Sửa đổi Uốn ván
Chú ý: Bạn chưa đăng nhập và địa chỉ IP của bạn sẽ hiển thị công khai khi lưu các sửa đổi.
Bạn có thể tham gia như người biên soạn chuyên nghiệp và lâu dài ở Bách khoa Toàn thư Việt Nam, bằng cách đăng ký và đăng nhập - IP của bạn sẽ không bị công khai và có thêm nhiều lợi ích khác.
Các sửa đổi có thể được lùi lại. Xin hãy kiểm tra phần so sánh bên dưới để xác nhận lại những gì bạn muốn làm, sau đó lưu thay đổi ở dưới để hoàn tất việc lùi lại sửa đổi.
Bản hiện tại | Nội dung bạn nhập | ||
Dòng 23: | Dòng 23: | ||
{{clear}} | {{clear}} | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
== Tác nhân == | == Tác nhân == | ||
[[File:Clostridium_Tetani-vi.svg|thumb|upright=0.8|''Clostridium tetani'' tồn tại bền lâu nhờ nội bào tử. Hình vẽ mô tả vi khuẩn, vi khuẩn đang hình thành bào tử, và chỉ bào tử.]] | [[File:Clostridium_Tetani-vi.svg|thumb|upright=0.8|''Clostridium tetani'' tồn tại bền lâu nhờ nội bào tử. Hình vẽ mô tả vi khuẩn, vi khuẩn đang hình thành bào tử, và chỉ bào tử.]] | ||
− | Uốn ván là bệnh trung gian độc tố do vi khuẩn ''[[Clostridium tetani]]'' gây ra.{{sfn|Tiwari|2017|p=158}} ''C. tetani'' là trực khuẩn sinh bào tử, Gram dương, kỵ khí bắt buộc | + | Uốn ván là bệnh trung gian độc tố do vi khuẩn ''[[Clostridium tetani]]'' gây ra.{{sfn|Tiwari|2017|p=158}} ''C. tetani'' là trực khuẩn sinh bào tử, Gram dương, kỵ khí bắt buộc.{{sfn|Kimberlin et al.|2021|p=750}} Mặc dù được phân loại là vi khuẩn Gram dương nhưng kết quả nhuộm có thể thay đổi, nhất là trong mô hoặc mẻ cấy cũ.{{sfn|Nathan|Bleck|2011|p=284}} ''C. tetani'' có năng lực di động hạn chế và nhiều roi bao quanh trong thời kỳ sinh trưởng.{{sfn|Nathan|Bleck|2011|p=284}} Vi khuẩn trưởng thành mất roi và thường hình thành nội bào tử ở một đầu, làm nên hình dạng như dùi trống hay vợt tennis (hoặc vợt [[bóng quần]]).{{sfn|Tiwari|2017|p=158}}{{sfn|Nathan|Bleck|2011|p=284}} Chúng nhạy cảm với nhiệt và không thể sống sót trong môi trường có oxy.{{sfn|Tiwari et al.|2021|p=315}} |
− | Bào tử của ''C. tetani'' thì ngược lại, rất bền bỉ nên hiện diện ở mọi nơi trên thế giới.{{sfn|Thwaites|Yen|2022|p=1211}}{{sfn|Thwaites|Thwaites|2020|p=548}} Bào tử phân tán rộng khắp trong đất, ruột và phân động vật.{{sfn|Tiwari et al.|2021|p=315}} Ở những vùng nông thôn, nhiều người trưởng thành mang bào tử trong đường tiêu hóa và trên da.{{sfn|Tiwari|2017|p=158}} Chúng có thể tồn tại | + | Bào tử của ''C. tetani'' thì ngược lại, rất bền bỉ nên hiện diện ở mọi nơi trên thế giới.{{sfn|Thwaites|Yen|2022|p=1211}}{{sfn|Thwaites|Thwaites|2020|p=548}} Bào tử phân tán rộng khắp trong đất, ruột và phân động vật.{{sfn|Tiwari et al.|2021|p=315}} Ở những vùng nông thôn, nhiều người trưởng thành mang bào tử trong đường tiêu hóa và trên da.{{sfn|Tiwari|2017|p=158}} Chúng có thể tồn tại nhiều năm, đặc biệt nếu không tiếp xúc với ánh sáng mặt trời.{{sfn|Tiwari|2017|p=158}} Chúng chịu được cực điểm nhiệt và ẩm, nhiều chất sát khuẩn và hóa chất như phenol, ethanol, formalin.{{sfn|Nathan|Bleck|2011|p=284}} Trong nồi hấp, bào tử bị tiêu diệt tại nhiệt độ 121 °C và áp suất 103 kPa (15 psi) sau 15 phút.{{sfn|Tiwari|2017|p=158}}{{sfn|Nathan|Bleck|2011|p=284}} |
− | ''C. tetani'' sản sinh hai ngoại độc tố: [[tetanolysin]] và [[tetanospasmin]].{{sfn|Tiwari et al.|2021|p=315}} Vai trò của tetanolysin chưa được biết rõ, nhưng nó có thể thúc đẩy hoại tử mô và vi khuẩn sinh sôi tại vết thương.{{sfn|Tiwari|2017|p=158 | + | ''C. tetani'' sản sinh hai ngoại độc tố: [[tetanolysin]] và [[tetanospasmin]].{{sfn|Tiwari et al.|2021|p=315}} Vai trò của tetanolysin chưa được biết rõ, nhưng nó có thể thúc đẩy hoại tử mô và vi khuẩn sinh sôi tại vết thương.{{sfn|Tiwari|2017|p=158}} Tetanospasmin là độc tố thần kinh và nguyên nhân gây ra những biểu hiện của uốn ván.{{sfn|Tiwari et al.|2021|p=315}} Đây là một trong những độc tố mạnh nhất được biết, liều tử vong tối thiểu cho người ước tính là 2,5 ng trên 1 kg trọng lượng cơ thể.{{sfn|Tiwari et al.|2021|p=315}}{{sfn|Tiwari|2017|p=158}} Nó được tổng hợp là một chuỗi polypeptide đơn 151 kDa (1315 amino acid).{{sfn|Nathan|Bleck|2011|p=286}} Sau đó protease vi khuẩn chẻ nó ra thành một chuỗi nặng và một chuỗi nhẹ nối nhau qua liên kết disulfide, điều cần thiết cho hoạt tính của độc tố.{{sfn|Nathan|Bleck|2011|p=286}} |
Uốn ván thường được liên hệ với [[gỉ sét]], nhất là đinh gỉ. Gỉ thực chất không gây uốn ván nhưng những vật thể bị gỉ thường ở ngoài trời, đặc biệt là trong đất hay trên bề mặt đất, nơi thường có vi khuẩn hoặc bào tử. Giẫm phải đinh gỉ có nguy cơ bị uốn ván bởi đinh gỉ dễ mang bào tử vi khuẩn và nó nhọn đâm xuyên da đưa bào tử vào sâu bên trong chỗ vết thương là môi trường thiếu oxy thuận lợi cho bào tử sinh trưởng. 'Gỉ sét là nguyên nhân gây uốn ván' là quan niệm sai lầm phổ biến.{{sfn|O'Connor|2005}}{{sfn|Mcvean|2018}} | Uốn ván thường được liên hệ với [[gỉ sét]], nhất là đinh gỉ. Gỉ thực chất không gây uốn ván nhưng những vật thể bị gỉ thường ở ngoài trời, đặc biệt là trong đất hay trên bề mặt đất, nơi thường có vi khuẩn hoặc bào tử. Giẫm phải đinh gỉ có nguy cơ bị uốn ván bởi đinh gỉ dễ mang bào tử vi khuẩn và nó nhọn đâm xuyên da đưa bào tử vào sâu bên trong chỗ vết thương là môi trường thiếu oxy thuận lợi cho bào tử sinh trưởng. 'Gỉ sét là nguyên nhân gây uốn ván' là quan niệm sai lầm phổ biến.{{sfn|O'Connor|2005}}{{sfn|Mcvean|2018}} | ||
== Bệnh sinh == | == Bệnh sinh == | ||
− | + | ''C. tetani'' thường xâm nhập cơ thể qua vết thương,{{sfn|Tiwari et al.|2021|p=315}} khác là vết bỏng, vết cắn của người, động vật, côn trùng.{{sfn|Nathan|Bleck|2011|p=284}} Khi đã ở môi trường đủ thiếu khí, bào tử phát triển, sinh sôi và giải phóng độc tố.{{sfn|Thwaites|Yen|2022|p=1211}} Độc tố lan tỏa qua đường máu và bạch huyết.{{sfn|Tiwari et al.|2021|p=315}} Chỉ những chủng sinh tetanospasmin mới có thể gây bệnh.{{sfn|Thwaites|Yen|2022|p=1212}} | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
== Tham khảo == | == Tham khảo == | ||
{{reflist}} | {{reflist}} | ||
− | |||
− | |||
− | |||
=== Sách === | === Sách === | ||
Dòng 72: | Dòng 52: | ||
*{{cite book | editor1-last = Ryan | editor1-first = Edward T. | editor2-last = Hill | editor2-first = David R. | editor3-last = Solomon | editor3-first = Tom | editor4-last = Aronson | editor4-first = Naomi E. | editor5-last = Endy | editor5-first = Timothy P. | title = Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases | edition = 10 | last1 = Thwaites | first1 = Guy E. | last2 = Thwaites | first2 = C. Louise | chapter = Tetanus | date = 2020 | pages = 548–550 | publisher = Elsevier | isbn = 978-0-323-55512-8 | url = https://doi.org/10.1016/C2016-0-01879-X | chapter-url = https://doi.org/10.1016/B978-0-323-55512-8.00059-4}} | *{{cite book | editor1-last = Ryan | editor1-first = Edward T. | editor2-last = Hill | editor2-first = David R. | editor3-last = Solomon | editor3-first = Tom | editor4-last = Aronson | editor4-first = Naomi E. | editor5-last = Endy | editor5-first = Timothy P. | title = Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases | edition = 10 | last1 = Thwaites | first1 = Guy E. | last2 = Thwaites | first2 = C. Louise | chapter = Tetanus | date = 2020 | pages = 548–550 | publisher = Elsevier | isbn = 978-0-323-55512-8 | url = https://doi.org/10.1016/C2016-0-01879-X | chapter-url = https://doi.org/10.1016/B978-0-323-55512-8.00059-4}} | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
=== Web === | === Web === | ||
*{{cite web | url = https://www.nytimes.com/2005/02/22/health/the-claim-stepping-on-a-rusty-nail-can-cause-tetanus.html | title = The Claim: Stepping on a Rusty Nail Can Cause Tetanus | last = O'Connor | first = Anahad | date = 22 February 2005 | publisher = The New York Times | access-date = 18 February 2023}} | *{{cite web | url = https://www.nytimes.com/2005/02/22/health/the-claim-stepping-on-a-rusty-nail-can-cause-tetanus.html | title = The Claim: Stepping on a Rusty Nail Can Cause Tetanus | last = O'Connor | first = Anahad | date = 22 February 2005 | publisher = The New York Times | access-date = 18 February 2023}} | ||
*{{cite web | url = https://www.mcgill.ca/oss/article/did-you-know/rust-doesnt-cause-tetanus | title = Rust Doesn't Give You Tetanus | last = Mcvean | first = Ada | date = 25 October 2018 | publisher = Office for Science and Society, McGill University | access-date = 18 February 2023}} | *{{cite web | url = https://www.mcgill.ca/oss/article/did-you-know/rust-doesnt-cause-tetanus | title = Rust Doesn't Give You Tetanus | last = Mcvean | first = Ada | date = 25 October 2018 | publisher = Office for Science and Society, McGill University | access-date = 18 February 2023}} |