Sửa đổi Đại dương

{{mới}}
[[File:World_map_ocean_locator-vi.svg|thumb|right|Bản đồ mô hình năm đại dương với biên giới gần đúng]]
'''Đại dương''' là khối nước làm nên phần lớn [[thủy quyển]] của một [[hành tinh]].<ref name="pri.ocean">{{cite web |url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=ocean |title=WordNet Search — ocean |publisher=Princeton University |accessdate=November 6, 2020 }}</ref> Trên [[Trái Đất]] có năm đại dương xếp theo diện tích từ nhỏ đến lớn lần lượt là [[Bắc Băng Dương]], [[Nam Đại Dương]], [[Ấn Độ Dương]], [[Đại Tây Dương]], và [[Thái Bình Dương]].<ref name=noaa.howmanyoceans">{{cite web |url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/howmanyoceans.html |title=NOAA – National Oceanic and Atmospheric Administration – howmanyoceans |publisher= noaa.gov|accessdate=November 6, 2020}}</ref> Những đại dương này là bộ phận chính của [[Thế Giới Dương]] hay [[Toàn Cầu Dương]].<ref name=noaa.howmanyoceans"/> Giữa "[[biển]]" và "đại dương" không có sự phân biệt rõ ràng nhưng nhìn chung biển đề cập đến những khối nước nhỏ hơn bị bao bọc một phần hay toàn bộ bởi đất liền.<ref name="pri.sea">{{cite web |url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=sea |title=WordNet Search — sea |publisher=Princeton University |accessdate=November 6, 2020}}</ref>

Nước biển mặn bao phủ diện tích gần 362.000.000 km<sup>2</sup> và thường được chia thành các đại dương chính cùng những biển nhỏ hơn. Đại dương chiếm gần 71% bề mặt và 90% [[sinh quyển]] Trái Đất.<ref name="NOAA">{{cite web|title=Volumes of the World's Oceans from ETOPO1 |url=http://ngdc.noaa.gov/mgg/global/etopo1_ocean_volumes.html |publisher=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] |accessdate=November 6, 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150311032757/http://ngdc.noaa.gov/mgg/global/etopo1_ocean_volumes.html |archivedate=2015-03-11 }}</ref> 97% lượng nước của Trái Đất là ở đại dương và các nhà hải dương học phát biểu rằng con người mới chỉ khám phá chưa đến 20% đại dương thế giới.<ref name="noaa.gov">{{cite web|url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/exploration.html|title=NOAA – National Oceanic and Atmospheric Administration – Ocean|publisher=noaa.gov|accessdate=November 6, 2020 }}</ref> Tổng thể tích của đại dương là khoảng 1,35 tỉ kilomet khối và độ sâu trung bình là khoảng 3.700 met.<ref name="NOAA"/>

Vì là thành phần chủ yếu của thủy quyển Trái Đất, đại dương thế giới là không thể thiếu đối với [[sự sống]]. Nó làm nên bộ phận của [[chu trình cacbon]], ảnh hưởng đến [[khí hậu]] và các kiểu [[thời tiết]]. Một nghiên cứu ước tính đại dương là sinh cảnh của khoảng 2,2 triệu loài, trong đó 91% chưa được mô tả.<ref name=PMC3160336>{{cite web |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3160336/|title=How Many Species Are There on Earth and in the Ocean?|doi=10.1371/journal.pbio.1001127|pmid=21886479}}</ref> Tuy nhiên số loài đang giảm do sự suy thoái của nhiều hệ sinh thái cùng tỉ lệ tuyệt chủng tăng.<ref name=noaa.ocean-species>{{cite web |url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/ocean-species.html|title=NOAA – National Oceanic and Atmospheric Administration – ocean-species|publisher=noaa.gov|accessdate=November 6, 2020 }}</ref> Vào khoảng 3,8 tỉ năm trước, hơi nước kết tụ thành mưa kéo dài hàng thế kỷ đã lấp đầy những chỗ trũng trên bề mặt Trái Đất để tạo thành đại dương và [[trọng lực]] đã giúp cho nước không bị mất đi.<ref name=why_oceans>{{cite web |url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/why_oceans.html#:~:text=According%20to%20this%20theory%2C%20the,continued%20to%20fall%20for%20centuries|title=NOAA – National Oceanic and Atmospheric Administration – why_oceans|publisher=noaa.gov|accessdate=November 6, 2020 }}</ref>

Đại dương ngoài Trái Đất có thể có thành phần gồm nước hoặc những nguyên tố và hợp chất khác. Khối chất lỏng bề mặt ngoài Trái Đất lớn, ổn định, duy nhất được xác nhận là các hồ trên [[Titan]], dù vậy có bằng chứng về sự tồn tại của đại dương đâu đó trong Hệ Mặt Trời. Vào đầu lịch sử địa chất của mình, [[Sao Hỏa]] và [[Sao Kim]] được cho là có những đại dương nước lớn. [[Giả thuyết đại dương Sao Hỏa]] gợi ý gần một phần ba bề mặt hành tinh này từng bị nước bao phủ, và [[hiệu ứng nhà kính mất kiểm soát]] đã làm bốc hơi toàn bộ đại dương của Sao Kim. Các hợp chất như [[muối]] và [[amoniac]] hòa tan trong nước hạ thấp điểm đóng băng nên nước có thể tồn tại số lượng lớn ở những môi trường ngoài Trái Đất dưới dạng nước muối hoặc băng đối lưu. Các đại dương chưa xác thực bị nghi ngờ nằm dưới bề mặt của nhiều [[hành tinh lùn]] và [[vệ tinh tự nhiên]], đáng chú ý người ta ước tính đại dương của [[Europa]] có thể tích gấp hơn hai lần Trái Đất.<ref>{{cite web |url=https://europa.nasa.gov/europa/in-depth/|title= In Depth|publisher=nasa.gov|accessdate=November 6, 2020}}</ref>Các [[hành tinh khổng lồ]] của Hệ Mặt Trời cũng được cho có những lớp khí quyển lỏng gồm những thành phần chưa xác định. Đại dương còn có thể tồn tại trên những hành tinh và vệ tinh ngoài Hệ Mặt Trời, bao gồm các đại dương nước lỏng bề mặt trong [[vùng sống được quanh sao]]. [[Hành tinh đại dương]] là kiểu hành tinh giả thuyết có chất lỏng bao phủ hoàn toàn bề mặt.<ref name="sciencedaily">{{cite web |title=Ocean-bearing Planets: Looking For Extraterrestrial Life In All The Right Places |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2008/12/081215091011.htm |publisher=Sciencedaily.com |accessdate=November 6, 2020}}</ref>
@@ Dòng 1: / Dòng 1: @@
 {{mới}}
 [[File:World_map_ocean_locator-vi.svg|thumb|right|Bản đồ mô hình năm đại dương với biên giới gần đúng]]
-{{Năm đại dương}}
 '''Đại dương''' là khối nước làm nên phần lớn [[thủy quyển]] của một [[hành tinh]].<ref name="pri.ocean">{{cite web |url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=ocean |title=WordNet Search — ocean |publisher=Princeton University |accessdate=November 6, 2020 }}</ref> Trên [[Trái Đất]] có năm đại dương xếp theo diện tích từ nhỏ đến lớn lần lượt là [[Bắc Băng Dương]], [[Nam Đại Dương]], [[Ấn Độ Dương]], [[Đại Tây Dương]], và [[Thái Bình Dương]].<ref name=noaa.howmanyoceans">{{cite web |url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/howmanyoceans.html |title=NOAA – National Oceanic and Atmospheric Administration – howmanyoceans |publisher= noaa.gov|accessdate=November 6, 2020}}</ref> Những đại dương này là bộ phận chính của [[Thế Giới Dương]] hay [[Toàn Cầu Dương]].<ref name=noaa.howmanyoceans"/> Giữa "[[biển]]" và "đại dương" không có sự phân biệt rõ ràng nhưng nhìn chung biển đề cập đến những khối nước nhỏ hơn bị bao bọc một phần hay toàn bộ bởi đất liền.<ref name="pri.sea">{{cite web |url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=sea |title=WordNet Search — sea |publisher=Princeton University |accessdate=November 6, 2020}}</ref>
@@ Dòng 9: / Dòng 8: @@
 Đại dương ngoài Trái Đất có thể có thành phần gồm nước hoặc những nguyên tố và hợp chất khác. Khối chất lỏng bề mặt ngoài Trái Đất lớn, ổn định, duy nhất được xác nhận là các hồ trên [[Titan]], dù vậy có bằng chứng về sự tồn tại của đại dương đâu đó trong Hệ Mặt Trời. Vào đầu lịch sử địa chất của mình, [[Sao Hỏa]] và [[Sao Kim]] được cho là có những đại dương nước lớn. [[Giả thuyết đại dương Sao Hỏa]] gợi ý gần một phần ba bề mặt hành tinh này từng bị nước bao phủ, và [[hiệu ứng nhà kính mất kiểm soát]] đã làm bốc hơi toàn bộ đại dương của Sao Kim. Các hợp chất như [[muối]] và [[amoniac]] hòa tan trong nước hạ thấp điểm đóng băng nên nước có thể tồn tại số lượng lớn ở những môi trường ngoài Trái Đất dưới dạng nước muối hoặc băng đối lưu. Các đại dương chưa xác thực bị nghi ngờ nằm dưới bề mặt của nhiều [[hành tinh lùn]] và [[vệ tinh tự nhiên]], đáng chú ý người ta ước tính đại dương của [[Europa]] có thể tích gấp hơn hai lần Trái Đất.<ref>{{cite web |url=https://europa.nasa.gov/europa/in-depth/|title= In Depth|publisher=nasa.gov|accessdate=November 6, 2020}}</ref>Các [[hành tinh khổng lồ]] của Hệ Mặt Trời cũng được cho có những lớp khí quyển lỏng gồm những thành phần chưa xác định. Đại dương còn có thể tồn tại trên những hành tinh và vệ tinh ngoài Hệ Mặt Trời, bao gồm các đại dương nước lỏng bề mặt trong [[vùng sống được quanh sao]]. [[Hành tinh đại dương]] là kiểu hành tinh giả thuyết có chất lỏng bao phủ hoàn toàn bề mặt.<ref name="sciencedaily">{{cite web |title=Ocean-bearing Planets: Looking For Extraterrestrial Life In All The Right Places |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2008/12/081215091011.htm |publisher=Sciencedaily.com |accessdate=November 6, 2020}}</ref>
-== Tham khảo ==
-{{cước chú}}
-[[Thể loại:Địa lí học]]