Sửa đổi Trung đại
Chú ý: Bạn chưa đăng nhập và địa chỉ IP của bạn sẽ hiển thị công khai khi lưu các sửa đổi.
Bạn có thể tham gia như người biên soạn chuyên nghiệp và lâu dài ở Bách khoa Toàn thư Việt Nam, bằng cách đăng ký và đăng nhập - IP của bạn sẽ không bị công khai và có thêm nhiều lợi ích khác.
Các sửa đổi có thể được lùi lại. Xin hãy kiểm tra phần so sánh bên dưới để xác nhận lại những gì bạn muốn làm, sau đó lưu thay đổi ở dưới để hoàn tất việc lùi lại sửa đổi.
Bản hiện tại | Nội dung bạn nhập | ||
Dòng 1: | Dòng 1: | ||
{{mới}} | {{mới}} | ||
'''Trung đại''' là thuật ngữ do học giới [[hiện đại]] áp dụng cho giai đoạn trung gian trong tiến trình [[lịch sử]] [[nhân loại]]. Tuy nhiên, tùy mỗi [[ý thức hệ]] lại có cách phân biệt mốc thời gian khác nhau. | '''Trung đại''' là thuật ngữ do học giới [[hiện đại]] áp dụng cho giai đoạn trung gian trong tiến trình [[lịch sử]] [[nhân loại]]. Tuy nhiên, tùy mỗi [[ý thức hệ]] lại có cách phân biệt mốc thời gian khác nhau. | ||
− | |||
==Thuật ngữ== | ==Thuật ngữ== | ||
'''Trung đại''' (中代) là lối diễn [[Nôm]] [[thuật ngữ]] ''media tempestas'' xuất hiện trong một [[văn bản]] [[Latin]] năm 1469, sau được biến thể nhiều [[ngôn ngữ]] khác<ref>Power, ''Central Middle Ages'' p. 3</ref><ref>Miglio "Curial Humanism", ''Interpretations of Renaissance Humanism'' p. 112</ref><ref>Albrow, ''Global Age'' p. 205</ref>. Trong các [[tài liệu]] [[Việt Nam]] [[thập niên 1980]] về trước, [[thuật ngữ]] này đôi khi được diễn nghĩa tối là ''trung cổ'', nay đã bỏ. | '''Trung đại''' (中代) là lối diễn [[Nôm]] [[thuật ngữ]] ''media tempestas'' xuất hiện trong một [[văn bản]] [[Latin]] năm 1469, sau được biến thể nhiều [[ngôn ngữ]] khác<ref>Power, ''Central Middle Ages'' p. 3</ref><ref>Miglio "Curial Humanism", ''Interpretations of Renaissance Humanism'' p. 112</ref><ref>Albrow, ''Global Age'' p. 205</ref>. Trong các [[tài liệu]] [[Việt Nam]] [[thập niên 1980]] về trước, [[thuật ngữ]] này đôi khi được diễn nghĩa tối là ''trung cổ'', nay đã bỏ. | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
==Lịch sử== | ==Lịch sử== | ||
Trung đại là giai đoạn [[lịch sử]] tương đối dài, nhưng so với tiền thân là [[cổ đại]], giai đoạn này gắn với sự kiện toàn hóa các thiết chế [[chính trị]] và [[pháp luật]] để tiến tới kiến tạo mô hình [[quốc gia]], đặc biệt là sự thăng hoa [[văn nghệ]] để tiến tới kiến tạo bản sắc [[quốc gia]] hoặc [[thị tộc]], ngoài ra báo hiệu sự phát triển [[thương nghiệp]] và [[kĩ nghệ]]. Đây cũng là thời đại chứng kiến sức công phá tàn bạo của [[chiến tranh]], [[dịch bệnh]] và [[thiên tai]], mà nhờ thế làm căn bản cho sự hoàn thiện hóa các lí thuyết về [[nhân học]] và cả nhân trị. | Trung đại là giai đoạn [[lịch sử]] tương đối dài, nhưng so với tiền thân là [[cổ đại]], giai đoạn này gắn với sự kiện toàn hóa các thiết chế [[chính trị]] và [[pháp luật]] để tiến tới kiến tạo mô hình [[quốc gia]], đặc biệt là sự thăng hoa [[văn nghệ]] để tiến tới kiến tạo bản sắc [[quốc gia]] hoặc [[thị tộc]], ngoài ra báo hiệu sự phát triển [[thương nghiệp]] và [[kĩ nghệ]]. Đây cũng là thời đại chứng kiến sức công phá tàn bạo của [[chiến tranh]], [[dịch bệnh]] và [[thiên tai]], mà nhờ thế làm căn bản cho sự hoàn thiện hóa các lí thuyết về [[nhân học]] và cả nhân trị. | ||
− | ;;''' | + | ;;'''Á châu''' |
− | [[Lịch sử]] trung đại [[ | + | [[Lịch sử]] trung đại [[Á châu]] thường được coi là giai đoạn vẻ vang nhất, thậm chí có những thời điểm người [[Á châu]] tự hào là trung tâm [[văn minh]] [[thế giới]]. Tuy vậy, toàn bộ [[văn minh]] [[Á châu]] trung đại căn bản tiến triển theo 3 trục : |
* [[Trung Đông]] : Lấy tâm điểm là [[bán đảo Arab]], hầu như được đồng nhất với giai đoạn thăng hoa của các đế quốc sùng [[Hồi giáo|đạo Islam]] rồi được [[đế quốc Osman]] kế tục. Tiên khởi từ năm 622 (năm 1 [[Hồi lịch]]) khi Đấng Tiên Tri rời [[Makkah]] đi [[Madinah]]<ref>{{cite book |last= Shaikh |first= Fazlur Rehman |authorlink= |title= Chronology of Prophetic Events |url=|accessdate= |year= 2001 |publisher= Ta-Ha Publishers Ltd. |location= London |isbn= |pages= 51–52}}</ref><ref>{{cite web|last=Marom|first=Roy|date=Fall 2017|title=Approaches to the Research of Early Islam : The Hijrah in Western Historiography|url=https://www.academia.edu/35523840|journal=Jama'a|volume=23|page=vii|via=}}</ref>, kết thúc năm 1923 khi [[đế quốc Osman]] cáo chung. | * [[Trung Đông]] : Lấy tâm điểm là [[bán đảo Arab]], hầu như được đồng nhất với giai đoạn thăng hoa của các đế quốc sùng [[Hồi giáo|đạo Islam]] rồi được [[đế quốc Osman]] kế tục. Tiên khởi từ năm 622 (năm 1 [[Hồi lịch]]) khi Đấng Tiên Tri rời [[Makkah]] đi [[Madinah]]<ref>{{cite book |last= Shaikh |first= Fazlur Rehman |authorlink= |title= Chronology of Prophetic Events |url=|accessdate= |year= 2001 |publisher= Ta-Ha Publishers Ltd. |location= London |isbn= |pages= 51–52}}</ref><ref>{{cite web|last=Marom|first=Roy|date=Fall 2017|title=Approaches to the Research of Early Islam : The Hijrah in Western Historiography|url=https://www.academia.edu/35523840|journal=Jama'a|volume=23|page=vii|via=}}</ref>, kết thúc năm 1923 khi [[đế quốc Osman]] cáo chung. | ||
* [[Ấn Độ]] : [[Lịch sử]] trung đại thường được coi là thời hoàng kim, bắt đầu từ năm 230 TCN và kết thúc vào năm 1757<ref>{{cite book | author1=Catherine Ella Blanshard Asher | author2=Cynthia Talbot | title=India before Europe | year= 2006 | publisher=Cambridge University Press | isbn=978-0-521-80904-7 | page=265}}</ref><ref>''A Popular Dictionary of Sikhism : Sikh Religion and Philosophy'', [https://books.google.com/books?id=vcSRAgAAQBAJ&pg=PA86 p. 86], Routledge, W. Owen Cole, Piara Singh Sambhi, 2005</ref><ref>[[Khushwant Singh]], ''A History of the Sikhs'', Volume I: 1469–1839, Delhi, Oxford University Press, 1978, pp. 127–129</ref>. | * [[Ấn Độ]] : [[Lịch sử]] trung đại thường được coi là thời hoàng kim, bắt đầu từ năm 230 TCN và kết thúc vào năm 1757<ref>{{cite book | author1=Catherine Ella Blanshard Asher | author2=Cynthia Talbot | title=India before Europe | year= 2006 | publisher=Cambridge University Press | isbn=978-0-521-80904-7 | page=265}}</ref><ref>''A Popular Dictionary of Sikhism : Sikh Religion and Philosophy'', [https://books.google.com/books?id=vcSRAgAAQBAJ&pg=PA86 p. 86], Routledge, W. Owen Cole, Piara Singh Sambhi, 2005</ref><ref>[[Khushwant Singh]], ''A History of the Sikhs'', Volume I: 1469–1839, Delhi, Oxford University Press, 1978, pp. 127–129</ref>. | ||
* [[Trung Hoa]] : Các quốc gia [[Hán quyển]] đôi khi gọi giai đoạn này là ''thời kì phong kiến quân chủ'' bởi đặc tính tông chủ hóa trong hình thái chính trị xã hội. Năm tiên khởi được coi là khoảng 206 TCN khi [[triều Hán]] căn bản thống nhất vùng lõi [[Hán quyển]] sau nhiều năm đại loạn và phân liệt<ref>{{cite book |author = 徐俊 |title = 中國古代王朝和政權名號探源 |publisher = 華中師範大學出版社 |date = 2000年11月 |location = 湖北武昌 |pages = 58-60 |url = |doi = |id = |isbn = 7-5622-2277-0}}</ref><ref>[[羅茲·墨菲]](黃磷譯),《亞洲史》(第四版),海南出版社,三環出版社,2004年10月,141- 154 ISBN 978-7-80700-092-1</ref>. Mốc kết thúc là năm 1911 với sự kiện [[Tân Hợi cách mạng]] chuyển [[Trung Hoa]] từ quân chủ chuyên chế sang cộng hòa quốc<ref>{{cite web|title=辛亥革命100週年簡介-香港國際論壇|url=http://hongkong-mart.com/forum/viewtopic.php?t=406|accessdate=2020-02-20| work=hongkong-mart.com}}</ref> ; tuy nhiên, có quan điểm coi mốc này là năm 1868 khi [[thiên hoàng|Nhật hoàng]] [[Minh Trị]] tiến hành duy tân thắng lợi. Đây cũng là thời kì thiết kế [[tam giáo đồng nguyên]] đạt cực thịnh và [[Nho giáo]] có vị thế độc tôn trong sự kiến tạo đặc sắc chính trị văn hóa. | * [[Trung Hoa]] : Các quốc gia [[Hán quyển]] đôi khi gọi giai đoạn này là ''thời kì phong kiến quân chủ'' bởi đặc tính tông chủ hóa trong hình thái chính trị xã hội. Năm tiên khởi được coi là khoảng 206 TCN khi [[triều Hán]] căn bản thống nhất vùng lõi [[Hán quyển]] sau nhiều năm đại loạn và phân liệt<ref>{{cite book |author = 徐俊 |title = 中國古代王朝和政權名號探源 |publisher = 華中師範大學出版社 |date = 2000年11月 |location = 湖北武昌 |pages = 58-60 |url = |doi = |id = |isbn = 7-5622-2277-0}}</ref><ref>[[羅茲·墨菲]](黃磷譯),《亞洲史》(第四版),海南出版社,三環出版社,2004年10月,141- 154 ISBN 978-7-80700-092-1</ref>. Mốc kết thúc là năm 1911 với sự kiện [[Tân Hợi cách mạng]] chuyển [[Trung Hoa]] từ quân chủ chuyên chế sang cộng hòa quốc<ref>{{cite web|title=辛亥革命100週年簡介-香港國際論壇|url=http://hongkong-mart.com/forum/viewtopic.php?t=406|accessdate=2020-02-20| work=hongkong-mart.com}}</ref> ; tuy nhiên, có quan điểm coi mốc này là năm 1868 khi [[thiên hoàng|Nhật hoàng]] [[Minh Trị]] tiến hành duy tân thắng lợi. Đây cũng là thời kì thiết kế [[tam giáo đồng nguyên]] đạt cực thịnh và [[Nho giáo]] có vị thế độc tôn trong sự kiến tạo đặc sắc chính trị văn hóa. | ||
− | ;;''' | + | ;;'''Âu châu''' |
− | [[Lịch sử]] trung đại [[ | + | [[Lịch sử]] trung đại [[Âu châu]] được phân thành 3 giai đoạn : Sơ kì, trung kì và hậu kì. Theo truyền thống, mốc khởi đầu là năm 476 SCN với sự kiện [[La Mã đế quốc]] phân liệt hóa<ref>[https://m.douban.com/book/review/6730379/ Sự kết thúc trung đại Âu châu]</ref>, thời điểm kết thúc là năm 1350 khi [[Hắc Tử Bệnh]] làm tê liệt hình thái chính trị xã hội lỗi thời và thúc đẩy tiến trình khai phóng toàn diện. Có thời kì dài trong thế kỉ XIX, học giới [[Âu châu]] coi trung đại là ''thời hắc ám'' bởi ở phần lớn thời gian tồn tại đặc tính hỗn loạn về thiết chế chính trị xã hội và tù đọng về phương diện tinh thần, ngoài ra do tri thức về thời đại này còn lắm tồn nghi. Thành kiến này tới nay đã bị bác do sự phát triển của [[văn tự học]] và [[khảo cổ học]]. |
− | |||
− | Có thời kì dài trong thế kỉ XIX, học giới [[Âu châu]] coi trung đại là ''thời hắc ám'' bởi ở phần lớn thời gian tồn tại đặc tính hỗn loạn về thiết chế chính trị xã hội và tù đọng về phương diện tinh thần, ngoài ra do tri thức về thời đại này còn lắm tồn nghi. Thành kiến này tới nay đã bị bác do sự phát triển của [[văn tự học]] và [[khảo cổ học]]. | ||
==Văn hóa== | ==Văn hóa== | ||
− | Sự am hiểu [[lịch sử]] trung đại thường cứ theo các [[tùng thư]] còn sót lại qua thì gian | + | Sự am hiểu [[lịch sử]] trung đại thường cứ theo các [[tùng thư]] còn sót lại qua thì gian. Tuy nhiên, tùy từng giai đoạn và [[ý thức hệ]] lại có sự nhận thức khác nhau, thậm chí tìm cách từ khước quá khứ. |
− | |||
==Tham khảo== | ==Tham khảo== | ||
* [[Văn học trung đại]] | * [[Văn học trung đại]] | ||
Dòng 37: | Dòng 19: | ||
{{cước chú|4}} | {{cước chú|4}} | ||
===Tài liệu=== | ===Tài liệu=== | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
* {{cite book |author=Adams, Laurie Schneider |title=A History of Western Art |publisher=McGraw Hill |location=Boston, MA |year=2001 |isbn=0-07-231717-5 |edition=Third}} | * {{cite book |author=Adams, Laurie Schneider |title=A History of Western Art |publisher=McGraw Hill |location=Boston, MA |year=2001 |isbn=0-07-231717-5 |edition=Third}} | ||
* {{cite book |author=Albrow, Martin |title=The Global Age : State and Society Beyond Modernity |year=1997 |publisher=Stanford University Press |location=Stanford, CA |isbn=0-8047-2870-4}} | * {{cite book |author=Albrow, Martin |title=The Global Age : State and Society Beyond Modernity |year=1997 |publisher=Stanford University Press |location=Stanford, CA |isbn=0-8047-2870-4}} | ||
Dòng 51: | Dòng 29: | ||
* {{cite book |author=British Library Staff |publisher=[[British Library]] |url=http://www.bl.uk/catalogues/istc/index.html |title=Incunabula Short Title Catalogue |date=8 January 2008 |access-date=8 April 2012}} | * {{cite book |author=British Library Staff |publisher=[[British Library]] |url=http://www.bl.uk/catalogues/istc/index.html |title=Incunabula Short Title Catalogue |date=8 January 2008 |access-date=8 April 2012}} | ||
* {{cite book |author=Brown, Peter |author-link=Peter Brown (historian) |title=The World of Late Antiquity AD 150–750 |publisher=W. W. Norton & Company |location=New York |year=1989 |isbn=0-393-95803-5 |series=Library of World Civilization}} | * {{cite book |author=Brown, Peter |author-link=Peter Brown (historian) |title=The World of Late Antiquity AD 150–750 |publisher=W. W. Norton & Company |location=New York |year=1989 |isbn=0-393-95803-5 |series=Library of World Civilization}} | ||
− | * {{cite | + | * {{cite encyclopedia |author=Brown, Thomas |title=The Transformation of the Roman Mediterranean, 400–900 |encyclopedia=The Oxford Illustrated History of Medieval Europe |editor=Holmes, George |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, UK |year=1998 |isbn=0-19-285220-5 |pages=1–62}} |
* {{cite book |author=Bruni, Leonardo |author-link=Leonardo Bruni |editor=Hankins, James |title=History of the Florentine People |publisher=Harvard University Press |location=Cambridge, MA |volume=1 |year=2001 |isbn=978-0-674-00506-8}} | * {{cite book |author=Bruni, Leonardo |author-link=Leonardo Bruni |editor=Hankins, James |title=History of the Florentine People |publisher=Harvard University Press |location=Cambridge, MA |volume=1 |year=2001 |isbn=978-0-674-00506-8}} | ||
* {{cite book |author=Colish, Marcia L. |title=Medieval Foundations of the Western Intellectual Tradition 400–1400 |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=1997 |isbn=0-300-07852-8}} | * {{cite book |author=Colish, Marcia L. |title=Medieval Foundations of the Western Intellectual Tradition 400–1400 |publisher=Yale University Press |location=New Haven, CT |year=1997 |isbn=0-300-07852-8}} | ||
Dòng 135: | Dòng 113: | ||
* {{cite book |author=Stuard, Susan Mosher |title=Women in Medieval History and Historiography |publisher= University of Pennsylvania Press |year= 1987 |location=Philadelphia, PA |isbn= 978-0-8122-1290-7}} | * {{cite book |author=Stuard, Susan Mosher |title=Women in Medieval History and Historiography |publisher= University of Pennsylvania Press |year= 1987 |location=Philadelphia, PA |isbn= 978-0-8122-1290-7}} | ||
===Tư liệu=== | ===Tư liệu=== | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
* [http://www.the-orb.net/ The Online Reference Book of Medieval Studies] | * [http://www.the-orb.net/ The Online Reference Book of Medieval Studies] | ||
* [https://blogs.commons.georgetown.edu/labyrinth/ The Labyrinth] | * [https://blogs.commons.georgetown.edu/labyrinth/ The Labyrinth] | ||
Dòng 148: | Dòng 121: | ||
* [http://www.medievalists.net/ News and articles about the period] | * [http://www.medievalists.net/ News and articles about the period] | ||
* [https://medieval.vlg.oeaw.ac.at Comparative and interdisciplinary articles] | * [https://medieval.vlg.oeaw.ac.at Comparative and interdisciplinary articles] | ||
− | |||
[[Thể loại:Trung đại| ]] | [[Thể loại:Trung đại| ]] |