Sửa đổi Sao Mộc

<indicator name="mới">[[File:UnderCon icon.svg|40px|link={{TALKPAGENAME}}#Bình duyệt|alt=Mục từ này cần được bình duyệt|Mục từ này cần được bình duyệt]]</indicator>
{{multiple image
 | align = right
 | direction = vertical
 | width = 250
 | header = '''Sao Mộc'''
 | image1 = Jupiter_and_Europa_2020.tiff 
 | alt1 =
 | caption1 = <center>Sao Mộc và vệ tinh Europa ở bên trái.</center>
 | image2 = 790106-0203_Voyager_58M_to_31M_reduced.gif
 | alt2 = 
 | caption2 = Tua nhanh loạt ảnh Sao Mộc do ''[[Voyager 1]]'' chụp trong vòng một tháng vào năm 1979. Mỗi bức ảnh được chụp cách nhau khoảng 10 tiếng từ ngày 6 tháng 1 đến 3 tháng 2 và ''Voyager 1'' tiến gần Sao Mộc từ khoảng cách 58 triệu km xuống 31 triệu km.
}}
'''Sao Mộc''' là hành tinh thứ năm tính từ [[Mặt Trời]] và hành tinh lớn nhất trong [[Hệ Mặt Trời]].{{sfn|Hollar|2012|p=10}} Đây là một hành tinh khí khổng lồ{{sfn|McAnally|2008|p=7}} có khối lượng và thể tích lần lượt gấp 318 và 1.316 lần Trái Đất.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=5}} Sao Mộc là một trong những vật thể sáng nhất trên bầu trời và đã được con người trông thấy từ xa xưa.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=3}}{{sfn|McAnally|2008|p=5}}

Sao Mộc có thành phần hóa học chủ yếu là [[hydro]] và [[heli]], tuy nhiên tỷ phần nguyên tố chính xác chưa được biết.<ref name="Moses">{{cite web | url = https://www.lpi.usra.edu/education/IYPT/Jupiter.pdf | title = Top 5 elements in the atmosphere of Jupiter | last = Moses | first = Julianne | date = 2019 | publisher = Lunar and Planetary Institute | access-date = 24 March 2023}}</ref> Ở khí quyển, hydro được cho chiếm đến 92,5% còn heli là 7,3%.<ref name="Moses"/> Theo lý thuyết, cấu tạo của Sao Mộc từ trong ra ngoài lần lượt gồm: lõi đá và băng, hydro và heli kim loại, hydro và heli lỏng hoặc khí, lớp mây mỏng ngoài cùng.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=26}} Sự chuyển đổi trạng thái của hydro và heli là bởi sự gia tăng nhiệt độ và áp suất từ ngoài vào trong.{{sfn|Hollar|2012|p=28}} Vì tốc độ quay quanh trục nhanh khoảng 10 giờ Trái Đất một vòng,{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=14}} Sao Mộc có hình cầu dẹt, hơi phình ở xích đạo.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=4}} Khác với Trái Đất, trục quay của Sao Mộc gần như vuông góc với mặt phẳng quỹ đạo.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=14}} Sao Mộc cách Mặt Trời khoảng 778 triệu km và mất 11,86 năm Trái Đất để hoàn thành một vòng quanh Mặt Trời.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=14}}

Nhìn bề ngoài, Sao Mộc bao gồm các dải sáng màu gọi là ''đới'' và dải tối màu gọi là ''đai'' trải gần như song song với xích đạo.{{sfn|Hollar|2012|p=24}}{{sfn|McAnally|2008|p=7, 8}} Các dải này được tạo ra bởi gió đông-tây mạnh ở thượng tầng khí quyển.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=49}} Chúng khác biệt về màu sắc, từ trắng đến vàng nâu, nâu, hồng cam, xanh xám do chứa những hóa chất khác nhau.{{sfn|Hollar|2012|p=24}} Bên cạnh đới gió mạnh và không ngừng, [[lực Coriolis]] tạo gió ngược hướng ở phía bắc và nam mỗi đới, sinh ra nhiều xoáy.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=54}} Ví dụ tiêu biểu là [[Đốm Đỏ Lớn]], một cơn bão xoáy nghịch khổng lồ ở khoảng 20 độ vĩ nam đã được quan sát muộn nhất từ năm 1831.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=56}}

Kích cỡ khổng lồ, tốc độ tự quay nhanh, lớp hydro kim loại lỏng đã tạo ra cho Sao Mộc từ trường lớn và mạnh nhất trong Hệ Mặt Trời.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=30}} Từ trường khổng lồ của Sao Mộc bao trùm nhiều vệ tinh và bảo vệ chúng khỏi gió mặt trời.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=5}} Số vệ tinh đã biết của Sao Mộc là 95,<ref>{{cite web | url = https://ssd.jpl.nasa.gov/sats/discovery.html | title = Planetary Satellite Discovery Circumstances | date = 15 November 2021 | publisher = Jet Propulsion Laboratory | access-date = 24 March 2023}}</ref> nổi bật là bốn vệ tinh lớn được [[Galileo Galilei]] phát hiện vào năm 1610 là [[Io]], [[Europa]], [[Ganymede]], và [[Callisto]].{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=67}} Sao Mộc có ba vành đai là tập hợp các hạt bụi nhỏ, điều chỉ được phát hiện sau lần ghé thăm của ''Voyager 1'' vào năm 1979.{{sfn|Elkins-Tanton|2011|p=64}}{{sfn|Hollar|2012|p=15}}

''[[Pioneer 10]]'' là tàu vũ trụ đầu tiên bay gần Sao Mộc, đạt khoảng cách gần nhất 130.354 km vào ngày 4 tháng 12 năm 1973.{{sfn|Siddiqi|2018|p=109}} Kể từ đó đã có nhiều tàu không gian tiếp cận hành tinh này, khởi đầu với các nhiệm vụ flyby của [[chương trình Pioneer|Pioneer]] và [[chương trình Voyager|Voyager]] từ năm 1973 đến 1979.<ref name="ESA"/> ''[[Galileo (tàu không gian)|Galileo]]'' là tàu không gian đầu tiên đi vào quỹ đạo Sao Mộc từ tháng 12 năm 1995.<ref name="ESA">{{cite web | url = https://sci.esa.int/web/juice/-/59909-missions-to-jupiter | title = Missions to Jupiter | date = 1 September 2019 | publisher = European Space Agency | access-date = 24 March 2023}}</ref> Vào năm 2007 tàu ''[[New Horizons]]'' đến gần Sao Mộc để nhận hỗ trợ hấp dẫn giúp tăng tốc và bẻ hướng đến [[Sao Diêm Vương]].{{sfn|Siddiqi|2018|p=243}} ''[[Juno (tàu không gian)|Juno]]'' là tàu gần nhất ghé thăm Sao Mộc, nhập quỹ đạo hành tinh vào tháng 7 năm 2016.

== Tham khảo ==
{{reflist}}

== Sách ==
*{{cite book | last = McAnally | first = John W. | title = Jupiter and How to Observe It | publisher = Springer | date = 2008 | publication-place = London | isbn = 978-1-84628-727-5 | url = https://doi.org/10.1007/978-1-84628-727-5}}
*{{cite book | last = Elkins-Tanton | first = Linda T. | title = Jupiter and Saturn | publisher = Facts on File | date = 2011 | publication-place = New York | isbn = 978-1-4381-3317-1}}
*{{cite book | last = Siddiqi | first = Asif A. | date = 2018 | title = Beyond Earth: A Chronicle of Deep Space Exploration, 1958-2016 | publisher = National Aeronautics and Space Administration, Office of Communications, NASA History Division | isbn = 978-1-62683-042-4 | url = https://www.nasa.gov/connect/ebooks/beyond_earth_detail.html}}
*{{cite book | editor-last = Hollar | editor-first = Sherman | title = The outer planets: Jupiter, Saturn, Uranus, and Neptune | publisher = Britannica Educational Publishing in association with Rosen Educational Services | publication-place = New York | date = 2012 | isbn = 978-1-61530-567-4}}