Sửa đổi Historíai (Hiródotos)/đang phát triển

{{mới}}
{{Infobox book
| name           = Historíai<br><small>(Khảo lục)</small>
| image          = POxy v0017 n2099 a 01 hires.jpg
| caption        = Mảnh [[papyrus]] kí hiệu ''P. Oxy. 2099, P. Oxy. XVII 2099, P. Oxy. 17 2099'' phát hiện tại [[Ai Cập]] năm 1896.
| alt            = 
| author         = [[Hiródotos xứ Halikarnāssós]]
| title_orig     = 
| working_title  = 
| translator     = Lê Đình Chi<br>Trần Tuấn Hải
| illustrator    = 
| cover_artist   = 
| country        = [[Hình:Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg|23px]] [[Ba Tư]] 
| language       = [[Hi văn]]
| series         = 
| release_number = 
| subject        = Biên niên sử
| genre          = Tùng thoại
| publisher      = 
| pub_date       = ≈ 430 TCN
| pages          = 
| awards         = 
| isbn           = 
| oclc           = 
| congress       = 
| preceded_by    = 
| followed_by    = 
}}
'''Historíai''' (chính văn : ''Ἱστορίαι'', tạm dịch : ''Tham cứu lục'' / ''Khảo lục'') là nhan đề hậu thế đặt cho trứ tác lừng danh nhất của tác gia [[Hiródotos xứ Halikarnāssós]], hoàn thành khoảng năm 430 TCN<ref>Herodotus (1987). ''The History'', translated by David Gren. University of Chicago Press. {{ISBN|0-226-32770-1}}. pp. 37-38.</ref>.
==Lịch sử==
Tác gia [[Hiródotos xứ Halikarnāssós]] người [[Cổ Hi Lạp]] sống ở giai đoạn 484 - 425 TCN gia công soạn sách bằng phương ngữ [[Íōn]], mà chỉ với mục đích ghi lại những tham cứu (Istoríai) của mình về chiến tranh Hi Lạp - Ba Tư (499 - 449 TCN), sự kiện có ảnh hưởng lớn nhất đương thời và cũng làm thay đổi cục diện thế giới chung. Văn bản cổ nhất còn lưu lại tới nay là một sao bản không hoàn chỉnh trên [[papyrus]] thế kỉ II SCN.

Tác phẩm được học giới hiện đại coi là tiên phong trong phương pháp biên niên sử [[Tây phương]]<ref>Arnold, John H. (2000). ''History: A Very Short Introduction''. Oxford University Press. 17. {{ISBN|0-19-285352-X}}.</ref>. Mặt khác, cũng là một trong những nguồn cứ liệu thỏa đáng nhất về bối cảnh [[Âu châu]], [[Trung Đông]] và [[Bắc Phi]] cổ đại.
==Nội dung==
Nguyên bản tới nay đã mất, chỉ còn sao bản và dị bản.
* '''Quyển I''' (Kleió) : Kí thuật vua [[Ba Tư]] Kūruš Đệ Nhị quật khởi chinh phục xứ [[Lȳdíā]] miền [[Tiểu Á]]
* '''Quyển II''' (Eftérpi) : Tình huống [[Ai Cập]]
* '''Quyển III''' (Tháleia) : Tình huống các vua Kabūjiya Đệ Nhị và Dārayavahuš Đệ Nhất
* '''Quyển IV''' (Melpoméni) : Vua Dārayavahuš dấy binh kháng rợ [[Skýthis]] và [[Libyā]]
* '''Quyển V''' (Terpsichóri) : Người [[Iōnía]] phản kháng ách thống trị của [[Ba Tư]], người [[Athênai]] vì hiệp trợ [[Iōnía]] mà chuốc thù [[Ba Tư]]
* '''Quyển VI''' (Erató) : Vua Dārayavahuš công phạt [[Hi Lạp]], xác động chiến dịch [[Marathōnos]]
* '''Quyển VII''' (Polýmnia) : Vua Xšayaṛšā tái phạt [[Hi Lạp]], gây chiến dịch [[Thermopylōn]]
* '''Quyển VIII''' (Ouranía) : Hạm đội [[Hi Lạp]] thắng [[Ba Tư]] trong hải chiến [[Salamînos]]
* '''Quyển IX''' (Kalliópi) : Liên quân [[Hi Lạp]] phản công [[Ba Tư]] ở [[Sistós]]
[[Hình:Orbis Herodoti.jpg|nhỏ|phải|333px|Dư đồ địa cầu theo thế giới quan [[Hiródotos xứ Halikarnāssós|Hiródotos]].]]
;;'''Thủ cảo'''
* [[Papyrus Oxyrhynchus 18]]
* [[Papyrus Oxyrhynchus 19]]
* [[Papyrus Oxyrhynchus 2099]], tương ứng quyển VIII, soạn thế kỉ II
;;'''Ấn bản'''
* C. Hude (ed.) ''Herodoti Historiae. Tomvs prior: Libros I-IV continens.'' ([[Oxford]] 1908)
* C. Hude (ed.) ''Herodoti Historiae. Tomvs alter: Libri V-IX continens.'' ([[Oxford]] 1908)
* H. B. Rosén (ed.) ''Herodoti Historiae. Vol. I: Libros I-IV continens.'' ([[Leipzig]] 1987)
* H. B. Rosén (ed.) ''Herodoti Historiae. Vol. II: Libros V-IX continens indicibus criticis adiectis'' ([[Stuttgart]] 1997)
* N. G. Wilson (ed.) ''Herodoti Historiae. Tomvs prior: Libros I-IV continens.'' ([[Oxford]] 2015)
* N. G. Wilson (ed.) ''Herodoti Historiae. Tomvs alter: Libri V-IX continens.'' ([[Oxford]] 2015)
;;'''Dịch phẩm'''
* [[Henry Cary]], 1849: [https://archive.org/details/herodotusnewlite00hero full text] [[Internet Archive]]
* [[George Rawlinson]], 1858: [http://classics.mit.edu/Herodotus/history.html in classics.mit.edu] full text of all books (Book I to Book IX)
* [[George Campbell Macaulay]], 1904: [https://www.gutenberg.org/ebooks/2707 full text, vol. 1], [https://www.gutenberg.org/ebooks/2456 full text, vol. 2] [[Project Gutenberg]]
* [[Alfred Denis Godley]], 1921: [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Hdt.+1.1.0 full text], [http://librivox.org/herodotus-histories-vol-1/ librivox audiobook, vol. 1], [http://librivox.org/herodotus-histories-vol-2/ librivox audiobook, vol. 2], [http://librivox.org/herodotus-histories-vol-3-by-herodotus-of-halicarnassus/ librivox audiobook, vol. 3]
** A. D. Godley ''Herodotus : The Persian Wars : Volume I : Books 1–2'' (Cambridge, Massachusetts 1920)
** A. D. Godley ''Herodotus : The Persian Wars : Volume II : Books 3–4'' (Cambridge, Massachusetts 1921)
** A. D. Godley ''Herodotus : The Persian Wars : Volume III : Books 5–7'' (Cambridge, Massachusetts 1922)
** A. D. Godley ''Herodotus : The Persian Wars : Volume IV : Books 8–9'' (Cambridge, Massachusetts 1925)
* [[Aubrey de Sélincourt]], 1954 [https://www.livius.org/he-hg/herodotus/logoi.html excerpts];1972, 1996, 2003, revised once by A. R. Burn, and twice by John Marincola
* Harry Carter, 1958
* [[David Grene]], 1985
* Walter Blanco and [[Jennifer Tolbert Roberts]], 1992
* [[Robin Waterfield]], 1998
* [[Shlomo Felberbaum]], 2003 – work in progress: [http://www.losttrails.com/pages/Tales/Inquiries/Herodotus.html full text]
* [[Andrea L. Purvis]], 2007, ed. by Robert B. Strassler
* [[Tom Holland (author)|Tom Holland]], 2013 [http://www.us.penguingroup.com/nf/Book/BookDisplay/0,,9780670024896,00.html?The_Histories_Herodotus]
* Pamela Mensch, with notes by James Romm, 2014 [http://www.hackettpublishing.com/histories]
* Lê Đình Chi, Trần Tuấn Hải, [...] : ''Lịch sử (Historiai - Herodotus)'', OmegaBook & Nhà xuất bản Thế Giới, [[Hà Nội]], 2019
==Văn hóa==
Tác gia đương thời [[Thoukūdídēs]] (460 - 400TCN) cho rằng, ''Khảo lục'' của [[Hiródotos xứ Halikarnāssós|Hiródotos]] quá nhiều truyền thuyết đáng nghi vấn về nội dung.

Hùng biện giả [[Marcus Tullius Cicero]] (106 - 43 TCN) lại suy tôn [[Hiródotos xứ Halikarnāssós|Hiródotos]] làm "tổ phụ sử học", mặc dù vẫn quả quyết, nhiều điều được tường thuật trong sách rất khó tin.
==Tham khảo==
* [[Thần thoại Ai Cập]]
* [[Thần thoại Ba Tư]]
* [[Thần thoại Hi Lạp]]
==Liên kết==
{{cước chú|4}}
===Tài liệu===
;;'''Quốc văn'''
* Lê Đình Chi, Trần Tuấn Hải, [...] : ''Lịch sử (Historiai - Herodotus)'', OmegaBook & Nhà xuất bản Thế Giới, [[Hà Nội]], 2019.
;;'''Ngoại văn'''
* [http://classics.mit.edu/Herodotus/history.html MIT] [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0126 Perseus]
* [http://classics.mit.edu/Herodotus/history.mb.txt Searchable textfile]
* [https://archive.org/details/The-Histories-Herodotus-Audiobook ''The Histories''] [[unabridged]] online audiobook.
* {{cite web | last = Sheridan | first = Paul | title = The Inessential Guide to Herodotus | publisher = Anecdotes from Antiquity | date = 2015-08-17 | url = http://www.anecdotesfromantiquity.net/the-inessential-guide-to-herodotus/ | accessdate = 2015-08-27 }}
* Books V–VIII by A. D. Godley translation with footnotes: [http://www.paxlibrorum.com/books/histories/ ''The Histories''], ({{cite web|url= http://www.paxlibrorum.com/res/downloads/histories_5by8.pdf |title=Direct link to PDF}})
* {{cite web|url=http://www.shunya.net/Text/Herodotus/Herodotus0.htm|title=Shunya─On Herodotus' Histories}}
* {{cite web |url= http://www.counterpunch.org/leupp03312007.html |title= Counterpunch─A Racist and Insulting Film: 300 vs. Iran (and Herodotus), by Gary Leupp |accessdate= 2008-03-11 |archive-date= 2007-04-08}}
===Tư liệu===
* {{cite web|url=http://www.cptw.com.tw/BookDetail.aspx?bokno=46227010|title=臺灣商務印書館版本─希羅多德《歷史》}}
* {{cite web|url=http://www.cp1897.com.hk/BookInfo?BookId=7100023513&SectionId=10|title=北京商務印書館版本─希羅多德《歷史》}}
* {{cite web|url=http://www.cqph.com/shop_search.asp?name=%CF%A3%B2%A8|title=重慶出版社版本─《希波戰爭史》}}
[[Thể loại:Cổ Hi Lạp]]
[[Thể loại:Văn học cổ đại]]
[[Thể loại:Văn kiện]]
[[Thể loại:Truyện kí]]