Sửa đổi Emese
Chú ý: Bạn chưa đăng nhập và địa chỉ IP của bạn sẽ hiển thị công khai khi lưu các sửa đổi.
Bạn có thể tham gia như người biên soạn chuyên nghiệp và lâu dài ở Bách khoa Toàn thư Việt Nam, bằng cách đăng ký và đăng nhập - IP của bạn sẽ không bị công khai và có thêm nhiều lợi ích khác.
Các sửa đổi có thể được lùi lại. Xin hãy kiểm tra phần so sánh bên dưới để xác nhận lại những gì bạn muốn làm, sau đó lưu thay đổi ở dưới để hoàn tất việc lùi lại sửa đổi.
| Bản hiện tại | Nội dung bạn nhập | ||
| Dòng 1: | Dòng 1: | ||
{{mới}} | {{mới}} | ||
'''Emese''' ([[tiếng Chuvash]] : ''Amăšĕ''<ref>[http://samahsar.blogspot.hu/p/chuvash-english-dictionary_21.html Csuvas szótár]</ref> ; phát âm : /E-mè-sẹ/) là một nhân vật [[huyền thoại]] [[Hungary]] và [[Trung Âu]]<ref>Giấc mộng Emese và huyền thoại chim thiêng Turul [http://nhipcauthegioi.hu/lich-su/GIAC-MONG-CUA-EMESE-VA-HUYEN-THOAI-VE-CON-CHIM-THIENG-TURUL-Phan-1-6666.html 1] [http://nhipcauthegioi.hu/lich-su/CON-CHIM-THIENG-TURUL-VA-LICH-SU-CHINH-PHUC-DAT-NUOC-CUA-NGUOI-HUNG-Phan-2-6667.html 2]</ref>. | '''Emese''' ([[tiếng Chuvash]] : ''Amăšĕ''<ref>[http://samahsar.blogspot.hu/p/chuvash-english-dictionary_21.html Csuvas szótár]</ref> ; phát âm : /E-mè-sẹ/) là một nhân vật [[huyền thoại]] [[Hungary]] và [[Trung Âu]]<ref>Giấc mộng Emese và huyền thoại chim thiêng Turul [http://nhipcauthegioi.hu/lich-su/GIAC-MONG-CUA-EMESE-VA-HUYEN-THOAI-VE-CON-CHIM-THIENG-TURUL-Phan-1-6666.html 1] [http://nhipcauthegioi.hu/lich-su/CON-CHIM-THIENG-TURUL-VA-LICH-SU-CHINH-PHUC-DAT-NUOC-CUA-NGUOI-HUNG-Phan-2-6667.html 2]</ref>. | ||
| − | + | ==Nguyên tự== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
Trong [[Ngữ hệ Turk|tiếng Đột Quyết]], ''eme'', ''ana'' hay ''ene'' đều nghĩa là "mẹ", "người mang thai" hoặc "người cho bú"<ref>Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi, 608–610. old.</ref>, vì thế được coi là khởi nguồn danh xưng ''Emese''. Ngoài ra, theo [[Szabados György]]<ref>Szabados György : Ünődbeli asszony - a turulmonda újraértelmezésének két ellenpróbája. (továbbiakban : Szabados 2010.) http://www.arpad.btk.mta.hu/images/e-konyvtar/Szabados_Gyrgy_ndbeli_asszony._A_turulmonda_jrartelmezsnek_kt_ellenprbja.pdf</ref> và [[Szentmártoni Szabó Géza]]<ref>Szentmártoni Szabó G. : „Álmomban azt látám”. Pünkösd hava és a szerelmi álmok. In: Ámor, álom, mámor. A szerelem a régi magyar irodalomban és a szerelem ezredéves hazai kultúrtörténete. Szerk. Szentmártoni Szabó G. Universitas Könyvkiadó, Budapest 2002, p. 402.</ref>, từ này gần âm với [[động từ]] ''émés'' trong [[tiếng Hungary]], nghĩa là "buồn ngủ". Tất cả các nghĩa đều bổ trở tích cực cho truyền thuyết ''Giấc mộng Emese''<ref>Langó Péter : Turulok és Árpádok - Nemzeti emlékezet és koratörténeti emlékek, 2017, 137. old.</ref><ref>"Könnyű belátni, hogy a köznévi ''emsével'' (anyadisznó) csak hangalaki egybecsengés állhat fenn, mert a férfiakat akkor sem nőstény disznókról nevezték el." Szabados 2010.</ref>. | Trong [[Ngữ hệ Turk|tiếng Đột Quyết]], ''eme'', ''ana'' hay ''ene'' đều nghĩa là "mẹ", "người mang thai" hoặc "người cho bú"<ref>Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi, 608–610. old.</ref>, vì thế được coi là khởi nguồn danh xưng ''Emese''. Ngoài ra, theo [[Szabados György]]<ref>Szabados György : Ünődbeli asszony - a turulmonda újraértelmezésének két ellenpróbája. (továbbiakban : Szabados 2010.) http://www.arpad.btk.mta.hu/images/e-konyvtar/Szabados_Gyrgy_ndbeli_asszony._A_turulmonda_jrartelmezsnek_kt_ellenprbja.pdf</ref> và [[Szentmártoni Szabó Géza]]<ref>Szentmártoni Szabó G. : „Álmomban azt látám”. Pünkösd hava és a szerelmi álmok. In: Ámor, álom, mámor. A szerelem a régi magyar irodalomban és a szerelem ezredéves hazai kultúrtörténete. Szerk. Szentmártoni Szabó G. Universitas Könyvkiadó, Budapest 2002, p. 402.</ref>, từ này gần âm với [[động từ]] ''émés'' trong [[tiếng Hungary]], nghĩa là "buồn ngủ". Tất cả các nghĩa đều bổ trở tích cực cho truyền thuyết ''Giấc mộng Emese''<ref>Langó Péter : Turulok és Árpádok - Nemzeti emlékezet és koratörténeti emlékek, 2017, 137. old.</ref><ref>"Könnyű belátni, hogy a köznévi ''emsével'' (anyadisznó) csak hangalaki egybecsengés állhat fenn, mert a férfiakat akkor sem nőstény disznókról nevezték el." Szabados 2010.</ref>. | ||
{{div col|colwidth=18em}} | {{div col|colwidth=18em}} | ||
| Dòng 16: | Dòng 11: | ||
* Emse | * Emse | ||
{{div col end}} | {{div col end}} | ||
| − | ===Hành trạng | + | ==Lịch sử== |
| + | Cho đến [[thập niên 2020]], vẫn chưa có bất cứ chứng cứ [[khảo cổ]] nào khiến Emese trở thành nhân vật [[lịch sử]]. Tuy nhiên, trong khoảng hơn ngàn năm bà được suy tôn là tổ mẫu tộc [[Magyar]], do đó là một trong những tổ tiên của triều đại [[Árpád]] - tố thành chính lập quốc [[Hungary]]. | ||
| + | |||
| + | Nhân vật Emese được nhắc sớm nhất trong hai trứ tác ''[[Gesta Hungarorum]]'' (1200) và ''[[Chronicon Pictum]]'' (1370-3), tức là nửa [[thiên niên kỉ]] so với thời kì được cho là có Emese hiện diện. Cuộc đời bà hầu như gắn liền với huyền thoại lập quốc [[Hungary]]<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=_IYFGEc_y-g Emese álma és a turulmadár | Szabó Balázs Máté | Tömény Történelem]</ref>. | ||
| + | ==Hành trạng== | ||
Khoảng [[thế kỷ IX]], Emese - phu nhân đại tộc trưởng [[Ügyek]] (có thuyết nói là [[Előd]] con [[Ügyek]]) miền [[Levedia]] (thuộc hãn quốc [[Khazar]]) - thụ thai, nhưng ở cữ đã lâu mà chưa trở dạ. | Khoảng [[thế kỷ IX]], Emese - phu nhân đại tộc trưởng [[Ügyek]] (có thuyết nói là [[Előd]] con [[Ügyek]]) miền [[Levedia]] (thuộc hãn quốc [[Khazar]]) - thụ thai, nhưng ở cữ đã lâu mà chưa trở dạ. | ||
| − | Một hôm, bà nằm mộng thấy mình đang ở giữa thảo nguyên, đột nhiên có đàn chim dữ (ám chỉ linh vật của các bộ lạc du mục thù địch) hàng vạn con từ đâu sà tới định xé xác, bỗng có con [[turul]]<ref>Gyula Kristó, editor. '''Korai Magyar Történeti Lexikon'''. (9-14. század) (Encyclopedia of the Early Hungarian History - 9-14th centuries). Budapest : Akadémiai Kiadó, 1994. p. 39.</ref><ref>"Feminism, the Murderer of Mothers" by Eva V. Huseby-Darvas, in '''Women out of place: the gender of agency and the race of nationality'''. Brackett F. Williams, (editor) New York: Routeledge, 1996. pp. 161–185.</ref> (linh vật của tộc [[Levedia]], là loài chim săn mồi nửa [[cắt]] nửa [[diều hâu]]) khổng lồ lao ra đả chết chim chúa khiến cả đàn tan chạy. [[Turul]] bỗng cất tiếng người, thì thầm vào tai bà rằng, từ [[tử cung]] bà sẽ tràn ra một dòng sông và dòng sông ấy chảy đi các xứ (ám chỉ huyết thống [[Magyar]]). | + | Một hôm, bà nằm mộng thấy mình đang ở giữa thảo nguyên, đột nhiên có đàn chim dữ (ám chỉ linh vật của các bộ lạc du mục thù địch) hàng vạn con từ đâu sà tới định xé xác, bỗng có con [[turul]]<ref>Gyula Kristó, editor. '''Korai Magyar Történeti Lexikon'''. (9-14. század) (Encyclopedia of the Early Hungarian History - 9-14th centuries). Budapest: Akadémiai Kiadó, 1994. p. 39.</ref><ref>"Feminism, the Murderer of Mothers" by Eva V. Huseby-Darvas, in '''Women out of place: the gender of agency and the race of nationality'''. Brackett F. Williams, (editor) New York: Routeledge, 1996. pp. 161–185.</ref> (linh vật của tộc [[Levedia]], là loài chim săn mồi nửa [[cắt]] nửa [[diều hâu]]) khổng lồ lao ra đả chết chim chúa khiến cả đàn tan chạy. [[Turul]] bỗng cất tiếng người, thì thầm vào tai bà rằng, từ [[tử cung]] bà sẽ tràn ra một dòng sông và dòng sông ấy chảy đi các xứ (ám chỉ huyết thống [[Magyar]]). |
| − | Không bao lâu sau, năm 819, Emese hạ sinh nhi tử [[Álmos]] | + | Không bao lâu sau, năm 819, Emese hạ sinh nhi tử [[Álmos]] (nghĩa là ''Tạo Hóa ban''). Lớn lên, [[Álmos]] tiến hành thống nhất bảy thị tộc [[Magyar]] bằng minh ước rồi dẫn [[người Magyar]] rời lưu vực [[Volga]] tiến vào đồng bằng [[Karpat]] trù phú, lần hồi đến đời con trai là [[Árpád]] thì kiến lập [[vương quốc Hungary]] hùng cường [[Trung Âu]]. |
| − | == | + | ==Ảnh hưởng== |
Sử gia [[Cổ Hi Lạp]] Ktésziás (? - 398 TCN) có kể truyền thuyết như sau : Bà Mandane khi sắp sinh đại đế [[Kûruš]] bỗng chiêm bao thấy từ bụng mình chảy ra một dòng sông lớn làm lụt cả [[Á châu]]. Bởi vậy, trong thời kì [[Kûruš]] trị vì, [[đế quốc Achaemenid]] thống trị cả ba lục địa<ref>{{chú thích web | Sử gia [[Cổ Hi Lạp]] Ktésziás (? - 398 TCN) có kể truyền thuyết như sau : Bà Mandane khi sắp sinh đại đế [[Kûruš]] bỗng chiêm bao thấy từ bụng mình chảy ra một dòng sông lớn làm lụt cả [[Á châu]]. Bởi vậy, trong thời kì [[Kûruš]] trị vì, [[đế quốc Achaemenid]] thống trị cả ba lục địa<ref>{{chú thích web | ||
| url = http://epa.oszk.hu/00900/00979/00011/06demeny.htm#_edn22 | | url = http://epa.oszk.hu/00900/00979/00011/06demeny.htm#_edn22 | ||
| Dòng 41: | Dòng 40: | ||
| author = [[Juhász Gyula]] | | author = [[Juhász Gyula]] | ||
| date = ngày 8 tháng 5 năm 2003 | accessdate = | | date = ngày 8 tháng 5 năm 2003 | accessdate = | ||
| − | }}</ref> (Emese álma) để khơi dậy nhiệt huyết ái quốc trong tâm thức dân tộc [[Hungary]]. | + | }}</ref> (Emese álma) để khơi dậy nhiệt huyết ái quốc trong tâm thức dân tộc [[Hungary]]. |
| + | * Emese là tục danh nữ tính tại [[Hungary]]. | ||
| + | ==Hình ảnh== | ||
<center><gallery>Hình:Prehistoric Times of Bohemia, Moravia and Slovakia - NM Prague 61.JPG|Quốc điểu [[turul]] trên [[xu]] [[thế kỷ X]] | <center><gallery>Hình:Prehistoric Times of Bohemia, Moravia and Slovakia - NM Prague 61.JPG|Quốc điểu [[turul]] trên [[xu]] [[thế kỷ X]] | ||
Hình:Emesesdreemhungary.JPG|Giấc mộng Emese - phù điêu trên bình vàng | Hình:Emesesdreemhungary.JPG|Giấc mộng Emese - phù điêu trên bình vàng | ||
| Dòng 52: | Dòng 53: | ||
Hình:Álmos (Chronicon Pictum 021).jpg|[[Álmos]] | Hình:Álmos (Chronicon Pictum 021).jpg|[[Álmos]] | ||
Hình:Arpad Kepes Kronika.jpg|[[Árpád]]</gallery></center> | Hình:Arpad Kepes Kronika.jpg|[[Árpád]]</gallery></center> | ||
| − | == | + | ==Xem thêm== |
* [[Thai mộng]] | * [[Thai mộng]] | ||
* [[Ügyek]] | * [[Ügyek]] | ||
* [[Előd]] | * [[Előd]] | ||
* [[Álmos]] | * [[Álmos]] | ||
| − | == | + | ==Tham khảo== |
{{reflist|4}} | {{reflist|4}} | ||
===Tài liệu=== | ===Tài liệu=== | ||