Sửa đổi Thành viên:Tttrung/nháp

__NOTOC__<templatestyles src="Bản mẫu:Mặt trăng/styles.css" /><div class="top"><div class="top1">
'''Mặt trăng''' là một thiên thể [[quỹ đạo (thiên thể)|quay quanh]] [[Trái đất]] và là [[vệ tinh tự nhiên]] duy nhất của [[hành tinh]] này.<ref>{{harvnb|Bùi Phương Nga|2011|p=118}}</ref><ref>{{harvnb|Lowrie|2007|p=8}}</ref>{{efn|name=near-Earth asteroids}} Trong [[Hệ Mặt trời]], Mặt trăng là [[Danh sách thiên thể trong Hệ Mặt trời|vệ tinh tự nhiên lớn thứ năm]] và nếu xét về tỷ lệ kích thước so với hành tinh mà nó quay quanh thì Mặt trăng đạt tỷ lệ này cao nhất.{{efn |name=Moon vs. Charon}} Mặt trăng có mật độ khối lượng lớn thứ hai trong số các vệ tinh tự nhiên của Hệ Mặt trời, sau [[Io (vệ tinh tự nhiên)|Io]] của [[Sao mộc]].

Một giả thuyết được chấp nhận rộng rãi cho rằng Mặt trăng được hình thành vào khoảng 4,51&nbsp;tỷ năm trước, không lâu sau khi [[Lịch sử Trái đất|Trái đất hình thành]], từ vật chất bắn ra sau một [[giả thuyết va chạm lớn|vụ va chạm lớn]] giữa Trái đất và một thiên thể giả định mang tên [[Theia (hành tinh)|Theia]] có kích thước cỡ [[Sao hỏa]]. Nghiên cứu mới về đất đá Mặt trăng, tuy không phủ nhận giả thuyết về Theia, gợi ý tuổi Mặt trăng già hơn so với số liệu trước đây.<ref>{{cite journal|url=https://www.nature.com/articles/s41561-019-0398-3.epdf|title=Early Moon formation inferred from hafnium–tungsten systematics |access-date=2020-10-17|journal=Nature Geoscience|doi=10.1038/s41561-019-0398-3|author=Maxwell M. Thiemens|author2= Peter Sprung|author3=Raúl O. C. Fonseca|author4=Felipe P. Leitzke|author5= Carsten Münker|date=2019|volume=12|pages=696-700}}</ref>

Mặt trăng ở trong [[khóa thủy triều|quỹ đạo đồng bộ]] với Trái đất, tức là chu kỳ tự quay của Mặt trăng bằng với chu kỳ quay quanh Trái đất, do đó nó luôn quay một mặt về phía Trái đất, là [[Nửa gần Mặt Trăng|mặt gần]]. Do [[Mặt trăng lắc]] qua lại theo thời gian, trong quan sát từ Trái đất, nhiều hơn một nửa diện tích Mặt trăng, 59%, có thể thấy được từ Trái đất.<ref>{{cite book |author=Alan Cook|author2=Adam Hilger|title=The Motion of the Moon |date=1988 |isbn=0852743483|url=https://elib.usm.my/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=412920 }}</ref> Phần nhìn thấy của Mặt trăng có các [[biển Mặt trăng]], là các vùng vật chất màu tối, để lại bởi hoạt động [[núi lửa]] cũ, nằm giữa các vùng vỏ cũ cao sáng màu, và các [[hố va chạm]]. Mặt trăng là thiên thể xuất hiện thường xuyên có độ sáng cao thứ hai trên trên bầu trời, đứng sau [[Mặt trời]]. Mặc dù bề mặt Mặt trăng chủ yếu gồm các vật chất tối màu, với [[suất phản chiếu]] chỉ cao hơn một chút so với [[bê tông nhựa|nhựa đường]], nhưng trong bầu trời đêm, nó vẫn sáng khi phản chiếu lại ánh sáng Mặt trời. [[Lực hấp dẫn]] của Mặt trăng gây ra [[thủy triều]] trên đại dương của Trái đất, đồng thời cũng gây ra [[thủy triều Trái Đất|hiệu ứng tương tự]] cho phần vỏ và lõi đất đá của Trái đất, và làm cho một ngày ở Trái đất bị [[gia tốc thủy triều|dài hơn]] một chút.

Khoảng cách trung bình từ Mặt trăng đến Trái đất là 384402&nbsp;[[kilomét|km]],<ref>{{cite book |last=Scott |first=Elaine |title=Our Moon: New discoveries about Earth's closest companion |publisher=[[Houghton Mifflin]] Harcourt |year=2016 |page=7 |isbn=978-0-544-75058-6}}</ref> tương đương 1,28&nbsp;[[đơn vị khoảng cách ánh sáng|giây ánh sáng]], hay khoảng 30 lần đường kính Trái đất. [[Đường kính góc]] của Mặt trăng, trên bầu trời, tương đương với Mặt trời; do đó, trong [[nhật thực]] toàn phần, Mặt trăng che kín Mặt trời. Trong tương lai xa, khoảng cách từ Mặt trăng đến Trái đất sẽ tăng dần, và Mặt trăng sẽ xuất hiện nhỏ dần.

Vật thể nhân tạo đầu tiên được con người đưa lên Mặt trăng là tàu không người lái [[Luna 2]] của [[Liên Xô]], được cố ý cho đâm xuống bề mặt Mặt trăng vào tháng 9 năm 1959. Sau đó, vào năm 1966, tàu [[Luna 9]] đã hạ cánh an toàn lên Mặt trăng. [[Chương trình Apollo]] của [[Hoa Kỳ]] những năm tiếp theo đã mang được con người lên Mặt trăng, với [[Apollo 8]] năm 1968 lần đầu đưa người bay trên quỹ đạo quanh Mặt trăng, rồi [[Apollo 11]] vào tháng 7 năm 1969 cùng 5 chuyến bay khác sau đó đã hạ cánh với con người và thiết bị lên thiên thể này. Các chuyến thám hiểm này đã mang về Trái đất [[đá Mặt trăng]], được dùng để nghiên cứu và phát triển các hiểu biết về [[địa lý Mặt trăng]], [[nguồn gốc hình thành Mặt trăng]] và [[cấu trúc lõi Mặt trăng]]. Từ sau chuyến bay [[Apollo 17]] năm 1972 đến hiện tại, chỉ có các tàu không người lái đến thám hiểm Mặt trăng.

Sự hiện diện của Mặt trăng trên bầu trời, theo chu kỳ [[pha Mặt trăng]], đã để lại dấu ấn trong xã hội và văn hóa của loài người. Ảnh hưởng trong văn hóa xã hội thể hiện ở [[ngôn ngữ]], hệ thống [[lịch Mặt trăng]], [[nghệ thuật]], và [[thần thoại]].
</div></div>

<!-- khoang 1 -->

<div class="mid"><div class="mid1">
[[File:Artist's concept of collision at HD 172555.jpg|thumb|none|Minh họa cận cảnh giả thuyết va chạm lớn]]
<center><blockquote>''Trước hội nghị năm 1984, có các lực lượng ủng hộ ba giả thuyết "truyền thống", cộng với vài người bắt đầu nghiêm túc xem xét lý thuyết va chạm lớn, và rất nhiều người khác không có quan điểm rõ ràng và cho rằng cuộc tranh luận sẽ không bao giờ kết thúc. Sau hội nghị, cơ bản chỉ còn có hai nhóm: phe va chạm lớn và  phe [[bất khả tri]].''<ref name=Dana-Mackenzie>{{cite book |author=Dana Mackenzie |title=The Big Splat, or How Our Moon Came to Be |url=https://archive.org/details/bigsplatorhowour00mack |url-access=registration |date=21 July 2003 |publisher=[[John Wiley & Sons]] |isbn=978-0-471-48073-0 |pages=[https://archive.org/details/bigsplatorhowour00mack/page/166 166]–168 |df=dmy-all |access-date=11 June 2019 |archive-date=17 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200617181357/https://archive.org/details/bigsplatorhowour00mack |url-status=live }}</ref></blockquote></center>
[[File:Simple Moon origin vi square.png|thumb|none|Giản đồ giả thuyết va chạm lớn]]
</div><div class="mid2">
==Nguồn gốc hình thành==
{{main|Nguồn gốc hình thành Mặt trăng}}
Mặt trăng hình thành vào 4,51 tỷ năm trước,{{efn |name=age}} khoảng 60 triệu năm sau khi [[Hệ Mặt trời]] hình thành. Đã có nhiều giả thuyết về nguồn gốc hình thành Mặt trăng,<ref>{{cite journal |doi=10.1126/sciadv.1602365 |pmid=28097222 |pmc=5226643 |journal=[[Science Advances (journal)|Science Advances]] |date=2017 |volume=3 |issue=1 |title=Early formation of the Moon 4.51 billion years ago |last=Barboni |first=M. |author2=Boehnke, P. |author3=Keller, C.B. |author4=Kohl, I.E. |author5=Schoene, B. |author6=Young, E.D. |author7=McKeegan, K.D. |page=e1602365 |bibcode=2017SciA....3E2365B}}</ref> như giả thuyết về vật chất văng ra từ Trái đất bởi [[lực ly tâm]] sau đó tập hợp lại thành Mặt trăng<ref name="Binder" /> - giả thuyết này đòi hỏi Trái đất phải quay nhanh đến mức phi thực tế,<ref name="BotM" /> - hoặc giả thuyết rằng trường hấp dẫn của Trái đất đã thu hút thiên thể Mặt trăng đến từ nơi khác<ref name="Mitler" /> - một giả thuyết đòi hỏi một [[khí quyển Trái đất]] quá lớn để [[hấp thụ]] [[động năng]] của Mặt trăng khi nó bay tới Trái đất<ref name="BotM"/> - và giả thuyết về sự hình thành cùng lúc của Trái đất và Mặt trăng từ [[đĩa bồi tụ]] khi Hệ Mặt trời đang hình thành - giả thuyết này không giải thích được tại sao Mặt trăng lại có ít [[kim loại]] hơn hẳn so với Trái đất.<ref name="BotM"/> Các giả thuyết trên cũng không giải thích được [[mômen động lượng]] khá lớn của hệ Trái đất - Mặt trăng.<ref>{{cite journal |last=Stevenson |first=D.J. |title=Origin of the moon–The collision hypothesis |journal=[[Annual Review of Earth and Planetary Sciences]] |date=1987 |volume=15 |issue=1 |pages=271–315 |bibcode=1987AREPS..15..271S |doi=10.1146/annurev.ea.15.050187.001415 |s2cid=53516498 |url=https://semanticscholar.org/paper/6cd05a92552fe0b618abbb1dbb1a8dba79acbba5 |access-date=2 December 2019 |archive-date=19 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819021911/https://www.semanticscholar.org/paper/Origin-of-the-Moon-The-Collision-Hypothesis-Stevenson/6cd05a92552fe0b618abbb1dbb1a8dba79acbba5 |url-status=live }}</ref>

Giả thuyết được nhiều tác giả chấp nhận là hệ Trái đất - Mặt trăng được hình thành sau [[giả thuyết va chạm lớn|một vụ va chạm lớn]] giữa một thiên thể có kích thước vào cỡ [[Sao hỏa]], tên là ''[[Theia (hành tinh)|Theia]]'', với [[Nguồn gốc hình thành Trái đất|thiên thể tiền Trái đất]]. Vụ va chạm đã làm văng nhiều vật liệu vào quỹ đạo của Trái đất và các vật liệu này bồi tụ lại dần dần, hình thành nên Mặt trăng.<ref name="taylor1998" /><ref>{{cite web |url=http://news.nationalgeographic.com/2015/04/150416-asteroids-scars-moon-formation-space/ |title=Asteroids Bear Scars of Moon's Violent Formation |date=16 April 2015 |publisher= |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161008160812/http://news.nationalgeographic.com/2015/04/150416-asteroids-scars-moon-formation-space/ |archivedate=8 October 2016}}</ref>

Nửa xa của Mặt trăng có vỏ dày hơn khoảng 50&nbsp;km so với nửa gần. Điều này được cho là do Mặt trăng được ghép lại từ hai phần khác nhau.{{cần chú thích}}

Giả thuyết này, tuy còn những điểm chưa hoàn hảo, có khả năng giải thích tốt nhất các bằng chứng thực nghiệm. 18 tháng trước khi diễn ra một hội nghị khoa học về nguồn gốc Mặt trăng tổ chức vào tháng 10 năm 1984, Bill Hartmann, Roger Phillips, và Jeff Taylor thách thức những người đồng nghiệp cùng nghiên cứu về Mặt trăng: "''Các bạn có 18 tháng. Hãy xem lại dữ liệu thu được từ các chuyến thám hiểm của Apollo, dùng máy tính của các bạn, làm mọi thứ các bạn có thể làm, nhưng các bạn cần ra được kết quả. Đừng đến dự hội nghị nếu các bạn chưa có gì để nói về nguồn gốc Mặt trăng.''" Vào hội nghị năm 1984 ở Kona, Hawaii, giả thuyết vụ va chạm lớn bắt đầu được đa số tán thành là hợp lý nhất.

Các vụ va chạm lớn được cho là xảy ra thường xuyên trong thời kỳ hình thành của Hệ Mặt trời. Các mô phỏng trên máy tính của vụ va chạm lớn đã cho ra các kết quả phù hợp với quan sát về khối lượng của lõi Mặt trăng và mômen động lượng của hệ Trái đất – Mặt trăng. Các mô phỏng này cũng cho thấy phần lớn Mặt trăng được hình thành từ vật liệu của Theia, chứ không phải từ thiên thể tiền Trái đất.<ref>{{cite journal |last=Canup |first=R. |author2=Asphaug, E. |title=Origin of the Moon in a giant impact near the end of Earth's formation |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=412 |pages=708–712 |date=2001 |doi=10.1038/35089010 |pmid=11507633 |issue=6848 |bibcode=2001Natur.412..708C|s2cid=4413525 }}</ref> Tuy nhiên, các mô phỏng mới nhất gợi ý tỷ lệ vật liệu đến từ tiền Trái đất cao hơn các mô phỏng trước đây.<ref>{{cite magazine |url=http://news.nationalgeographic.com/news/2007/12/071219-moon-collision.html |title=Earth-Asteroid Collision Formed Moon Later Than Thought |magazine=[[National Geographic (magazine)|National Geographic]] |date=28 October 2010 |accessdate=7 May 2012 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090418171528/http://news.nationalgeographic.com/news/2007/12/071219-moon-collision.html |archivedate=18 April 2009}}</ref><ref>{{cite journal |title=2008 Pellas-Ryder Award for Mathieu Touboul |journal=Meteoritics and Planetary Science |volume=43 |issue=S7 |pages=A11–A12 |date=2008 |url=http://digitalcommons.arizona.edu/objectviewer?o=uadc://azu_maps/Volume43/NumberSupplement/Touboul.pdf |bibcode=2008M&PS...43...11K |last1=Kleine |first1=Thorsten |doi=10.1111/j.1945-5100.2008.tb00709.x |access-date=8 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180727164701/http://digitalcommons.arizona.edu/objectviewer?o=uadc%3A%2F%2Fazu_maps%2FVolume43%2FNumberSupplement%2FTouboul.pdf |archive-date=27 July 2018 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite journal |doi=10.1038/nature06428 |title=Late formation and prolonged differentiation of the Moon inferred from W isotopes in lunar metals |date=2007 |last1=Touboul |first1=M. |last2=Kleine |first2=T. |last3=Bourdon |first3=B. |last4=Palme |first4=H. |last5=Wieler |first5=R. |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=450 |issue=7173 |pages=1206–1209 |pmid=18097403 |bibcode=2007Natur.450.1206T|s2cid=4416259 }}</ref><ref>{{cite magazine |url=http://news.nationalgeographic.com/2015/04/150408-moon-form-giant-impact-earth |title=Flying Oceans of Magma Help Demystify the Moon's Creation |magazine=[[National Geographic (magazine)|National Geographic]] |date=8 April 2015 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150409220422/http://news.nationalgeographic.com/2015/04/150408-moon-form-giant-impact-earth/ |archivedate=9 April 2015}}</ref> Các thiên thể khác ở vòng trong Hệ Mặt trời, như Sao hỏa và [[4 Vesta|Vesta]] có thành phần đồng vị oxy và [[wolfram]] rất khác so với Trái đất, dựa trên đo đạc các mẫu [[vẫn thạch]] từ các thiên thể đó. Tuy nhiên, Trái đất và Mặt trăng có các thành phần đồng vị gần như giống hệt nhau. Điều này có thể được giải thích bằng sự hòa trộn vật liệu bốc hơi sau sự kiện va chạm lớn, để thành nguyên liệu hình thành cho cả hai,<ref name="Pahlevan2007" /> mặc dù giả định này vẫn còn gây tranh cãi.<ref>{{cite magazine |last=Nield |first=Ted |title=Moonwalk (summary of meeting at Meteoritical Society's 72nd Annual Meeting, Nancy, France) |magazine=[[Geoscientist (magazine)|Geoscientist]] |volume=19 |page=8 |date=2009 |url=http://www.geolsoc.org.uk/gsl/geoscientist/geonews/page6072.html |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120927034348/http://www.geolsoc.org.uk/gsl/geoscientist/geonews/page6072.html |archivedate=27 September 2012}}</ref>

Vụ va chạm giải phóng rất nhiều năng lượng và sau đó vật chất văng ra được bồi tụ lại thành hệ Trái đất - Mặt trăng. Năng lượng này đủ để làm nóng chảy lớp vỏ Trái đất, và tạo nên đại dương dung nham.<ref name="Warren1985" /><ref>{{cite journal |last=Tonks |first=W. Brian |author2=Melosh, H. Jay |date=1993 |title=Magma ocean formation due to giant impacts |journal=[[Journal of Geophysical Research]] |volume=98 |issue=E3 |pages=5319–5333 |bibcode=1993JGR....98.5319T |doi=10.1029/92JE02726}}</ref> Tương tự, Mặt trăng mới hình thành cũng có [[đại dương dung nham Mặt trăng|đại dương dung nham của nó]]; với độ sâu vào cỡ 500&nbsp;km đến 1737&nbsp;km.<ref name="Warren1985" />

Tuy giả thuyết va chạm lớn có thể giải thích được nhiều kết quả quan sát, vẫn còn những câu hỏi chưa được giải đáp, đa số liên quan đến thành phần của Mặt trăng.<ref>{{cite journal |journal=[[Science (journal)|Science]] |author=Daniel Clery |title=Impact Theory Gets Whacked |volume=342 |pages=183–185 |date=11 October 2013 |doi=10.1126/science.342.6155.183 |bibcode=2013Sci...342..183C |issue=6155 |pmid=24115419}}</ref> Năm 2001, một nhóm nghiên cứu ở Viện Carnegie tại Washington báo cáo kết quả đo đạc chính xác cao của [[đặc trưng đồng vị]] trong đá Mặt trăng.<ref name=wiechert>{{Cite journal |title=Oxygen Isotopes and the Moon-Forming Giant Impact |display-authors=1 |last1=Wiechert |first1=U. |last2=Halliday |first2=A.N. |last3=Lee |first3=D.-C. |last4=Snyder |first4=G.A. |last5=Taylor |first5=L.A. |last6=Rumble |first6=D. |volume=294 |issue=12 |pages=345–348 |date=October 2001 |doi=10.1126/science.1063037 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/294/5541/345 |accessdate=5 July 2009 |journal=[[Science (journal)|Science]] |pmid=11598294 |bibcode=2001Sci...294..345W |s2cid=29835446 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090420154721/http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/294/5541/345 |archivedate=20 April 2009}}</ref> Đá Mặt trăng, thu được sau chương trình Apollo, có đặc trưng đồng vị giống với đá trên Trái đất, và khác biệt với hầu hết các thiên thể khác trong Hệ Mặt trời. Kết quả này đã gây bất ngờ, vì phần lớn vật liệu hình thành Mặt trăng được cho là đến từ [[Theia (hành tinh)|Theia]] và đã từng có báo cáo năm 2007 rằng có ít hơn 1% khả năng là Theia và Trái đất có cùng đặc trưng đồng vị.<ref name=ps2007>{{Cite journal |last1=Pahlevan |first1=Kaveh |last2=Stevenson |first2=David |title=Equilibration in the Aftermath of the Lunar-forming Giant Impact |journal=[[Earth and Planetary Science Letters]] |volume=262 |issue=3–4 |date=October 2007 |pages=438–449 |doi=10.1016/j.epsl.2007.07.055 |bibcode=2007E&PSL.262..438P |arxiv=1012.5323|s2cid=53064179 }}</ref> Các mẫu vật chất Mặt trăng khác từ chương trình Apollo được nghiên cứu vào năm 2012 cũng có thành phần đồng vị [[titani]] giống với Trái đất,<ref name="test" /> một kết quả mâu thuẫn với giả thuyết cho rằng Mặt trăng được hình thành ở xa và độc lập với Trái đất, hoặc chủ yếu từ Theia. Các kết quả này vẫn có thể được giải thích bởi các lý thuyết cải tiến từ giả thuyết va chạm lớn.{{cần dẫn nguồn}}
</div></div>

<!-- khoang 2 -->

<div class="mid" style="background-color:#f2f2f2;"><div class="mid2">
==Đặc tính vật lý==
Mặt trăng có hình dạng hơi [[ellipsoid|ellipsoid lệch]] do tác động của [[lực thủy triều]], với trục lớn của nó lệch khoảng 30° so với phương nối đến Trái đất gây ra bởi các bất thường trong trường hấp dẫn ở các lưu vực để lại bởi các vụ va chạm. Hình dạng của nó hơi méo hơn so với mức gây ra bởi lực thủy triều hiện tại. ''Hóa thạch hình dạng'' này gợi ý về lịch sử của Mặt trăng. Mặt trăng đã nguội và đông cứng khi lực thủy triều còn mạnh, khi nó ở khoảng cách đến Trái đất bằng khoảng nửa so với giá trị hiện nay. Ngày nay, nó đã quá lạnh và cứng đến mức không thể điều chỉnh hình dạng lại cho phù hợp với lực thủy triều yếu hơn ở quỹ đạo hiện tại.<ref>{{cite journal | author1 = Ian Garrick-Bethell |  author2=Viranga Perera|author3= Francis Nimmo |author4= Maria T. Zuber  | year = 2014 | title = The tidal-rotational shape of the Moon and evidence for polar wander | url = https://escholarship.org/content/qt0012r6g6/qt0012r6g6.pdf?t=npc7m2 | journal = Nature | volume = 512 | issue = 7513 | pages = 181–184 | doi = 10.1038/nature13639 | pmid = 25079322 | bibcode = 2014Natur.512..181G | s2cid = 4452886 | access-date = 12 April 2020 | archive-date = 4 August 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200804071339/https://escholarship.org/content/qt0012r6g6/qt0012r6g6.pdf?t=npc7m2 | url-status = live }}</ref>
===Cấu trúc bên trong===
{{main|Cấu trúc Mặt trăng}}
Cấu trúc bên trong của Mặt trăng được [[phân dị hành tinh|phân tách]] thành ba thành phần khác biệt về mặt [[hóa địa chất]] là [[Lớp vỏ hành tinh|lớp vỏ]], [[Lớp phủ hành tinh|lớp phủ]] và [[lõi hành tinh|lõi]]. Lõi của Mặt trăng gồm có phần lõi trong ở trạng thái [[chất rắn|rắn]] chứa nhiều sắt, bán kính có thể vào cỡ 240&nbsp;km, và phần lõi ngoài [[chất lỏng|lỏng]] chủ yếu gồm sắt nóng chảy với bán kính vào cỡ 300&nbsp;km. Bao quanh lõi là phần trong của lớp phủ có bán kính khoảng 500&nbsp;km, một phần cũng bị nóng chảy.<ref>{{cite web |last1=Brown |first1=D. |last2=Anderson |first2=J. |website=NASA |url=http://www.nasa.gov/topics/moonmars/features/lunar_core.html |title=NASA Research Team Reveals Moon Has Earth-Like Core |publisher=NASA |date=6 January 2011 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120111112210/http://www.nasa.gov/topics/moonmars/features/lunar_core.html |archivedate=11 January 2012 }}</ref><ref name="Weber2011">{{cite journal |last1=Weber |first1=R.C. |last2=Lin |first2=P.-Y. |last3=Garnero |first3=E.J. |last4=Williams |first4=Q. |last5=Lognonne |first5=P. |title=Seismic Detection of the Lunar Core |journal=Science |volume=331 |issue=6015 |date=21 January 2011 |pages=309–312 |url=http://www.earth.northwestern.edu/people/seth/351/lunarcore.2011.pdf |doi=10.1126/science.1199375 |pmid=21212323 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015035756/http://www.earth.northwestern.edu/people/seth/351/lunarcore.2011.pdf |archivedate=15 October 2015  |bibcode=2011Sci...331..309W|s2cid=206530647 |access-date= 10 April 2017}}</ref> Cấu trúc này được cho là đã hình thành theo cơ chế [[kết tinh phân đoạn (địa chất)|kết tinh phân đoạn]] từ một đại dương dung nham tồn tại ngay sau khi Mặt trăng hình thành vào khoảng 4,5&nbsp;tỷ năm trước.<ref>{{cite journal |doi=10.1038/ngeo417 |title=Timing of crystallization of the lunar magma ocean constrained by the oldest zircon |date=2009 |last1=Nemchin |first1=A. |last2=Timms |first2=N. |last3=Pidgeon |first3=R. |last4=Geisler |first4=T. |last5=Reddy |first5=S. |last6=Meyer |first6=C. |journal=[[Nature Geoscience]] |volume=2 |issue=2 |pages=133–136 |bibcode=2009NatGe...2..133N |hdl=20.500.11937/44375|hdl-access=free }}</ref>

Việc kết tinh đại dương dung nham đã tạo ra lớp phủ [[mafic]] do các khoáng chất [[olivin]], [[clinopyroxene]] và [[orthopyroxene]] chìm xuống và [[kết tủa]]. Sau khi khoảng ba phần tư đại dương dung nham đã [[tinh thể|tinh thể hóa]], các khoáng chất [[plagioclase]] nhẹ hơn bắt đầu hình thành và nổi lên trên tạo thành lớp vỏ.<ref name="S06" /> Những phần chất lỏng cuối cùng hóa rắn nằm giữa lớp vỏ và lớp phủ, chứa nhiều các thành phần tỏa nhiệt và không tương thích nhau về mặt hóa địa chất.<ref name="W06" /> 

Quá trình hình thành nêu trên tiên đoán ra lớp vỏ [[anorthosite]], một kết quả phù hợp với các bản đồ đo đạc hóa địa chất, từ các phép đo của các thiết bị bay trên quỹ đạo quanh Mặt trăng.<ref name="L06" /> Lớp vỏ dày khoảng 50&nbsp;km.<ref name="W06" /> Các mẫu [[đá Mặt trăng]] lấy từ các phần dung nham hóa rắn, vốn từng phun trào ra bề mặt từ vùng lớp phủ nóng chảy một phần, cũng xác nhận thành phần lớp phủ mafic chứa nhiều sắt hơn so với Trái đất.<ref name="W06" /> 

Mặt trăng là vệ tinh tự nhiên có mật độ khối lượng đứng thứ nhì trong Hệ Mặt trời, chỉ sau [[Io (vệ tinh tự nhiên)|Io]],<ref name="Schubert2004" /> dù cho phần lõi nặng nhất khá nhỏ, chỉ chiếm 20% bán kính Mặt trăng.<ref name="W06" />. Thành phần hóa học của lõi vẫn chưa được xác định chính xác, có thể gồm hợp kim sắt với một lượng nhỏ lưu huỳnh và nickel. Phân tích về sự tự quay có biến thiên theo thời gian của Mặt trăng cho thấy lõi có thể có một phần nóng chảy.<ref>{{cite journal |last1=Williams |first1=J.G. |last2=Turyshev |first2=S.G. |last3=Boggs |first3=D.H. |last4=Ratcliff |first4=J.T. |title=Lunar laser ranging science: Gravitational physics and lunar interior and geodesy |journal=[[Advances in Space Research]] |date=2006 |volume=37 |issue=1 |pages=67–71 |bibcode=2006AdSpR..37...67W |doi=10.1016/j.asr.2005.05.013 |arxiv=gr-qc/0412049|s2cid=14801321 }}</ref>
</div><div class="mid1">
{|
|+ Thành phần hóa học bề mặt<ref>{{cite book |last=Taylor |first=Stuart R. |date=1975 |title=Lunar Science: a Post-Apollo View |location=Oxford |publisher=[[Pergamon Press]] |page=64 |isbn=978-0-08-018274-2}}</ref>
!rowspan=2 valign=top|Hợp chất!!rowspan=2 valign=top|Công thức!!colspan=2|Thành phần
|-
!style=font-size:smaller|Biển!!style=font-size:smaller|Vùng cao
|- class="bt"
|[[Silic dioxide]]||SiO<sub>2</sub>||45,4%||45,5%
|-
|[[Nhôm oxit]]||Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>||14,9%||15,9%
|-24,0%
|-
|[[Calci oxit]]||CaO||11,8%||15,9%
|-
|[[Sắt(II) oxit]]||FeO||14,1%||5,9%
|-
|[[Magnesi oxit]]||MgO||9,2%||7,5%
|-
|[[Titani dioxide]]||TiO<sub>2</sub>||3,9%||0,6%
|- class="bb"
|[[Natri oxit]]||Na<sub>2</sub>O||0,6%||0,6%
|- 
!colspan=2|&nbsp;!!99,9%!!100,0%
|}
[[Hình:Moon diagram-vi.svg|thumb|none|Giản đồ cấu trúc bên trong Mặt trăng]]
</div></div>

<!-- khoang 3 -->

<div class="mid"><div class="mid1">
[[File:Near and far sides of Moon, small geological map.jpg|thumb|none|Các đặc trưng địa chất trên bề mặt Mặt trăng. Bên trái là nửa gần với cực bắc ở phía trên. Hình phải là nửa xa, với cực nam ở phía dưới. Những vùng màu sắc khác nhau ứng với phân loại địa hình và địa chất khác nhau.]]
[[File:Topographic Globe of the Mooon.gif|thumb|none|Địa hình Mặt trăng. Màu cam ứng với độ cao lớn, màu lam ứng với độ sâu lớn.]]
</div><div class="mid2">
===Bề mặt===
{{main |Địa hình Mặt trăng}}
[[Địa hình Mặt trăng]] đã được đo bằng [[đo độ cao bằng laser|laser]] và [[xử lý ảnh nổi|xử lý ảnh stereo]].<ref>{{cite journal |title=Topography of the South Polar Region from Clementine Stereo Imaging |author1=Spudis, Paul D. |author2=Cook, A. |author3=Robinson, M. |author4=Bussey, B. |author5=Fessler, B. |bibcode=1998nvmi.conf...69S |journal=Workshop on New Views of the Moon: Integrated Remotely Sensed, Geophysical, and Sample Datasets |page=69 |date=January 1998}}</ref> Một đặc trưng địa hình nổi bật là [[bồn địa Nam cực - Aitken]], ở nửa xa Mặt trăng, đường kính khoảng 2240&nbsp;km, là hố va chạm lớn nhất của Mặt trăng và lớn nhì trong số các hố va chạm đã được xác nhận ở hệ Mặt trời.<ref name="Spudis1994" /><ref>{{cite journal |doi=10.1029/97GL01718 |first1=C.M. |last1=Pieters |first2=S. |last2=Tompkins |first3=J.W. |last3=Head |first4=P.C. |last4=Hess |title=Mineralogy of the Mafic Anomaly in the South Pole‐Aitken Basin: Implications for excavation of the lunar mantle |journal=[[Geophysical Research Letters]] |volume=24 |issue=15 |pages=1903–1906 |date=1997 |bibcode=1997GeoRL..24.1903P |hdl=2060/19980018038|hdl-access=free }}</ref> Lưu vực này cũng chứa điểm có độ sâu lớn nhất của Mặt trăng, sâu khoảng 13&nbsp;km.<ref name="Spudis1994" /><ref>{{cite journal |url=http://www.psrd.hawaii.edu/July98/spa.html |title=The Biggest Hole in the Solar System |page=20 |last=Taylor |first=G.J. |date=17 July 1998 |journal=Planetary Science Research Discoveries |accessdate=12 April 2007 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070820042129/http://www.psrd.hawaii.edu/July98/spa.html |archivedate=20 August 2007 |bibcode=1998psrd.reptE..20T}}</ref> Điểm cao nhất của Mặt trăng cũng nằm ngay rìa phía đông bắc của lưu vực này, có thể được nâng cao lên do va chạm nghiêng của vụ va chạm hình thành nên lưu vực Nam Cực - Aitken.<ref>{{cite journal |last=Schultz |first=P.H. |date=March 1997 |page=1259 |volume=28 |title=Forming the south-pole Aitken basin – The extreme games |journal=Conference Paper, 28th Annual Lunar and Planetary Science Conference |bibcode=1997LPI....28.1259S}}</ref> Các lưu vực nổi bật khác, hình thành bởi các vụ va chạm, gồm có [[Biển Imbrium|Imbrium]], [[Biển Serenitatis|Serenitatis]], [[Biển Crisium|Crisium]], [[Biển Smythii|Smythii]] và [[Biển Đông phương]] - chúng đều có các vùng trung tâm với độ sâu lớn và phần rìa có độ cao lớn.<ref name="Spudis1994" /> Nửa xa Mặt trăng có độ cao trung bình lớn hơn so với nửa gần cỡ 1,9&nbsp;km.<ref name="W06" />

[[Tàu quỹ đạo Trinh sát Mặt trăng]] năm 2010 đã phát hiện ra các vách [[đứt gãy dốc đứng]] trên bề mặt Mặt trăng, cho thấy rằng Mặt trăng có thể đã co ngót lại, trong hàng tỷ năm qua, với kích thước giảm khoảng 90&nbsp;[[mét]].<ref>{{cite web |publisher=NASA |title=NASA's LRO Reveals 'Incredible Shrinking Moon' |date=19 August 2010 |url=http://www.nasa.gov/mission_pages/LRO/news/shrinking-moon.html |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100821124252/http://www.nasa.gov/mission_pages/LRO/news/shrinking-moon.html |archivedate=21 August 2010}}</ref> Các dấu hiệu co ngót tương tự cũng đã được quan sát thấy trên [[Sao thủy]]. Một nghiên cứu thực hiện với 12000 bức ảnh chụp được từ tàu quỹ đạo cho thấy Biển Frigoris ở gần cực bắc, một lưu vực lớn vốn được cho là đã ngừng tiến hóa về mặt địa chất, đang nứt và dịch chuyển. Trên Mặt trăng không có các [[mảng kiến tạo]], cho nên hoạt động địa chất ở đây chỉ là sự hình thành các vết nứt trong quá trình Mặt trăng thoát dần nhiệt ra không gian và nguội dần đi.<ref>{{Cite journal |last1=Watters |first1=Thomas R. |last2=Weber |first2=Renee C. |last3=Collins |first3=Geoffrey C. |last4=Howley |first4=Ian J. |last5=Schmerr |first5=Nicholas C. |last6=Johnson |first6=Catherine L. |date=June 2019 |title=Shallow seismic activity and young thrust faults on the Moon |journal=Nature Geoscience|publication-date=13 May 2019 |volume=12 |issue=6 |pages=411–417 |doi=10.1038/s41561-019-0362-2 |bibcode=2019NatGe..12..411W |s2cid=182137223 |issn=1752-0894 }}</ref>
====Các đặc điểm núi lửa====
Các vùng trên bề mặt Mặt trăng có màu sẫm và tương đối bằng phẳng, như những đồng bằng, có ít các hố va chạm hơn, đủ lớn để có thể nhìn thấy bằng mắt thường từ Trái đất, được gọi là các ''[[biển Mặt trăng]]'', vì trước đây đã có giả định rằng những vùng này có nước.<ref>{{cite book |author=Wlasuk, Peter |title=Observing the Moon |url=https://books.google.com/books?id=TWtLIOlPwS4C |date=2000 |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer]] |isbn=978-1-85233-193-1 |page=19}}</ref> Giả thuyết được chấp nhận hiện tại cho rằng các vùng này vốn là các hồ chứa dung nham [[bazan]] cổ, nay đã đông cứng. Bazan trên Mặt trăng tương tự như bazan ở Trái đất, nhưng có nhiều sắt hơn và không có các khoáng chất bị biến đổi bởi sự có mặt của nước.<ref>{{cite web |url=http://www.psrd.hawaii.edu/April04/lunarAnorthosites.html |title=The Oldest Moon Rocks |last=Norman |first=M. |work=Planetary Science Research Discoveries |publisher=[[Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology]] |date=21 April 2004 |access-date=12 April 2007 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070418152325/http://www.psrd.hawaii.edu/April04/lunarAnorthosites.html |archive-date=18 April 2007}}</ref> Phần lớn các dung nham này đã phun trào ra bề mặt và chảy đến các vùng trũng ở các [[hố va chạm]]. Ở [[nửa gần Mặt trăng]], có các khu vực có chứa những [[núi lửa hình khiên]] và các [[vòm Mặt trăng|vòm]] núi lửa.<ref>{{cite journal |last=Head |first=L.W.J.W. |title=Lunar Gruithuisen and Mairan domes: Rheology and mode of emplacement |journal=[[Journal of Geophysical Research]] |date=2003 |volume=108 |url=http://www.agu.org/pubs/crossref/2003/2002JE001909.shtml |access-date=12 April 2007 |issue=E2 |doi=10.1029/2002JE001909 |page=5012 |bibcode=2003JGRE..108.5012W |citeseerx=10.1.1.654.9619 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070312071105/http://www.agu.org/pubs/crossref/2003/2002JE001909.shtml |archive-date=12 March 2007}}</ref>

Hầu hết biển Mặt trăng nằm ở nửa gần Mặt trăng, chiếm đến 31% diện tích của nửa này.<ref name="worldbook" /> Trong khi đó, biển Mặt trăng chỉ chiếm 2% diện tích ở nửa xa Mặt trăng.<ref>{{cite journal |last1=Gillis |first1=J.J. |last2=Spudis |first2=P.D. |title=The Composition and Geologic Setting of Lunar Far Side Maria |journal=[[Lunar and Planetary Science]] |date=1996 |volume=27 |page=413 |bibcode=1996LPI....27..413G}}</ref> Bản đồ hóa địa chất Mặt trăng, đo bởi phổ kế gamma của vệ tinh ''[[Lunar Prospector]]'', cho thấy nửa gần Mặt trăng có nồng độ cao hơn các nguyên tố hóa học có khả năng sinh nhiệt nằm bên dưới lớp vỏ, gợi ý về khả năng vùng nằm dưới lớp vỏ này đã từng nóng hơn và dễ phun trào dung nham hơn để hình thành các biển Mặt trăng.<ref name="S06" /><ref>{{cite journal |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/281/5382/1484 |title=Global Elemental Maps of the Moon: The Lunar Prospector Gamma-Ray Spectrometer |author=Lawrence |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=281 |issue=5382 |pages=1484–1489 |doi=10.1126/science.281.5382.1484 |date=11 August 1998 |access-date=29 August 2009 |pmid=9727970 |bibcode=1998Sci...281.1484L |name-list-style=vanc |author2=D.J. |display-authors=2 |last3=Barraclough |first3=BL |last4=Binder |first4=AB |last5=Elphic |first5=RC |last6=Maurice |first6=S |last7=Thomsen |first7=DR |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090516065007/http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/281/5382/1484 |archive-date=16 May 2009|doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal |url=http://www.psrd.hawaii.edu/Aug00/newMoon.html |title=A New Moon for the Twenty-First Century |page=41 |last=Taylor |first=G.J. |journal=Planetary Science Research Discoveries |date=31 August 2000 |access-date=12 April 2007 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120301074958/http://www.psrd.hawaii.edu/Aug00/newMoon.html |archive-date=1 March 2012 |bibcode=2000psrd.reptE..41T}}</ref>
</div></div>

<!-- kết -->

<div class="bot">

==Thông tin tham khảo==
{{Infobox planet
| name = Mặt trăng
| apsis = gee
| symbol = <big>☾</big>
| image = Lunar libration with phase Oct 2007 450px.gif
| image_alt = Mặt trăng trên bầu trời đêm, quan sát từ Trái đất, theo chu kỳ quay quanh Trái đất, thể hiện các pha và sự lắc lư. Bề mặt Mặt trăng có các vùng sáng tối, các đốm màu không đều và các hố va chạm nằm rải rác với các kích thước khác nhau.
| caption = Mặt trăng nhìn từ Trái đất, theo chu kỳ quay quanh Trái đất, thể hiện các [[pha Mặt trăng|pha]] và [[Mặt trăng lắc|sự lắc lư]].
| background = #363645;
| mpc_name = Trái đất I
| alt_names = {{hlist |Hằng Nga |{{nowrap|Chị Hằng <small>(văn thơ)</small>}}|{{nowrap|Nguyệt <small>(Hán Việt)</small>}}}} 
| periapsis = {{gaps |362 |600}}&nbsp;km<br />({{gaps |356 |400}}–{{gaps |370 |400}}&nbsp;km)
| apoapsis = {{gaps |405 |400}}&nbsp;km<br />({{gaps |404 |000}}–{{gaps |406 |700}}&nbsp;km)
| semimajor = {{val |384399 |u=km}}{{spaces |2}}(0,00257[[đơn vị thiên văn|AU]])<ref name="W06"/>
| eccentricity = 0,0549<ref name="W06"/>
| period = {{longitem |class=nowrap |27,321661 ngày<br />{{smaller |(27&thinsp;ngày 7&thinsp;giờ 43&thinsp;phút 11,5&thinsp;s<ref name="W06"/>)}}}}
| synodic_period = {{longitem |class=nowrap |29,530589 ngày<br />{{smaller |(29&thinsp;ngày 12&thinsp;giờ 44&thinsp;phút 2,9&thinsp;s)}}}}
| avg_speed = 1,022 [[kilômét trên giây|km/s]]
| inclination = {{nowrap |5,145° so với [[hoàng đạo]]<ref name="Lang2011">{{cite book |last=Lang |first=Kenneth R. |year=2011 |url=https://books.google.com/books?id=S4xDhVCxAQIC&pg=PA184 |title=The Cambridge Guide to the Solar System' |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160101071141/https://books.google.com/books?id=S4xDhVCxAQIC&pg=PA184 |archivedate=1 January 2016 |edition=2nd |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781139494175 }}</ref>{{efn|name=inclination}}}}
| asc_node = {{longitem |Lùi lại một [[quỹ đạo|vòng]] trong 18,61 năm}}
| arg_peri = {{longitem |Dịch lên một vòng trong 8,85 năm}}
| satellite_of = [[Trái đất]]{{efn|name=near-Earth asteroids}}<ref name="Morais2002">{{harvnb|Morais và Morbidelli|2002}}</ref>
| flattening = 0,0012<ref name="NSSDC">{{cite web |last=Williams |first=Dr. David R. |title=Moon Fact Sheet |publisher=NASA/[[National Space Science Data Center]] |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html |date=2 February 2006 |accessdate=31 December 2008 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100323165650/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html |archivedate=23 March 2010}}</ref>
| equatorial_radius = {{nowrap |1738,1 [[kilômét|km]]{{spaces |2}}{{smaller |<br />(0,2725 giá trị Trái đất)}}<ref name="NSSDC"/>}}
| polar_radius = {{nowrap |1736,0 km{{spaces |2}}{{smaller |<br />(0,2731 giá trị Trái đất)}}<ref name="NSSDC"/>}}
| mean_radius = {{nowrap |1737,4 km{{spaces |2}}{{smaller |<br />(0,2727 giá trị Trái đất)}}<ref name="W06"/><ref name="NSSDC"/><ref>{{cite journal |last1=Smith |first1=David E. |last2=Zuber |first2=Maria T. |last3=Neumann |first3=Gregory A. |last4=Lemoine |first4=Frank G. |title=Topography of the Moon from the Clementine lidar |journal=[[Journal of Geophysical Research]] |date=1 January 1997 |volume=102 |issue=E1 |page=1601 |doi=10.1029/96JE02940 |bibcode=1997JGR...102.1591S |hdl=2060/19980018849 |s2cid=17475023 |hdl-access=free |url=https://semanticscholar.org/paper/9cdbb161f908e6cc4e5c55c4daee9f766743c400 |access-date=2 December 2019 |archive-date=19 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819021909/https://www.semanticscholar.org/paper/Topography-of-the-Moon-from-the-Clementine-lidar-Smith-Zuber/9cdbb161f908e6cc4e5c55c4daee9f766743c400 |url-status=live }}</ref>}}
| circumference = {{nowrap |10921 km{{spaces |2}}{{smaller |([[xích đạo]])}}}}
| surface_area = {{nowrap |3,793×10<sup>7</sup> km²{{spaces |2}}{{smaller |<br />(0,074 giá trị Trái đất)}}}}
| volume = {{nowrap |2,1958×10<sup>10</sup> km³{{spaces |2}}{{smaller |<br />(0,020 giá trị Trái đất)<ref name="NSSDC"/>}}}}
| mass = {{nowrap |7,342×10<sup>22</sup> kg{{spaces |2}}{{smaller |<br />(0,012300 giá trị Trái đất)<ref name="W06"/><ref name="NSSDC"/>}}}}<ref>{{harvnb|Terry|2013|p=226}}</ref>
| density = 3,344 [[gam trên xentimét khối|g/cm<sup>3</sup>]]<ref name="W06"/><ref name="NSSDC"/><br /><small>0,606 giá trị Trái Đất</small>
| surface_grav = {{nowrap |1,62 m/s<sup>2</sup>{{spaces |2}}{{smaller |(0,1654 [[Lực G|g]])<ref name="NSSDC"/>}}}}
| moment_of_inertia_factor = 0,3929 ±0,0009<ref name="Williams1996">{{cite journal |last1=Williams |first1=James G. |last2=Newhall |first2=XX |last3=Dickey |first3=Jean O. |title=Lunar moments, tides, orientation, and coordinate frames |journal=[[Planetary and Space Science]] |volume=44 |issue=10 |date=1996 |pages=1077–1080 |doi=10.1016/0032-0633(95)00154-9 |bibcode=1996P&SS...44.1077W}}</ref>
| escape_velocity= 2,38 km/s
| sidereal_day = {{nowrap |27,321661 ngày{{spaces |2}}{{smaller |([[khóa thủy triều|đồng bộ]])}}}}
<!-- Wieczorek et al. 2006 -->
| rot_velocity = {{nowrap |4,627 m/s}}
| axial_tilt = {{Unbulleted list |class=nowrap |1,5424° đến [[hoàng đạo]]<!--1.533° according to Conn 2007-->|6,687° đến [[mặt phẳng quỹ đạo]]<ref name="Lang2011"/><!--6.4° according to Grego; <ref name="Grego2005">Grego, Peter, [https://books.google.com/books?id=z6Pgt9xEW9gC&pg=PA48 ''The Moon and How to Observe It''], Springer, 2005</ref> 6,6783° according to Conn. <ref name="Conn2007">Conn, David (2007); ''Lednorf's Dilemma'', AuthorHouse, Bloomington (IN)</ref>-->|24° so với xích đạo Trái đất&thinsp;<ref>{{cite journal |last=Makemson |first=Maud W. |year=1971 |title=Determination of selenographic positions |journal=The Moon |volume=2 |issue=3 |pages=293–308 |doi=10.1007/BF00561882 |bibcode=1971Moon....2..293M |s2cid=119603394 }}</ref>}}
| epoch = [[J2000]]
| right_asc_north_pole =
  {{plainlist |
* {{RA|17|47|26}}
* 266,86°<ref name="report">{{cite journal |doi=10.1007/s10569-010-9320-4 |title=Report of the IAU Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements: 2009 |url=http://astropedia.astrogeology.usgs.gov/alfresco/d/d/workspace/SpacesStore/28fd9e81-1964-44d6-a58b-fbbf61e64e15/WGCCRE2009reprint.pdf |journal=Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy |volume=109 |issue=2 |pages=101–135 |year=2010 |last1=Archinal |first1=Brent A. |last2=A'Hearn |first2=Michael F. |last3=Bowell |first3=Edward G. |last4=Conrad |first4=Albert R. |last5=Consolmagno |first5=Guy J. |last6=Courtin |first6=Régis |last7=Fukushima |first7=Toshio |last8=Hestroffer |first8=Daniel |last9=Hilton |first9=James L. |last10=Krasinsky |first10=George A. |last11=Neumann |first11=Gregory A. |last12=Oberst |first12=Jürgen |last13=Seidelmann |first13=P. Kenneth |last14=Stooke |first14=Philip J. |last15=Tholen |first15=David J. |last16=Thomas |first16=Paul C. |last17=Williams |first17=Iwan P. |display-authors=6 |bibcode=2011CeMDA.109..101A |s2cid=189842666 |access-date=24 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304065344/http://astropedia.astrogeology.usgs.gov/alfresco/d/d/workspace/SpacesStore/28fd9e81-1964-44d6-a58b-fbbf61e64e15/WGCCRE2009reprint.pdf |archive-date=4 March 2016 |url-status=dead }} also available {{cite web |title=via usgs.gov |url=http://astropedia.astrogeology.usgs.gov/download/Docs/WGCCRE/WGCCRE2009reprint.pdf |access-date=26 September 2018 |archive-date=27 April 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190427144731/https://astropedia.astrogeology.usgs.gov/download/Docs/WGCCRE/WGCCRE2009reprint.pdf |url-status=live }}</ref>
  }}
| declination = 65,64°<ref name="report" />
| albedo = 0,136
<ref name="Saari">{{cite journal |doi=10.1364/AO.47.004981 |title=Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES |date=2008 |last1=Matthews |first1=Grant |journal=[[Applied Optics]] |volume=47 |pages=4981–4993 |pmid=18806861 |issue=27 |bibcode=2008ApOpt..47.4981M}}</ref>
| temp_name1 = Xích đạo
| min_temp_1 = 100&nbsp;[[Kelvin|K]]
| mean_temp_1 = 220&nbsp;K
| max_temp_1 = 390&nbsp;K
| temp_name2 = 85°B&nbsp;
| min_temp_2 =
| mean_temp_2 = 150&nbsp;K
| max_temp_2 = 230&nbsp;K<ref name="Vasavada1999">{{cite journal |author1=A.R. Vasavada |author2=D.A. Paige |author3=S.E. Wood |last-author-amp=yes |journal=[[Icarus (journal)|Icarus]] |title=Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits |volume=141 |issue=2 |pages=179–193 |bibcode=1999Icar..141..179V |doi=10.1006/icar.1999.6175 |date=1999 |s2cid=37706412 |url=https://semanticscholar.org/paper/5db704a12a87fe5031241fa4078d9c98756b8a59 |access-date=2 December 2019 |archive-date=19 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819021939/https://www.semanticscholar.org/paper/Near-Surface-Temperatures-on-Mercury-and-the-Moon-Vasavada-Paige/5db704a12a87fe5031241fa4078d9c98756b8a59 |url-status=live }}</ref>
| magnitude = {{Unbulleted list |class=nowrap |−2,5 đến −12,9{{efn |name=maxval}} |−12,74{{spaces |2}}{{smaller |([[trăng tròn]] trung bình)}}<ref name="NSSDC"/>}}
| angular_size = {{nowrap |29,3 đến 34,1 [[phút cung]]<ref name="NSSDC"/>{{efn |name=angular size}}}}
| atmosphere = vi lượng
| atmosphere_ref = <ref name="L06"/>
| surface_pressure = {{Unbulleted list |class=nowrap |10{{sup |−7}} [[Pascal (đơn vị)|Pa]] (1 [[bar (đơn vị)|picobar]]){{spaces |2}}{{smaller |(ngày)}} |10{{sup |−10}} Pa (1 femtobar) {{spaces |2}}{{smaller | <br />(đêm)}}{{efn |name=pressure explanation}}}}
| atmosphere_composition = {{hlist |[[Heli|He]] |[[Argon|Ar]] |[[Neon|Ne]] |[[Natri|Na]] |[[Kali|K]] |[[Hydro|H]] |[[Radon|Rn]]}}
}}
=== Chú thích ===
{{notelist
 |notes=

{{efn |name=inclination
 |Khoảng từ 18,29° đến 28,58° so với [[xích đạo]] Trái đất.<ref name="W06"/>
}}
 {{efn|name=maxval
 |''Giá trị lớn nhất'' được tính cho khoảng cách gần nhất từ Trái đất đến Mặt trăng, 350&nbsp;600&nbsp;km, dựa trên số liệu gốc là −12.74 ứng với khoảng cách từ xích đạo đến tâm Mặt trăng là 378&nbsp;000&nbsp;km theo tài liệu tra cứu của NASA. ''Giá trị nhỏ nhất'' (ứng với khoảng cách đến [[Mặt trăng mới]]) được tính giống như trên cho khoảng cách xa nhất từ Trái đất đến Mặt trăng, 407&nbsp;000&nbsp;km (theo tài liệu tra cứu của NASA) cộng thêm độ sáng do [[Ánh sáng Trái đất|ánh sáng từ Trái đất]] chiếu lên Mặt trăng. Độ sáng do ánh sáng Trái đất gây ra được tính bằng công thức [ [[suất phản chiếu]] của Trái đất × ([[bán kính Trái đất]] / bán kính [[quỹ đạo Mặt trăng]])<sup>2</sup>&nbsp;] × độ sáng trực tiếp do Mặt trời chiếu vào Mặt trăng tròn. Ở đây, suất phản chiếu của Trái đất {{=}} 0.367; bán kính Trái đất {{=}} (bán kính cực&nbsp;× bán kính xích đạo)<sup>½</sup> {{=}} 6&nbsp;367 km.
}}
 {{efn |name=angular size
 |Dải giá trị kích thước góc: giá trị lớn nhất ứng với khoảng cách xích đạo Trái Đất đến tâm Mặt Trăng nhỏ nhất là 350&nbsp;600&nbsp;km, và giá trị nhỏ nhất ứng với khoảng cách trên lớn nhất là 407&nbsp;000&nbsp;km. Các giá trị này được suy ra từ giá trị 1896&nbsp;[[giây cung]] ứng với khoảng cách xích đạo Trái Đất đến tâm Mặt Trăng 378&nbsp;000&nbsp;km, theo tài liệu tra cứu của NASA.
}}
 {{efn|name=pressure explanation
 |{{harvnb|Lucey và các tác giả khác|2006}} ghi giá trị {{nowrap |10<sup>7</sup> hạt cm<sup>−3</sup>}} vào ban ngày và {{nowrap |10<sup>5</sup> hạt cm<sup>−3</sup>}} vào ban đêm. Với nhiệt độ bề mặt ở xích đạo 390&nbsp;[[Kelvin|K]] vào ban ngày và 100&nbsp;K vào ban đêm, [[định luật khí lý tưởng]] cho ra áp suất được ghi ở hộp thông tin: 10<sup>−7</sup>&nbsp;[[Pascal (đơn vị)|Pa]] vào ban ngày và 10<sup>−10</sup>&nbsp;Pa vào ban đêm.
}}
 {{efn |name=near-Earth asteroids
 |Có một số [[tiểu hành tinh gần Trái đất]], bao gồm [[3753 Cruithne]], [[cùng quỹ đạo]] với Trái đất: quỹ đạo của chúng khiến chúng có những thời gian di chuyển vào gần Trái Đất rồi sau đó lại rời xa {{harv|Morais và Morbidelli|2002}}. Chúng là các [[giả vệ tinh]]&nbsp;– chúng không phải vệ tinh tự nhiên của Trái đất do không quay quanh Trái đất. Xem thêm [[các vệ tinh tự nhiên của Trái đất]].
}}
{{efn|name=Moon vs. Charon
 |Mặt trăng có đường kính bằng 27%, mật độ khối lượng bằng 60%, và khối lượng bằng 1,23% các giá trị tương ứng của Trái Đất. [[Charon (vệ tinh tự nhiên)|Charon]] có tỷ lệ kích thước so với [[Pluto]] lớn hơn, nhưng Pluto hiện nay không được xếp là hành tinh, mà được xếp loại là [[hành tinh lùn]] {{harv|Lowrie|2007|p=5}}.
}}
{{efn|name=age
 |Tuổi của Mặt trăng từ [[đồng vị]] [[zircon]] của Mặt trăng.
}}

}}

=== Tham khảo ===
{{reflist|25em|refs=

<ref name="W06">{{cite journal |last1=Wieczorek |first1=Mark A. |last2=Jolliff |first2=Bradley L. |last3=Khan |first3=Amir |last4=Pritchard |first4=Matthew E. |last5=Weiss |first5=Benjamin P. |last6=Williams |first6=James G. |last7=Hood |first7=Lon L. |last8=Righter |first8=Kevin |last9=Neal |first9=Clive R. |last10=Shearer |first10=Charles K. |last11=McCallum |first11=I. Stewart |last12=Tompkins |first12=Stephanie |last13=Hawke |first13=B. Ray |last14=Peterson |first14=Chris |last15=Gillis |first15=Jeffrey J. |last16=Bussey |first16=Ben |title=The constitution and structure of the lunar interior |journal=[[Reviews in Mineralogy and Geochemistry]] |volume=60 |issue=1 |pages=221–364 |date=2006 |doi=10.2138/rmg.2006.60.3 |display-authors=1 |bibcode=2006RvMG...60..221W |s2cid=130734866 |url=https://semanticscholar.org/paper/e5f1f724a35bd9c56ff368b6e8d11fa8971148dd |access-date=2 December 2019 |archive-date=19 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819021939/https://www.semanticscholar.org/paper/The-Constitution-and-Structure-of-the-Lunar-Wieczorek-Jolliff/e5f1f724a35bd9c56ff368b6e8d11fa8971148dd |url-status=live }}</ref>

<ref name="L06">{{harvnb|Lucey và các tác giả khác|2006}}</ref>

<ref name="Binder">{{cite journal |last=Binder |first=A.B. |title=On the origin of the Moon by rotational fission |journal=[[The Moon]] |date=1974 |volume=11 |issue=2 |pages=53–76 |bibcode=1974Moon...11...53B |doi=10.1007/BF01877794|s2cid=122622374 }}</ref>

<ref name="BotM">{{cite book |last=Stroud |first=Rick |title=The Book of the Moon |url=https://archive.org/details/bookofmoon0000stro |url-access=registration |date=2009 |publisher=[[Walken and Company]] |isbn=978-0-8027-1734-4 |pages=[https://archive.org/details/bookofmoon0000stro/page/24 24–27] |access-date=11 November 2019 |archive-date=17 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200617181611/https://archive.org/details/bookofmoon0000stro |url-status=live }}</ref>

<ref name="Mitler">{{cite journal |last=Mitler |first=H.E. |title=Formation of an iron-poor moon by partial capture, or: Yet another exotic theory of lunar origin |journal=[[Icarus (journal)|Icarus]] |date=1975 |volume=24 |issue=2 |pages=256–268 |bibcode=1975Icar...24..256M |doi=10.1016/0019-1035(75)90102-5}}</ref>

<ref name="taylor1998">{{cite web |url=http://www.psrd.hawaii.edu/Dec98/OriginEarthMoon.html |title=Origin of the Earth and Moon |last=Taylor |first=G. Jeffrey |date=31 December 1998 |work=Planetary Science Research Discoveries |publisher=[[Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology]] |accessdate=7 April 2010 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100610011142/http://www.psrd.hawaii.edu/Dec98/OriginEarthMoon.html |archivedate=10 June 2010}}</ref>

<ref name="Pahlevan2007">{{cite journal |last=Pahlevan |first=Kaveh |author2=Stevenson, David J. |date=2007 |title=Equilibration in the aftermath of the lunar-forming giant impact |journal=[[Earth and Planetary Science Letters]] |volume=262 |issue=3–4 |pages=438–449 |doi=10.1016/j.epsl.2007.07.055 |bibcode=2007E&PSL.262..438P |arxiv=1012.5323|s2cid=53064179 }}</ref>

<ref name="Warren1985">{{cite journal |last=Warren |first=P.H. |date=1985 |title=The magma ocean concept and lunar evolution |journal=[[Annual Review of Earth and Planetary Sciences]] |volume=13 |issue=1 |pages=201–240 |bibcode=1985AREPS..13..201W |doi=10.1146/annurev.ea.13.050185.001221}}</ref>

<ref name="test">{{cite web |url=http://www.astrobio.net/pressrelease/4673/titanium-paternity-test-says-earth-is-the-moons-only-parent |title=Titanium Paternity Test Says Earth is the Moon's Only Parent (University of Chicago) |publisher=Astrobio.net |accessdate=3 October 2013 |date=5 April 2012 |archive-date=8 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120808105553/http://www.astrobio.net/pressrelease/4673/titanium-paternity-test-says-earth-is-the-moons-only-parent |url-status=live }}</ref>

<ref name="S06">{{cite journal |last1=Shearer |first1=Charles K. |last2=Hess |first2=Paul C. |last3=Wieczorek |first3=Mark A. |last4=Pritchard |first4=Matt E. |last5=Parmentier |first5=E. Mark |last6=Borg |first6=Lars E. |last7=Longhi |first7=John |last8=Elkins-Tanton |first8=Linda T. |last9=Neal |first9=Clive R. |last10=Antonenko |first10=Irene |last11=Canup |first11=Robin M. |last12=Halliday |first12=Alex N. |last13=Grove |first13=Tim L. |last14=Hager |first14=Bradford H. |last15=Lee |first15=D.-C. |last16=Wiechert |first16=Uwe |title=Thermal and magmatic evolution of the Moon |journal=[[Reviews in Mineralogy and Geochemistry]] |volume=60 |issue=1 |pages=365–518 |date=2006 |doi=10.2138/rmg.2006.60.4 |display-authors=1 |bibcode=2006RvMG...60..365S |s2cid=129184748 |url=https://semanticscholar.org/paper/70117035856f362a55fd592b49e6d35b8fe2c3f9 |access-date=2 December 2019 |archive-date=19 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819021945/https://www.semanticscholar.org/paper/Thermal-and-Magmatic-Evolution-of-the-Moon-Shearer-Hess/70117035856f362a55fd592b49e6d35b8fe2c3f9 |url-status=live }}</ref>

<ref name="Schubert2004">{{cite book |last=Schubert |first=J. |editor=F. Bagenal |display-editors=etal |title=Jupiter: The Planet, Satellites, and Magnetosphere |date=2004 |publisher=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-81808-7 |pages=281–306 |chapter=Interior composition, structure, and dynamics of the Galilean satellites.}}</ref>

<ref name="Spudis1994">{{cite journal |doi=10.1126/science.266.5192.1848 |last=Spudis |first=Paul D. |author2=Reisse, Robert A. |author3=Gillis, Jeffrey J. |date=1994 |title=Ancient Multiring Basins on the Moon Revealed by Clementine Laser Altimetry |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=266 |issue=5192 |pages=1848–1851 |bibcode=1994Sci...266.1848S |pmid=17737079|s2cid=41861312 }}</ref>

}}
===Nguồn tài liệu===
*{{cite book |last=Bùi Phương Nga |author2= Lê Thị Thu Dinh|author3=Đoàn Thị My|author4=Nguyễn Tuyết Nga|date=2011 |title=Tự nhiên và Xã hội lớp 3|location=Hà Nội |publisher=Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam |url=https://downloadsachmienphi.com/sach-giao-khoa-tu-nhien-va-xa-hoi-3|isbn=978-604-0-00043-9|edition=thứ 7|ref={{SfnRef|Bùi Phương Nga|2011}}}}
*{{cite book |last=Lowrie |first=William |date=2007 |title=Fundamentals of Geophysics |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |url=https://www.academia.edu/5146019/Fundamentals_of_Geophysics_William_Lowrie|isbn=978-0-511-35447-2|edition=thứ 2}}
*{{cite book |title=Top 10 of Everything |first=Paul |last=Terry |publisher=Octopus Publishing Group Ltd |year=2013 |isbn=978-0-600-62887-3}}
*{{cite journal |last1=Lucey |first1=Paul |last2=Korotev |first2=Randy L. |last3=Gillis |first3=Jeffrey J. |last4=Taylor |first4=Larry A. |last5=Lawrence |first5=David |last6=Campbell |first6=Bruce A. |last7=Elphic |first7=Rick |last8=Feldman |first8=Bill |last9=Hood |first9=Lon L.| last10 = Hunten| first10 = Donald |last11=Mendillo |first11=Michael |last12=Noble |first12=Sarah |last13=Papike |first13=James J. |last14=Reedy |first14=Robert C. |last15=Lawson |first15=Stefanie |last16=Prettyman |first16=Tom |last17=Gasnault |first17=Olivier |last18=Maurice |first18=Sylvestre |title=Understanding the lunar surface and space-Moon interactions |journal=[[Reviews in Mineralogy and Geochemistry]] |volume=60 |issue=1 |pages=83–219 |date=2006 |doi=10.2138/rmg.2006.60.2 |display-authors=2 |bibcode=2006RvMG...60...83L|ref={{SfnRef|Lucey và các tác giả khác|2006}}}}
*{{cite journal |last=Morais |first=M.H.M. |author2=Morbidelli, A. |title=The Population of Near-Earth Asteroids in Coorbital Motion with the Earth |journal=[[Icarus (journal)|Icarus]] |date=2002 |volume=160 |issue=1 |pages=1–9 |bibcode=2002Icar..160....1M |doi=10.1006/icar.2002.6937 |s2cid=55214551 |url=https://semanticscholar.org/paper/d88f34729858d80028e2a1d58bfca418346ea210 |access-date=2 December 2019 |archive-date=19 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819021941/https://www.semanticscholar.org/paper/The-Population-of-Near-Earth-Asteroids-in-Coorbital-Morais-Morbidelli/d88f34729858d80028e2a1d58bfca418346ea210 |url-status=live|ref={{SfnRef|Morais và Morbidelli|2002}}}}
===Xem thêm===
*[[Vệ tinh tự nhiên]]
===Liên kết ngoài===
* {{Britannica|391266}}
* {{TĐBKVN|18535}}
</div>