồm nhiễm khuẩn thứ phát, ảnh hưởng hệ thần kinh trung ương (viêm não), viêm phổi, và tử vong, đặc biệt nếu đối tượng mắc là người lớn hoặc người có hệ miễn dịch yếu.<ref name="Parmet"/><ref name="Heininger">{{cite journal | last1 = Heininger | first1 = Ulrich | last2 = Seward | first2 = Jane F | title = Varicella | journal = The Lancet | date = October 2006 | volume = 368 | issue = 9544 | pages = 1365–1376 | doi = 10.1016/S0140-6736(06)69561-5 | pmid = 17046469 | s2cid = 208794095}}</ref>

Triệu chứng nổi bật của bệnh là nổi ban đỏ ngứa, mọng nước chủ yếu ở thân, đầu, và mặt.<ref name="Kennedy">{{cite journal | last1 = Kennedy | first1 = Peter | last2 = Gershon | first2 = Anne | title = Clinical Features of Varicella-Zoster Virus Infection | journal = Viruses | date = 2 November 2018 | volume = 10 | issue = 11 | page = 609 | doi = 10.3390/v10110609 | pmid = 30400213 | pmc = 6266119 | s2cid = 53225827 | doi-access = free}}</ref> Thương tổn da ban đầu là dát rồi tiến triển nhanh chóng qua các giai đoạn sẩn, mụn nước, rồi vảy trong vài ngày.<ref name="Heininger"/><ref name="Mueller">{{cite journal | last1 = Mueller | first1 = Niklaus H. | last2 = Gilden | first2 = Donald H. | last3 = Cohrs | first3 = Randall J. | last4 = Mahalingam | first4 = Ravi | last5 = Nagel | first5 = Maria A. | title = Varicella Zoster Virus Infection: Clinical Features, Molecular Pathogenesis of Disease, and Latency | journal = Neurologic Clinics | date = August 2008 | volume = 26 | issue = 3 | pages = 675–697 | doi = 10.1016/j.ncl.2008.03.011 | pmid = 18657721 | pmc = 2754837 | s2cid = 27839218}}</ref> Số lượng mụn có thể chỉ từ một vài đến hàng trăm, hay hơn 1.000 với ca nặng.<ref name="Heininger"/><ref name="Kennedy"/> Vảy bong sau 1 đến 2 tuần,<ref name="Mueller"/> để lại những điểm giảm sắc tố duy trì vài tháng hoặc sẹo lâu dài.<ref name="Heininger"/> Thủy đậu còn gây các triệu chứng toàn thân như sốt, đau đầu, khó chịu, chán ăn.<ref name="Mueller"/> Chẩn đoán bệnh thường được thực hiện lâm sàng dựa vào những ban mụn nước đặc trưng.<ref name="Kennedy"/> Nếu còn nghi ngờ thì tìm DNA virus trong thương tổn da bằng [[phản ứng chuỗi polymerase]] (PCR).<ref name="Kennedy"/>

Virus thủy đậu lây truyền qua giọt bắn và sol khí từ mũi hầu 1–2 ngày trước khi nổi ban, và từ thương tổn da trong 5–7 ngày đầu sau khi ban xuất hiện.<ref name="Heininger"/> Tuy nhiên ít có bằng chứng cho thấy virus lây qua đường hô hấp như thường nghĩ<ref name="Gershon"/> và lây trước nổi ban dường như khó xảy ra.<ref name="Marin">{{cite journal | last1 = Marin | first1 = Mona | last2 = Leung | first2 = Jessica | last3 = Lopez | first3 = Adriana S. | last4 = Shepersky | first4 = Leah | last5 = Schmid | first5 = D. Scott | last6 = Gershon | first6 = Anne A. | title = Communicability of varicella before rash onset: a literature review | journal = Epidemiology and Infection | date = 2021 | volume = 149 | doi = 10.1017/S0950268821001102 | pmid = 33958016 | pmc = 8193770 | s2cid = 233983216 | doi-access = free}}</ref> Các mụn nước chứa số lượng lớn virus và đó có lẽ là nguồn phát tán chính.<ref name="Gershon"/> Virus đầu tiên xâm nhập và sao chép trong tế bào biểu mô niêm mạc đường hô hấp trên, sau đó lan đến [[amidan]] và những mô bạch huyết vùng khác rồi nhiễm vào [[tế bào T]].<ref name="Zerboni"/> Các tế bào T vận chuyển virus theo đường máu đến da, nơi chúng gây những ban mụn nước đặc trưng sau thời gian ủ bệnh 10–21 ngày.<ref name="Zerboni">{{cite journal | last1 = Zerboni | first1 = Leigh | last2 = Sen | first2 = Nandini | last3 = Oliver | first3 = Stefan L. | last4 = Arvin | first4 = Ann M. | title = Molecular mechanisms of varicella zoster virus pathogenesis | journal = Nature Reviews Microbiology | date = 10 February 2014 | volume = 12 | issue = 3 | pages = 197–210 | doi = 10.1038/nrmicro3215 | pmid = 24509782 | pmc = 4066823 | s2cid = 10800860}}</ref> Giai đoạn lây nhiễm kết thúc khi mọi thương tổn da đã đóng vảy.<ref name="Heininger"/>

Yếu tố khí hậu dường như ảnh hưởng đến dịch tễ thủy đậu.<ref name="Mueller"/> Ở những vùng ôn đới hơn 90% số người mắc bệnh khi còn nhỏ hoặc niên thiếu, trong khi nơi khí hậu nhiệt đới độ tuổi mắc là cao hơn và người lớn dễ bị hơn trẻ em.<ref name="Gershon"/><ref name="Mueller"/> Căn bệnh còn có tính chất theo mùa rõ rệt với đỉnh điểm vào những tháng lạnh, khô trong mùa đông hoặc mùa xuân.<ref name="Heininger"/> Các đợt dịch có xu hướng bùng phát 2 đến 5 năm một lần.<ref name="Mueller"/> Dịch thường xảy ra trong bối cảnh trẻ em tụ tập đông, như ở trường học hay các trung tâm chăm sóc trẻ em.<ref name="Gershon"/>

Ở trẻ khỏe mạnh, thủy đậu hầu hết là nhẹ và tự khỏi nên điều trị chỉ để làm giảm triệu chứng.<ref name="Gershon"/> Mặt khác, những trường hợp nặng hay có nguy cơ bị nặng cần được điều trị bằng [[acyclovir]] truyền tĩnh mạch.<ref name="Kennedy"/> Căn bệnh nguy hiểm với phụ nữ có thai khi nó dễ gây tình trạng nặng cho cả mẹ và con.<ref name="Tunbridge">{{cite journal | last1 = Tunbridge | first1 = A.J. | last2 = Breuer | first2 = J. | last3 = Jeffery | first3 = K.J.M. | title = Chickenpox in adults – Clinical management | journal = Journal of Infection | date = August 2008 | volume = 57 | issue = 2 | pages = 95–102 | doi = 10.1016/j.jinf.2008.03.004 | pmid = 18555533 | s2cid = 46519433}}</ref> Acyclovir cũng thường được dùng cho đối tượng này.<ref name="Tunbridge"/> Nếu người mẹ mắc thủy đậu trong vòng 7 ngày trước hoặc sau sinh, trẻ sinh ra cần được nhận globulin miễn dịch và nếu bị bệnh thì acyclovir.<ref name="Tunbridge"/> Vaccine giúp phòng bệnh hiệu quả và sức đề kháng nó đem lại ít giảm qua thời gian.<ref name="Gershon"/> Đây là vaccine đầu tiên và duy nhất (tính đến 2021) phòng được [[herpesvirus]]. 

{{clear}}

== Tham khảo ==
{{reflist}}