Sửa đổi Vi khuẩn

Chú ý: Bạn chưa đăng nhập và địa chỉ IP của bạn sẽ hiển thị công khai khi lưu các sửa đổi.

Bạn có thể tham gia như người biên soạn chuyên nghiệp và lâu dài ở Bách khoa Toàn thư Việt Nam, bằng cách đăng ký và đăng nhập - IP của bạn sẽ không bị công khai và có thêm nhiều lợi ích khác.

Các sửa đổi có thể được lùi lại. Xin hãy kiểm tra phần so sánh bên dưới để xác nhận lại những gì bạn muốn làm, sau đó lưu thay đổi ở dưới để hoàn tất việc lùi lại sửa đổi.

Bản hiện tại Nội dung bạn nhập
Dòng 3: Dòng 3:
 
<!-- BẮT ĐẦU NỘI DUNG MỤC TỪ Ở DƯỚI ĐÂY. XIN ĐỪNG SỬA ĐỔI GÌ TỪ DÒNG NÀY TRỞ LÊN TRÊN, TRƯỚC KHI MỤC TỪ ĐƯỢC BÌNH DUYỆT -->
 
<!-- BẮT ĐẦU NỘI DUNG MỤC TỪ Ở DƯỚI ĐÂY. XIN ĐỪNG SỬA ĐỔI GÌ TỪ DÒNG NÀY TRỞ LÊN TRÊN, TRƯỚC KHI MỤC TỪ ĐƯỢC BÌNH DUYỆT -->
  
−
'''Vi khuẩn''' hay '''vi trùng''' là một loại [[tế bào sinh học]] tạo nên một [[vực (sinh học)|vực]] bao hàm những [[vi sinh vật]] [[sinh vật nhân sơ|nhân sơ]]. Vi khuẩn điển hình có chiều dài vài micromet, có nhiều hình dạng như hình cầu, hình que và xoắn ốc. Chúng là một trong những dạng sống đầu tiên xuất hiện trên Trái đất và hiện diện ở nhiều [[sinh cảnh]] khác nhau. Vi khuẩn có trong đất, nước, [[suối nước nóng]], [[chất thải phóng xạ]]<ref>{{cite journal | vauthors = Fredrickson JK, Zachara JM, Balkwill DL, Kennedy D, Li SM, Kostandarithes HM, Daly MJ, Romine MF, Brockman FJ | title = Geomicrobiology of high-level nuclear waste-contaminated vadose sediments at the Hanford site, Washington state | journal = Applied and Environmental Microbiology | volume = 70 | issue = 7 | pages = 4230–41 | date = July 2004 | pmid = 15240306 | pmc = 444790 | doi = 10.1128/AEM.70.7.4230-4241.2004 }}</ref> và [[sinh quyển sâu]] của [[vỏ Trái đất]]. Vi khuẩn còn [[cộng sinh]] hoặc [[ký sinh]] với động vật và thực vật. Đa số vi khuẩn chưa được mô tả và chỉ khoảng 27% [[ngành vi khuẩn]] có loài mà có thể nuôi cấy trong phòng thí nghiệm.<ref name=Dudek>{{cite journal | vauthors = Dudek NK, Sun CL, Burstein D | title = Novel Microbial Diversity and Functional Potential in the Marine Mammal Oral Microbiome | journal = Current Biology | volume = 27 | issue = 24 | pages =  3752–3762 | year = 2017 | doi = 10.1016/j.cub.2017.10.040 | pmid = 29153320 | s2cid = 43864355 | url = https://escholarship.org/content/qt1w91s3vq/qt1w91s3vq.pdf?t=pghuwe }}</ref> Công tác nghiên cứu vi khuẩn được gọi là [[vi khuẩn học]], một nhánh của [[vi sinh vật học]].
+
'''Vi khuẩn''' hay '''vi trùng''' là một dạng [[tế bào sinh học]] tạo nên một [[vực (sinh học)|vực]] bao hàm những [[vi sinh vật]] [[sinh vật nhân sơ|nhân sơ]]. Vi khuẩn điển hình có chiều dài vài micromet, có nhiều hình thái như hình cầu, hình que và xoắn ốc. Chúng là một trong những dạng sống đầu tiên xuất hiện trên Trái đất và hiện diện ở nhiều [[sinh cảnh]] khác nhau. Vi khuẩn có trong đất, nước, [[suối nước nóng]], [[chất thải phóng xạ]]<ref>{{cite journal | vauthors = Fredrickson JK, Zachara JM, Balkwill DL, Kennedy D, Li SM, Kostandarithes HM, Daly MJ, Romine MF, Brockman FJ | title = Geomicrobiology of high-level nuclear waste-contaminated vadose sediments at the Hanford site, Washington state | journal = Applied and Environmental Microbiology | volume = 70 | issue = 7 | pages = 4230–41 | date = July 2004 | pmid = 15240306 | pmc = 444790 | doi = 10.1128/AEM.70.7.4230-4241.2004 }}</ref> và [[sinh quyển sâu]] của [[vỏ Trái đất]]. Vi khuẩn còn [[cộng sinh]] hoặc [[ký sinh]] với động vật và thực vật. Đa số vi khuẩn chưa được mô tả và chỉ khoảng 27% [[ngành vi khuẩn]] có loài mà có thể nuôi cấy trong phòng thí nghiệm.<ref name=Dudek>{{cite journal | vauthors = Dudek NK, Sun CL, Burstein D | title = Novel Microbial Diversity and Functional Potential in the Marine Mammal Oral Microbiome | journal = Current Biology | volume = 27 | issue = 24 | pages =  3752–3762 | year = 2017 | doi = 10.1016/j.cub.2017.10.040 | pmid = 29153320 | s2cid = 43864355 | url = https://escholarship.org/content/qt1w91s3vq/qt1w91s3vq.pdf?t=pghuwe }}</ref> Công tác nghiên cứu vi khuẩn được gọi là [[vi khuẩn học]], một nhánh của [[vi sinh vật học]].
  
−
Gần như toàn bộ [[động vật]] phụ thuộc vào vi khuẩn để tồn tại do chỉ có vi khuẩn và một số [[cổ khuẩn]] sở hữu những gen và enzyme cần thiết để tổng hợp [[Vitamin B12|vitamin B<sub>12</sub>]] hay còn gọi là cobalamin rồi cung cấp nó qua chuỗi thức ăn. Vitamin B<sub>12</sub> là một [[vitamin]] hòa tan trong nước tham gia vào quá trình [[trao đổi chất]] của mọi tế bào của cơ thể người. Nó là [[đồng yếu tố]] trong [[tổng hợp DNA]], trong [[chuyển hóa acid béo]] và [[chuyển hóa acid amin|acid amin]]. Một chức năng đặc biệt quan trọng của vitamin B<sub>12</sub> là [[tổng hợp myelin]] giúp [[hệ thần kinh]] hoạt động bình thường.<ref name="Fang">{{cite journal | vauthors = Fang H, Kang J, Zhang D | title = 12: a review and future perspectives | journal = Microbial Cell Factories | volume = 16 | issue = 1 | pages = 15 | date = January 2017 | pmid = 28137297 | pmc = 5282855 | doi = 10.1186/s12934-017-0631-y }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Moore SJ, Warren MJ | title = The anaerobic biosynthesis of vitamin B12 | journal = Biochemical Society Transactions | volume = 40 | issue = 3 | pages = 581–6 | date = June 2012 | pmid = 22616870 | doi = 10.1042/BST20120066 }}</ref><ref>{{cite book|last1=Graham|first1=Ross M.|last2=Deery|first2=Evelyne|last3=Warren|first3=Martin J.|editor1-last=Warren|editor1-first=Martin J.|editor2-last=Smith|editor2-first=Alison G.|editor2-link=Alison Gail Smith | name-list-format = vanc |title=Tetrapyrroles Birth, Life and Death|date=2009|publisher=Springer-Verlag|location=New York, NY|isbn=978-0-387-78518-9|page=286|chapter=18: Vitamin B<sub>12</sub>: Biosynthesis of the Corrin Ring|doi=10.1007/978-0-387-78518-9_18}}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Miller A, Korem M, Almog R, Galboiz Y | title = Vitamin B12, demyelination, remyelination and repair in multiple sclerosis | journal = Journal of the Neurological Sciences | volume = 233 | issue = 1–2 | pages = 93–7 | date = June 2005 | pmid = 15896807 | doi = 10.1016/j.jns.2005.03.009 | s2cid = 6269094 }}</ref> Thông thường trong một gam đất có 40 triệu tế bào vi khuẩn còn trong một mililit [[nước ngọt]] có một triệu tế bào vi khuẩn. Tổng số vi khuẩn trên Trái đất là khoảng 5×10<sup>30</sup>,<ref name="pmid9618454">{{cite journal | vauthors = Whitman WB, Coleman DC, Wiebe WJ | title = Prokaryotes: the unseen majority | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 95 | issue = 12 | pages = 6578–83 | date = June 1998 | pmid = 9618454 | pmc = 33863 | doi = 10.1073/pnas.95.12.6578 | bibcode = 1998PNAS...95.6578W }}</ref> làm nên một [[sinh khối (sinh thái học)|sinh khối]] chỉ xếp sau thực vật.<ref name="Bar-On">{{cite journal | vauthors = Bar-On YM, Phillips R, Milo R | title = The biomass distribution on Earth | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 115 | issue = 25 | pages = 6506–6511 | date = June 2018 | pmid = 29784790 | pmc = 6016768 | doi = 10.1073/pnas.1711842115 | url = http://www.pnas.org/content/early/2018/05/15/1711842115.full.pdf }}</ref> Vi khuẩn là không thể thiếu trong nhiều giai đoạn của [[chu kỳ dinh dưỡng]] với chức năng tái chế các chất dinh dưỡng như [[cố định đạm]] từ khí quyển. Chúng phụ trách giai đoạn [[thối rữa]] của sự chết.<ref>{{cite book | vauthors = Forbes SL | veditors = Tibbett M, Carter DO | title = Soil Analysis in Forensic Taphonomy|publisher=CRC Press |year=2008 |pages=203–223 |chapter=Decomposition Chemistry in a Burial Environment |isbn=978-1-4200-6991-4}}</ref> Trong cộng đồng sinh vật quanh [[miệng phun thủy nhiệt]] và [[miệng phun lạnh]], vi khuẩn [[sinh vật ái cực|ái cực]] chuyển hóa hợp chất hòa tan như [[hydro sulfide]] và [[methane]] thành năng lượng, cung cấp dinh dưỡng cần để duy trì sự sống.
+
Gần như toàn bộ [[động vật]] phụ thuộc vào vi khuẩn để tồn tại do chỉ có vi khuẩn và một số [[cổ khuẩn]] sở hữu những gen và enzyme cần thiết để tổng hợp [[Vitamin B12|vitamin B<sub>12</sub>]] hay còn gọi là [[cobalamin]] rồi cung cấp nó qua chuỗi thức ăn. Vitamin B<sub>12</sub> là một [[vitamin]] hòa tan trong nước tham gia vào quá trình [[trao đổi chất]] của mọi tế bào của cơ thể người. Nó là [[đồng yếu tố]] trong [[tổng hợp DNA]], trong [[chuyển hóa acid béo]] và [[chuyển hóa acid amin|acid amin]]. Một chức năng đặc biệt quan trọng của vitamin B<sub>12</sub> là tổng hợp myelin giúp [[hệ thần kinh]] hoạt động bình thường.<ref name="Fang">{{cite journal | vauthors = Fang H, Kang J, Zhang D | title = 12: a review and future perspectives | journal = Microbial Cell Factories | volume = 16 | issue = 1 | pages = 15 | date = January 2017 | pmid = 28137297 | pmc = 5282855 | doi = 10.1186/s12934-017-0631-y }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Moore SJ, Warren MJ | title = The anaerobic biosynthesis of vitamin B12 | journal = Biochemical Society Transactions | volume = 40 | issue = 3 | pages = 581–6 | date = June 2012 | pmid = 22616870 | doi = 10.1042/BST20120066 }}</ref><ref>{{cite book|last1=Graham|first1=Ross M.|last2=Deery|first2=Evelyne|last3=Warren|first3=Martin J.|editor1-last=Warren|editor1-first=Martin J.|editor2-last=Smith|editor2-first=Alison G.|editor2-link=Alison Gail Smith | name-list-format = vanc |title=Tetrapyrroles Birth, Life and Death|date=2009|publisher=Springer-Verlag|location=New York, NY|isbn=978-0-387-78518-9|page=286|chapter=18: Vitamin B<sub>12</sub>: Biosynthesis of the Corrin Ring|doi=10.1007/978-0-387-78518-9_18}}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Miller A, Korem M, Almog R, Galboiz Y | title = Vitamin B12, demyelination, remyelination and repair in multiple sclerosis | journal = Journal of the Neurological Sciences | volume = 233 | issue = 1–2 | pages = 93–7 | date = June 2005 | pmid = 15896807 | doi = 10.1016/j.jns.2005.03.009 | s2cid = 6269094 }}</ref> Thông thường trong một gam đất có 40 triệu tế bào vi khuẩn còn trong một mililit [[nước ngọt]] có một triệu tế bào vi khuẩn. Tổng số vi khuẩn trên Trái đất là khoảng 5×10<sup>30</sup>,<ref name="pmid9618454">{{cite journal | vauthors = Whitman WB, Coleman DC, Wiebe WJ | title = Prokaryotes: the unseen majority | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 95 | issue = 12 | pages = 6578–83 | date = June 1998 | pmid = 9618454 | pmc = 33863 | doi = 10.1073/pnas.95.12.6578 | bibcode = 1998PNAS...95.6578W }}</ref> làm nên một [[sinh khối (sinh thái học)|sinh khối]] chỉ xếp sau thực vật.<ref name="Bar-On">{{cite journal | vauthors = Bar-On YM, Phillips R, Milo R | title = The biomass distribution on Earth | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 115 | issue = 25 | pages = 6506–6511 | date = June 2018 | pmid = 29784790 | pmc = 6016768 | doi = 10.1073/pnas.1711842115 | url = http://www.pnas.org/content/early/2018/05/15/1711842115.full.pdf }}</ref> Vi khuẩn là không thể thiếu trong nhiều giai đoạn của [[chu kỳ dinh dưỡng]] với chức năng tái chế các chất dinh dưỡng như [[cố định đạm]] từ khí quyển. Chúng phụ trách giai đoạn [[thối rữa]] của sự chết.<ref>{{cite book | vauthors = Forbes SL | veditors = Tibbett M, Carter DO | title = Soil Analysis in Forensic Taphonomy|publisher=CRC Press |year=2008 |pages=203–223 |chapter=Decomposition Chemistry in a Burial Environment |isbn=978-1-4200-6991-4}}</ref> Trong cộng đồng sinh vật quanh [[miệng phun thủy nhiệt]] và [[miệng phun lạnh]], vi khuẩn ái cực chuyển hóa hợp chất hòa tan như [[hydrogen sulphide]] và [[methane]] thành năng lượng, cung cấp dinh dưỡng cần để duy trì sự sống.
  
−
Ở người và đa số động vật, vi khuẩn có nhiều trong [[ruột]] và trên [[da]].<ref>{{cite journal | vauthors = Sears CL | title = A dynamic partnership: celebrating our gut flora | journal = Anaerobe | volume = 11 | issue = 5 | pages = 247–51 | date = October 2005 | pmid = 16701579 | doi = 10.1016/j.anaerobe.2005.05.001 }}</ref> Hầu hết vi khuẩn trong cơ thể là vô hại nhờ chức năng bảo vệ của [[hệ miễn dịch]], thậm chí nhiều loại còn [[lợi khuẩn|có lợi]] nhất là ở [[hệ vi sinh đường ruột]]. Tuy nhiên, một số loài vi khuẩn là [[vi khuẩn gây bệnh|mầm bệnh]] và thủ phạm gây các [[bệnh truyền nhiễm]] như [[tả]], [[giang mai]], [[than]], [[dịch hạch]]. Dạng bệnh do vi khuẩn gây tử vong phổ biến nhất là [[nhiễm khuẩn đường hô hấp]]. Chỉ riêng [[bệnh lao]] đẫ giết chết khoảng hai triệu người mỗi năm, chủ yếu ở [[châu Phi hạ Sahara]].<ref>{{cite web|url =https://www.who.int/healthinfo/bodgbd2002revised/en/index.html|title = 2002 WHO mortality data|access-date = 20 January 2007|url-status = live|archive-url = https://web.archive.org/web/20131023060502/http://www.who.int/healthinfo/bodgbd2002revised/en/index.html|archive-date = 23 October 2013|df = dmy-all}}</ref> Con người sử dụng [[kháng sinh]] để điều trị nhiễm khuẩn và trong chăn nuôi song việc lạm dụng kháng sinh đã dẫn đến tình trạng [[kháng kháng sinh]] gia tăng. Ở lĩnh vực công nghiệp, vi khuẩn quan trọng trong [[xử lý nước thải]] và ngăn chặn [[tràn dầu]], sản xuất [[phô mai]] và [[sữa chua]] thông qua [[lên men]], thu hồi vàng, palladium, đồng và kim loại khác.<ref>{{cite news|title=Metal-Mining Bacteria Are Green Chemists|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2010/09/100901191137.htm|newspaper=Science Daily|date=2 September 2010|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170831041203/https://www.sciencedaily.com/releases/2010/09/100901191137.htm|archive-date=31 August 2017|df=dmy-all}}</ref> Vi khuẩn còn đóng vai trò trong [[công nghệ sinh học]], sản xuất kháng sinh và các loại hóa chất.<ref>{{cite journal | vauthors = Ishige T, Honda K, Shimizu S | title = Whole organism biocatalysis | journal = Current Opinion in Chemical Biology | volume = 9 | issue = 2 | pages = 174–80 | date = April 2005 | pmid = 15811802 | doi = 10.1016/j.cbpa.2005.02.001 }}</ref>
+
Ở người và đa số động vật, vi khuẩn có nhiều trong [[ruột]] và trên [[da]].<ref>{{cite journal | vauthors = Sears CL | title = A dynamic partnership: celebrating our gut flora | journal = Anaerobe | volume = 11 | issue = 5 | pages = 247–51 | date = October 2005 | pmid = 16701579 | doi = 10.1016/j.anaerobe.2005.05.001 }}</ref> Hầu hết vi khuẩn trong cơ thể là vô hại nhờ chức năng bảo vệ của [[hệ miễn dịch]], thậm chí nhiều loại còn [[lợi khuẩn|có lợi]] nhất là ở [[hệ vi sinh đường ruột]]. Tuy nhiên, một số loài vi khuẩn là mầm bệnh và thủ phạm gây các [[bệnh truyền nhiễm]] như [[tả]], [[giang mai]], [[than]], [[dịch hạch]]. Dạng bệnh do vi khuẩn gây tử vong phổ biến nhất là [[nhiễm khuẩn đường hô hấp]]. Chỉ riêng [[bệnh lao]] đẫ giết chết khoảng hai triệu người mỗi năm, chủ yếu ở [[châu Phi hạ Sahara]].<ref>{{cite web|url =https://www.who.int/healthinfo/bodgbd2002revised/en/index.html|title = 2002 WHO mortality data|access-date = 20 January 2007|url-status = live|archive-url = https://web.archive.org/web/20131023060502/http://www.who.int/healthinfo/bodgbd2002revised/en/index.html|archive-date = 23 October 2013|df = dmy-all}}</ref> Con người sử dụng [[kháng sinh]] để điều trị nhiễm khuẩn và trong chăn nuôi song việc lạm dụng kháng sinh đã dẫn đến tình trạng [[kháng kháng sinh]] gia tăng. Ở lĩnh vực công nghiệp, vi khuẩn quan trọng trong [[xử lý nước thải]] và ngăn chặn [[tràn dầu]], sản xuất [[phô mai]] và [[sữa chua]] thông qua [[lên men]], thu hồi vàng, palladium, đồng và kim loại khác.<ref>{{cite news|title=Metal-Mining Bacteria Are Green Chemists|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2010/09/100901191137.htm|newspaper=Science Daily|date=2 September 2010|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170831041203/https://www.sciencedaily.com/releases/2010/09/100901191137.htm|archive-date=31 August 2017|df=dmy-all}}</ref> Vi khuẩn còn đóng vai trò trong [[công nghệ sinh học]], sản xuất kháng sinh và các loại hóa chất.<ref>{{cite journal | vauthors = Ishige T, Honda K, Shimizu S | title = Whole organism biocatalysis | journal = Current Opinion in Chemical Biology | volume = 9 | issue = 2 | pages = 174–80 | date = April 2005 | pmid = 15811802 | doi = 10.1016/j.cbpa.2005.02.001 }}</ref>
  
−
Vi khuẩn từng có một thời được xem là [[thực vật]] và cấu thành lớp ''Schizomycetes'' nhưng giờ chúng được xếp vào nhóm [[sinh vật nhân sơ]]. Không như tế bào động vật và những [[sinh vật nhân thực]] khác, tế bào vi khuẩn không có [[nhân tế bào|nhân]] và hiếm khi sở hữu [[bào quan]] có [[màng tế bào|màng]] bao bọc. Mặc dù theo truyền thống thuật ngữ ''vi khuẩn'' nói đến mọi sinh vật nhân sơ nhưng [[phân loại khoa học]] đã thay đổi sau khám phá vào thập niên 1990 rằng sinh vật nhân sơ bao hàm hai nhóm rất khác biệt đã tiến hóa từ một tổ tiên chung xa xưa. Hai nhóm này là hai vực được gọi là ''Bacteria'' (vi khuẩn) và ''[[Archaea]]'' (cổ khuẩn).<ref name="Woese">{{cite journal | vauthors = Woese CR, Kandler O, Wheelis ML | title = Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 87 | issue = 12 | pages = 4576–79 | date = June 1990 | pmid = 2112744 | pmc = 54159 | doi = 10.1073/pnas.87.12.4576 | bibcode = 1990PNAS...87.4576W }}</ref>
+
Vi khuẩn từng có một thời được xem là [[thực vật]] và cấu thành lớp ''Schizomycetes'' nhưng giờ chúng được xếp vào nhóm [[sinh vật nhân sơ]]. Không như tế bào động vật và những [[sinh vật nhân thực]] khác, tế bào vi khuẩn không có [[nhân tế bào|nhân]] và hiếm khi có [[bào quan]] có [[màng tế bào|màng]] bao bọc. Mặc dù theo truyền thống thuật ngữ ''vi khuẩn'' nói đến mọi sinh vật nhân sơ nhưng [[phân loại khoa học]] đã thay đổi sau khám phá vào thập niên 1990 rằng sinh vật nhân sơ bao hàm hai nhóm rất khác biệt đã tiến hóa từ một tổ tiên chung xa xưa. Hai nhóm này là hai vực được gọi là ''Bacteria'' (vi khuẩn) và ''[[Archaea]]'' (cổ khuẩn).<ref name="Woese">{{cite journal | vauthors = Woese CR, Kandler O, Wheelis ML | title = Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 87 | issue = 12 | pages = 4576–79 | date = June 1990 | pmid = 2112744 | pmc = 54159 | doi = 10.1073/pnas.87.12.4576 | bibcode = 1990PNAS...87.4576W }}</ref>
  
 
== Tham khảo ==
 
== Tham khảo ==
 
{{Reflist}}
 
{{Reflist}}

Lưu ý rằng tất cả các đóng góp của bạn tại Bách khoa Toàn thư Việt Nam sẽ được phát hành theo giấy phép Creative Commons Ghi công–Chia sẻ tương tự (xem thêm Bản quyền). Nếu bạn không muốn những gì mình viết ra sẽ có thể được bình duyệt và có thể bị sửa đổi, và không sẵn lòng cho phép phát hành lại, xin đừng nhấn nút “Lưu trang”. Đảm bảo rằng chính bạn là tác giả của những gì mình viết ra, hoặc chép nó từ một nguồn thuộc phạm vi công cộng hoặc tự do tương đương. ĐỪNG ĐĂNG NỘI DUNG CÓ BẢN QUYỀN MÀ CHƯA XIN PHÉP!

Hủy bỏ Trợ giúp sửa đổi (mở cửa sổ mới)

Các bản mẫu dùng trong trang này:

Lấy từ “https://bktt.vn/Vi_khuẩn”