{{mới}}

{{mới}}

Họ Hồ có hai tông phái: Một ở Diễn Châu (trưởng) và một ở Thanh Hóa (thứ). Tông phái ở Thanh Hóa có cháu 12 đời là Hồ Liêm ở hương Đại Lại làm con nuôi của Tuyên úy Lê Huấn, nên  dòng này mang họ Lê. Ông nội của Quý Ly là Lê Liêm lấy bà vợ họ Chu có hai người con gái (Quý Ly gọi bằng cô) đều trở thành thái phi của vua Trần Minh Tông (1314-1329). Bố của Quý Ly không rõ tên, lấy con gái Phạm Bân (người huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hóa), sinh ra Quý Ly và Quý Tỳ. Phạm Bân là thầy thuốc giỏi dưới đời Trần Anh Tông, được vua cho vào cung đình giữ chức Thái y.

Họ Hồ có hai tông phái: Một ở Diễn Châu (trưởng) và một ở Thanh Hóa (thứ). Tông phái ở Thanh Hóa có cháu 12 đời là Hồ Liêm ở hương Đại Lại làm con nuôi của Tuyên úy Lê Huấn, nên  dòng này mang họ Lê. Ông nội của Quý Ly là Lê Liêm lấy bà vợ họ Chu có hai người con gái (Quý Ly gọi bằng cô) đều trở thành thái phi của vua Trần Minh Tông (1314-1329). Bố của Quý Ly không rõ tên, lấy con gái Phạm Bân (người huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hóa), sinh ra Quý Ly và Quý Tỳ. Phạm Bân là thầy thuốc giỏi dưới đời Trần Anh Tông, được vua cho vào cung đình giữ chức Thái y.

Hồ Quý Ly có hai người vợ. Người vợ đầu không rõ tên, sinh ra Hồ Nguyên Trừng. Người vợ sau là công chúa Huy Ninh, con vua Trần Minh Tông, tức em gái vua Trần Nghệ Tông. Huy Ninh nguyên là vợ của Phò ký lang Trần Nhân Vinh, bị Dương Nhật Lễ giết hại trong chính biến, lúc đó đã có con gái là công chúa Hoàng Trung, về sau lấy Mộng Dữ con trai quan Tư đồ Trần Nguyên Đán. Năm 1371, vua Trần Nghệ Tông gả em gái cho Hồ Quý Ly. Hồ Quý Ly và Huy Ninh có hai người con là Thánh Ngâu và Hán Thương. Sử chép rằng, trong cuộc chiến tranh xâm lược nước Đại Ngu năm 1406-1407, quân Minh bắt được Hồ Quý Ly cùng các con là Hồ Hán Thương, Hồ Nguyên Trừng, Hồ Triệt và Hồ Uông. Theo đó, hai người mà sử chép là Hồ Triệt và Hồ Uông chưa biết là con của bà vợ nào? Con trai trưởng Hồ Nguyên Trừng là người rất thông minh, tài giỏi, nhưng không được Quý Ly lập làm Thái tử vào năm 1400, có thể vì ông không phải là cháu ngoại vua Trần. Còn Hồ Hán Thương là con thứ, nhưng là cháu ngoại họ Trần nên Hán Thương được Quý Ly truyền ngôi.

Hồ Quý Ly có hai người vợ. Người vợ đầu không rõ tên, sinh ra Hồ Nguyên Trừng. Người vợ sau là công chúa Huy Ninh, con vua Trần Minh Tông, tức em gái vua Trần Nghệ Tông. Huy Ninh nguyên là vợ của Phò ký lang Trần Nhân Vinh, bị Dương Nhật Lễ giết hại trong chính biến, lúc đó đã có con gái là công chúa Hoàng Trung, về sau lấy Mộng Dữ con trai quan Tư đồ Trần Nguyên Đán. Năm 1371, vua Trần Nghệ Tông gả em gái cho Hồ Quý Ly. Hồ Quý Ly và Huy Ninh có hai người con là Thánh Ngâu và Hán Thương. Sử chép rằng, trong cuộc chiến tranh xâm lược nước Đại Ngu năm 1406-1407, quân Minh bắt được Hồ Quý Ly cùng các con là Hồ Hán Thương, Hồ Nguyên Trừng, Hồ Triệt và Hồ Uông. Theo đó, hai người mà sử chép là Hồ Triệt và Hồ Uông chưa biết là con của bà vợ nào? Con trai trưởng Hồ Nguyên Trừng là người rất thông minh, tài giỏi, nhưng không được Quý Ly lập làm Thái tử vào năm 1400, có thể vì ông không phải là cháu ngoại vua Trần. Còn Hồ Hán Thương là con thứ, nhưng là cháu ngoại họ Trần nên Hán Thương được Quý Ly truyền ngôi.

Năm Canh Tuất (1370), khi giành lại ngôi báu từ tay Dương Nhật Lê, Trần Nghệ Tông cho Hồ Quý Ly vào triều giữ chức võ quan là Chi hậu tứ cục chánh chưởng, lúc đó Quý Ly 34 tuổi. Là một người cơ mưu lại có quan hệ ngoại thích với vua Trần nên Hồ Quý Ly được thăng tiến rất nhanh chóng. Trong hai người cô của Hồ Quý Ly làm cung nhân cho vua/thượng hoàng Trần Minh Tông, thì một người sinh ra Trần Phủ tức vua Trần Nghệ Tông và một người sinh ra Trần Kính tức vua Trần Duệ Tông. Do đó, Hồ Quý Ly rất được các vua Trần, nhất là Nghệ Tông tin cậy và trọng dụng. Tháng 5 năm Tân Hợi (1371), Quý Ly được Trần Nghệ Tông trao giữ chức Khu mật viện đại sứ và gả em gái là công chúa Huy Ninh, trở thành Phò mã nhà Trần. Tháng 9 năm đó, Quý Ly được gia phong tước Trung tuyên quốc thượng hầu.

Năm Canh Tuất (1370), khi giành lại ngôi báu từ tay Dương Nhật Lê, Trần Nghệ Tông cho Hồ Quý Ly vào triều giữ chức võ quan là Chi hậu tứ cục chánh chưởng, lúc đó Quý Ly 34 tuổi. Là một người cơ mưu lại có quan hệ ngoại thích với vua Trần nên Hồ Quý Ly được thăng tiến rất nhanh chóng. Trong hai người cô của Hồ Quý Ly làm cung nhân cho vua/thượng hoàng Trần Minh Tông, thì một người sinh ra Trần Phủ tức vua Trần Nghệ Tông và một người sinh ra Trần Kính tức vua Trần Duệ Tông. Do đó, Hồ Quý Ly rất được các vua Trần, nhất là Nghệ Tông tin cậy và trọng dụng. Tháng 5 năm Tân Hợi (1371), Quý Ly được Trần Nghệ Tông trao giữ chức Khu mật viện đại sứ và gả em gái là công chúa Huy Ninh, trở thành Phò mã nhà Trần. Tháng 9 năm đó, Quý Ly được gia phong tước Trung tuyên quốc thượng hầu.

Một năm sau, tháng Giêng năm Quý Hợi (1383), Quý Ly lại thống lĩnh thủy quân đánh quân Chămpa, nhưng gặp bão to, các thuyền lớn của Quý Ly bị sóng đánh hư hỏng nhiều ở vùng biển Hà Tĩnh và Quảng Bình, nên phải rút quân về.

Một năm sau, tháng Giêng năm Quý Hợi (1383), Quý Ly lại thống lĩnh thủy quân đánh quân Chămpa, nhưng gặp bão to, các thuyền lớn của Quý Ly bị sóng đánh hư hỏng nhiều ở vùng biển Hà Tĩnh và Quảng Bình, nên phải rút quân về.

Tháng 10-1389, Quy Ly lại được Thượng hoàng cử dẫn quân giao chiến với quân Chămpa ở Thanh Hóa nhưng bị đại bại. Quân Chămpa tiến ra Bắc uy hiếp kinh thành Thăng Long. Thượng hoàng Trần Nghệ Tông cử Đô tướng Trần Khát Chân tiến xuống sông Hải Triều (sông Luộc) để chặn giặc. Tại đây, năm Canh Ngọ (1390), Trần Khát Chân đại thắng quân Chămpa ở hải Triều, đã dùng hỏa pháo bắn chết Chế Bồng Nga, cơ bản chấm dứt được họa xâm lược của quân Chămpa.

Tháng 10-1389, Quy Ly lại được Thượng hoàng cử dẫn quân giao chiến với quân Chămpa ở Thanh Hóa nhưng bị đại bại. Quân Chămpa tiến ra Bắc uy hiếp kinh thành Thăng Long. Thượng hoàng Trần Nghệ Tông cử Đô tướng Trần Khát Chân tiến xuống sông Hải Triều (sông Luộc) để chặn giặc. Tại đây, năm Canh Ngọ (1390), Trần Khát Chân đại thắng quân Chămpa ở hải Triều, đã dùng hỏa pháo bắn chết Chế Bồng Nga, cơ bản chấm dứt được họa xâm lược của quân Chămpa.

Nhiều tôn thất và tướng lĩnh nhà Trần mưu giết Hồ Quý Ly không thành, đều do bàn tay can thiệp của thượng hoàng Trần Nghệ Tông. Trần Nghệ Tông sẵn sàng loại bỏ một số quý tộc tôn thất bảo thủ, kém cỏi để bảo vệ Hồ Quý Ly.

Nhiều tôn thất và tướng lĩnh nhà Trần mưu giết Hồ Quý Ly không thành, đều do bàn tay can thiệp của thượng hoàng Trần Nghệ Tông. Trần Nghệ Tông sẵn sàng loại bỏ một số quý tộc tôn thất bảo thủ, kém cỏi để bảo vệ Hồ Quý Ly.

Sau khi Nghệ Tông mất, Hồ Quý Ly tự mình xoay xở, điều hành chính sự, trực tiếp đối mặt với đội ngũ quý tộc Trần chống đối và với âm mưu xâm lược ngày càng lộ rõ của nhà Minh. Thông qua vị vua trẻ tuổi là Trần Thuận Tông, Quý Ly giữ chức Nhập nội phụ chính thái sư Bình chương quân quốc trọng sự, tước Tuyên trung vệ quốc Đại vương, ngang với cương vị Tể tướng, nắm trọn mọi quyền hành trong triều.

Sau khi Nghệ Tông mất, Hồ Quý Ly tự mình xoay xở, điều hành chính sự, trực tiếp đối mặt với đội ngũ quý tộc Trần chống đối và với âm mưu xâm lược ngày càng lộ rõ của nhà Minh. Thông qua vị vua trẻ tuổi là Trần Thuận Tông, Quý Ly giữ chức Nhập nội phụ chính thái sư Bình chương quân quốc trọng sự, tước Tuyên trung vệ quốc Đại vương, ngang với cương vị Tể tướng, nắm trọn mọi quyền hành trong triều.

Tháng 4 năm Kỷ Mão (1399), nhân Hồ Quý Ly tổ chức Hội thề Đốn Sơn, một số quý tộc, quan lại trung thành với nhà Trần như Thái bảo Trần Hãng, thượng tướng Trần Khát Chân, v.v… mưu tính làm chính biến giết Hồ Quý Ly, nhưng không thành. Thái bảo Trần Hãng, Trụ quốc Trần Nhật Đôn, tướng quân Trần Khát chân, Hành khiển Hà Đức Lân, Phạm Khả Vĩnh, Lương Nguyên Bưu, Phạm Ông Thiện, Phạm Ngưu tất, Phạm Tổ Chu và các thuộc liêu, thân thích hơn 370 người đều bị giết, tịch thu gia sản, con gái bắt làm nô tỳ, con trai từ 1 tuổi trở lên hoặc chôn sống, hoặc dìm nước chết.

Tháng 4 năm Kỷ Mão (1399), nhân Hồ Quý Ly tổ chức Hội thề Đốn Sơn, một số quý tộc, quan lại trung thành với nhà Trần như Thái bảo Trần Hãng, thượng tướng Trần Khát Chân, v.v… mưu tính làm chính biến giết Hồ Quý Ly, nhưng không thành. Thái bảo Trần Hãng, Trụ quốc Trần Nhật Đôn, tướng quân Trần Khát chân, Hành khiển Hà Đức Lân, Phạm Khả Vĩnh, Lương Nguyên Bưu, Phạm Ông Thiện, Phạm Ngưu tất, Phạm Tổ Chu và các thuộc liêu, thân thích hơn 370 người đều bị giết, tịch thu gia sản, con gái bắt làm nô tỳ, con trai từ 1 tuổi trở lên hoặc chôn sống, hoặc dìm nước chết.

Từ khi thành lập vương triều mới, Hồ Quý Ly khẩn trương bắt tay xây dựng đất nước trên các lĩnh vực; nhằm mục đích xây dựng một chính quyền trung ương tập trung vững mạnh, khôi phục sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Đặc biệt, để chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống Minh xâm lược, Hồ Quý Ly cho lập sổ hộ tịch để quản lý dân đinh để tuyển lính, khẩn trương chỉnh đốn tổ chức, xây dựng và trang bị quân đội, quan tâm đến việc xây dựng thế trận phòng thủ, sẵn sàng chống ngoại xâm.

Từ khi thành lập vương triều mới, Hồ Quý Ly khẩn trương bắt tay xây dựng đất nước trên các lĩnh vực; nhằm mục đích xây dựng một chính quyền trung ương tập trung vững mạnh, khôi phục sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Đặc biệt, để chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống Minh xâm lược, Hồ Quý Ly cho lập sổ hộ tịch để quản lý dân đinh để tuyển lính, khẩn trương chỉnh đốn tổ chức, xây dựng và trang bị quân đội, quan tâm đến việc xây dựng thế trận phòng thủ, sẵn sàng chống ngoại xâm.