Sửa đổi Di căn

<indicator name="mới">[[File:UnderCon icon.svg|40px|link={{TALKPAGENAME}}#Bình duyệt|alt=Mục từ này cần được bình duyệt|Mục từ này cần được bình duyệt]]</indicator>
[[File:Symptoms of cancer metastasis-vi.svg|thumb|Những triệu chứng phổ biến nhất mà có thể là dấu hiệu của ung thư đã di căn.]]
[[File:How metastasis occurs illustration-vi.jpg|thumb|Các tế bào ung thư di căn qua mạch máu.]]
'''Di căn''' là sự lan tỏa của tế bào ung thư từ khối u ban đầu sang mô xung quanh và các cơ quan xa.<ref name="Seyfried">{{cite journal | last1 = Seyfried | first1 = Thomas N. | last2 = Huysentruyt | first2 = Leanne C. | title = On the Origin of Cancer Metastasis | journal = Critical Reviews in Oncogenesis | date = 2013 | volume = 18 | issue = 1 – 2 | pages = 43–73 | doi = 10.1615/critrevoncog.v18.i1-2.40 | pmid = 23237552 | pmc = 3597235 | s2cid = 19321068}}</ref> Trong khi là nguyên nhân chính khiến bệnh nhân ung thư tử vong,{{efn|90% trường hợp tử vong liên quan ung thư là do di căn.<ref name="Lambert">{{cite journal | last1 = Lambert | first1 = Arthur W. | last2 = Pattabiraman | first2 = Diwakar R. | last3 = Weinberg | first3 = Robert A. | title = Emerging Biological Principles of Metastasis | journal = Cell | date = February 2017 | volume = 168 | issue = 4 | pages = 670–691 | doi = 10.1016/j.cell.2016.11.037 | pmid = 28187288 | pmc = 5308465 | s2cid = 206562415 | doi-access = free}}</ref><ref name="Chaffer"/>}} đây vẫn là một trong những khía cạnh bí ẩn nhất của căn bệnh.<ref name="Chaffer">{{cite journal | last1 = Chaffer | first1 = Christine L. | last2 = Weinberg | first2 = Robert A. | title = A Perspective on Cancer Cell Metastasis | journal = Science | date = 25 March 2011 | volume = 331 | issue = 6024 | pages = 1559–1564 | doi = 10.1126/science.1203543 | pmid = 21436443 | s2cid = 10550070}}</ref><ref name="Fares">{{cite journal | last1 = Fares | first1 = Jawad | last2 = Fares | first2 = Mohamad Y. | last3 = Khachfe | first3 = Hussein H. | last4 = Salhab | first4 = Hamza A. | last5 = Fares | first5 = Youssef | title = Molecular principles of metastasis: a hallmark of cancer revisited | journal = Signal Transduction and Targeted Therapy | date = 12 March 2020 | volume = 5 | issue = 1 | doi = 10.1038/s41392-020-0134-x | pmid = 32296047 | pmc = 7067809 | s2cid = 215792602 | doi-access = free}}</ref> Để hoàn thành quá trình này, các tế bào ung thư phải tách ra khỏi khối u ban đầu, xâm nhập hệ tuần hoàn và bạch huyết, tránh né bị hệ miễn dịch tấn công, thoát ra ở mạng mao mạch xa, rồi xâm lấn và tăng sinh ở cơ quan xa.<ref name="Seyfried"/> Mỗi ngày có hàng triệu tế bào tỏa ra từ khối u nhưng chỉ có vài điểm di căn phát-hiện-được hình thành, cho thấy di căn đường máu rất kém hiệu quả có thể do hầu hết tế bào ung thư bị tiêu diệt trong dòng máu bởi áp lực và hệ miễn dịch.<ref name="Bockhorn">{{cite journal | last1 = Bockhorn | first1 = Maximilian | last2 = Jain | first2 = Rakesh K | last3 = Munn | first3 = Lance L | title = Active versus passive mechanisms in metastasis: do cancer cells crawl into vessels, or are they pushed? | journal = The Lancet Oncology | date = May 2007 | volume = 8 | issue = 5 | pages = 444–448 | doi = 10.1016/S1470-2045(07)70140-7 | pmid = 17466902 | pmc = 2712886 | s2cid = 22914567}}</ref>

Chuỗi quá trình được kích hoạt bởi bất ổn nhiễm sắc thể bắt nguồn từ những lỗi liên tiếp ở khâu phân chia nhiễm sắc thể trong [[nguyên phân]].<ref name="Bakhoum">{{cite journal | last1 = Bakhoum | first1 = Samuel F. | last2 = Ngo | first2 = Bryan | last3 = Laughney | first3 = Ashley M. | last4 = Cavallo | first4 = Julie-Ann | last5 = Murphy | first5 = Charles J. | last6 = Ly | first6 = Peter | last7 = Shah | first7 = Pragya | last8 = Sriram | first8 = Roshan K. | last9 = Watkins | first9 = Thomas B. K. | last10 = Taunk | first10 = Neil K. | last11 = Duran | first11 = Mercedes | last12 = Pauli | first12 = Chantal | last13 = Shaw | first13 = Christine | last14 = Chadalavada | first14 = Kalyani | last15 = Rajasekhar | first15 = Vinagolu K. | last16 = Genovese | first16 = Giulio | last17 = Venkatesan | first17 = Subramanian | last18 = Birkbak | first18 = Nicolai J. | last19 = McGranahan | first19 = Nicholas | last20 = Lundquist | first20 = Mark | last21 = LaPlant | first21 = Quincey | last22 = Healey | first22 = John H. | last23 = Elemento | first23 = Olivier | last24 = Chung | first24 = Christine H. | last25 = Lee | first25 = Nancy Y. | last26 = Imielenski | first26 = Marcin | last27 = Nanjangud | first27 = Gouri | last28 = Pe’er | first28 = Dana | last29 = Cleveland | first29 = Don W. | last30 = Powell | first30 = Simon N. | last31 = Lammerding | first31 = Jan | last32 = Swanton | first32 = Charles | last33 = Cantley | first33 = Lewis C. | title = Chromosomal instability drives metastasis through a cytosolic DNA response | journal = Nature | date = 17 January 2018 | volume = 553 | issue = 7689 | pages = 467–472 | doi = 10.1038/nature25432 | pmid = 29342134 | pmc = 5785464 | s2cid = 205263499 | doi-access = free}}</ref> Tế bào ung thư có thể phát tán đơn lẻ hoặc theo cụm.<ref name="Cheung">{{cite journal | last1 = Cheung | first1 = Kevin J. | last2 = Ewald | first2 = Andrew J. | title = A collective route to metastasis: Seeding by tumor cell clusters | journal = Science | date = 8 April 2016 | volume = 352 | issue = 6282 | pages = 167–169 | doi = 10.1126/science.aaf6546 | pmid = 27124449 | pmc = 8183671 | s2cid = 206649284}}</ref> Trong trường hợp [[carcinoma]],{{efn|Ung thư tế bào biểu mô, loại chiếm đến 90% ở người.<ref name="Cooper">{{cite book | last = Cooper | first = Geoffrey M. | title = The Cell: A Molecular Approach | edition = 8 | date = 2018 | isbn = 978-1-60535-707-2 | page = 670}}</ref>}} xảy ra một sự kiện quan trọng là [[chuyển đổi biểu mô–trung mô]] (EMT) mà ở đó các tế bào carcinoma mất đi tính chất biểu mô và bổ sung các đặc tính trung mô.<ref name="Lambert"/> EMT hỗ trợ di căn bằng cách trao cho tế bào tính di động và xâm lấn cùng năng lực làm suy biến các thành phần của ma trận ngoại bào.<ref name="Lambert"/> Các tế bào biểu mô nhiều khi không biến đổi hoàn toàn mà chỉ một phần, ở vào trạng thái lai.<ref name="Yeung">{{cite journal | last1 = Yeung | first1 = Kay T. | last2 = Yang | first2 = Jing | title = Epithelial-mesenchymal transition in tumor metastasis | journal = Molecular Oncology | date = 9 December 2016 | volume = 11 | issue = 1 | pages = 28–39 | doi = 10.1002/1878-0261.12017 | pmid = 28085222 | pmc = 5242415 | s2cid = 13925812 | doi-access = free}}</ref> Tế bào kiểu này di căn hiệu quả hơn.<ref name="Pastushenko">{{cite journal | last1 = Pastushenko | first1 = Ievgenia | last2 = Brisebarre | first2 = Audrey | last3 = Sifrim | first3 = Alejandro | last4 = Fioramonti | first4 = Marco | last5 = Revenco | first5 = Tatiana | last6 = Boumahdi | first6 = Soufiane | last7 = Van Keymeulen | first7 = Alexandra | last8 = Brown | first8 = Daniel | last9 = Moers | first9 = Virginie | last10 = Lemaire | first10 = Sophie | last11 = De Clercq | first11 = Sarah | last12 = Minguijón | first12 = Esmeralda | last13 = Balsat | first13 = Cédric | last14 = Sokolow | first14 = Youri | last15 = Dubois | first15 = Christine | last16 = De Cock | first16 = Florian | last17 = Scozzaro | first17 = Samuel | last18 = Sopena | first18 = Federico | last19 = Lanas | first19 = Angel | last20 = D’Haene | first20 = Nicky | last21 = Salmon | first21 = Isabelle | last22 = Marine | first22 = Jean-Christophe | last23 = Voet | first23 = Thierry | last24 = Sotiropoulou | first24 = Panagiota A. | last25 = Blanpain | first25 = Cédric | title = Identification of the tumour transition states occurring during EMT | journal = Nature | date = April 2018 | volume = 556 | issue = 7702 | pages = 463–468 | doi = 10.1038/s41586-018-0040-3 | pmid = 29670281 | s2cid = 4933657}}</ref> Số ít tế bào ung thư đến được cơ quan xa lại trải qua một quá trình ngược là chuyển đổi trung mô–biểu mô (MET) để tăng sinh và tạo thành u di căn.<ref name="Yeung"/>

== Vào mạch ==
Xâm nhập mạch là một bước then chốt trong di căn mà ở đó các tế bào ung thư lọt qua thành mạch rồi hòa vào dòng tuần hoàn, trở thành các tế bào lưu thông và mầm mống di căn tiềm năng.<ref name="Zavyalova">{{cite journal | last1 = Zavyalova | first1 = M. V. | last2 = Denisov | first2 = E. V. | last3 = Tashireva | first3 = L. A. | last4 = Savelieva | first4 = O. E. | last5 = Kaigorodova | first5 = E. V. | last6 = Krakhmal | first6 = N. V. | last7 = Perelmuter | first7 = V. M. | title = Intravasation as a Key Step in Cancer Metastasis | journal = Biochemistry (Moscow) | date = July 2019 | volume = 84 | issue = 7 | pages = 762–772| doi = 10.1134/S0006297919070071 | pmid = 31509727 | s2cid = 198190623}}</ref> Khối u nguyên phát kích thích hình thành mạch cục bộ và những mạch máu mới này nhìn chung có mối nối tế bào yếu.<ref name="Reymond"/> Các tế bào ung thư lọt qua những điểm nối tế bào biểu mô để vào hệ mạch.<ref name="Reymond">{{cite journal | last1 = Reymond | first1 = Nicolas | last2 = d'Água | first2 = Bárbara Borda | last3 = Ridley | first3 = Anne J. | title = Crossing the endothelial barrier during metastasis | journal = Nature Reviews Cancer | date = 22 November 2013 | volume = 13 | issue = 12 | pages = 858–870 | doi = 10.1038/nrc3628 | pmid = 24263189 | s2cid = 10962245}}</ref> Xâm nhập mạch máu có thể là hành vi chủ động hoặc bị động, tùy vào loại khối u, cấu trúc mạch máu, và hoàn cảnh ở vi môi trường khối u.<ref name="Bockhorn"/><ref name="Chiang"/>

Con đường bạch huyết xem ra dễ dàng hơn bởi mạch bạch huyết không có những điểm nối biểu mô chắc và dòng chảy ở đó chậm hơn đồng nghĩa cơ hội sống sót cao hơn.<ref name="Zavyalova"/><ref name="Chiang">{{cite journal | last1 = Chiang | first1 = Serena P. H. | last2 = Cabrera | first2 = Ramon M. | last3 = Segall | first3 = Jeffrey E. | title = Tumor cell intravasation | journal = American Journal of Physiology-Cell Physiology | date = 1 July 2016 | volume = 311 | issue = 1 | pages = C1–C14 | doi = 10.1152/ajpcell.00238.2015 | pmid = 27076614 | pmc = 4967137 | s2cid = 24102972 | doi-access = free}}</ref> Theo đường này thì tế bào ung thư cũng đến hệ tuần hoàn tĩnh mạch vì mạch bạch huyết dẫn vào mạch máu qua ống bạch huyết trái hoặc phải.<ref name="Wong">{{cite journal | last1 = Wong | first1 = Sunny Y. | last2 = Hynes | first2 = Richard O. | title = Lymphatic or Hematogenous Dissemination: How Does a Metastatic Tumor Cell Decide? | journal = Cell Cycle | date = 30 March 2006 | volume = 5 | issue = 8 | pages = 812–817 | doi = 10.4161/cc.5.8.2646 | pmid = 16627996 | pmc = 1459485 | s2cid = 40420348 | doi-access = free}}</ref> Tuy nhiên trước đó chúng đi qua một loạt hạch bạch huyết mà thường là điểm di căn đầu tiên thấy ở một số loại ung thư.<ref name="Chiang"/> Các hạch gần vị trí u nguyên phát nhất gọi là hạch cửa hay hạch gác được sinh thiết để kiểm tra dấu hiệu di căn sớm.<ref name="Chiang"/>

== Trong mạch ==
Khi đã vào hệ tuần hoàn, các tế bào ung thư đối mặt với hành trình khắc nghiệt.<ref name="Fares"/> Tương tác giữa tế bào ung thư lưu thông (CTC) và những thành phần của vi môi trường hệ tuần hoàn quyết định khả năng sống sót và thoát ra sau này.<ref name="Fares"/> Hầu hết CTC chết trong dòng máu, chỉ rất ít sống sót và đến được cơ quan xa.<ref name="Lin">{{cite journal | last1 = Lin | first1 = Danfeng | last2 = Shen | first2 = Lesang | last3 = Luo | first3 = Meng | last4 = Zhang | first4 = Kun | last5 = Li | first5 = Jinfan | last6 = Yang | first6 = Qi | last7 = Zhu | first7 = Fangfang | last8 = Zhou | first8 = Dan | last9 = Zheng | first9 = Shu | last10 = Chen | first10 = Yiding | last11 = Zhou | first11 = Jiaojiao | title = Circulating tumor cells: biology and clinical significance | journal = Signal Transduction and Targeted Therapy | date = 22 November 2021 | volume = 6 | issue = 1 | doi = 10.1038/s41392-021-00817-8 | pmid = 34803167 | pmc = 8606574 | s2cid = 244464496 | doi-access = free}}</ref> Số lượng CTC là cực ít so với những tế bào máu như hồng cầu hay bạch cầu.<ref name="Akpe">{{cite journal | last1 = Akpe | first1 = Victor | last2 = Kim | first2 = Tak H. | last3 = Brown | first3 = Christopher L. | last4 = Cock | first4 = Ian E. | title = Circulating tumour cells: a broad perspective | journal = Journal of The Royal Society Interface | date = July 2020 | volume = 17 | issue = 168 | page = 20200065 | doi = 10.1098/rsif.2020.0065 | pmc = 7423436 | s2cid = 220835089 | doi-access = free}}</ref> Sự hiện diện của tế bào ung thư trong máu bệnh nhân được Thomas Ashworth phát hiện lần đầu vào năm 1869.ref name="Lin"/>

CTC có thể tồn tại đơn lẻ hoặc tập hợp thành cụm.<ref name="Schuster">{{cite journal | last1 = Schuster | first1 = Emma | last2 = Taftaf | first2 = Rokana | last3 = Reduzzi | first3 = Carolina | last4 = Albert | first4 = Mary K. | last5 = Romero-Calvo | first5 = Isabel | last6 = Liu | first6 = Huiping | title = Better together: circulating tumor cell clustering in metastatic cancer | journal = Trends in Cancer | date = November 2021 | volume = 7 | issue = 11 | pages = 1020–1032 | doi = 10.1016/j.trecan.2021.07.001 | pmid = 34481763 | pmc = 8541931 | s2cid = 237424217 | doi-access = free}}</ref><ref name="Aceto"/> Cụm CTC hiếm gặp hơn nhưng có tiềm năng di căn cao hơn vài chục đến 100 lần.<ref name="Schuster"/><ref name="Aceto">{{cite journal | last1 = Aceto | first1 = Nicola | last2 = Bardia | first2 = Aditya | last3 = Miyamoto | first3 = David T. | last4 = Donaldson | first4 = Maria C. | last5 = Wittner | first5 = Ben S. | last6 = Spencer | first6 = Joel A. | last7 = Yu | first7 = Min | last8 = Pely | first8 = Adam | last9 = Engstrom | first9 = Amanda | last10 = Zhu | first10 = Huili | last11 = Brannigan | first11 = Brian W. | last12 = Kapur | first12 = Ravi | last13 = Stott | first13 = Shannon L. | last14 = Shioda | first14 = Toshi | last15 = Ramaswamy | first15 = Sridhar | last16 = Ting | first16 = David T. | last17 = Lin | first17 = Charles P. | last18 = Toner | first18 = Mehmet | last19 = Haber | first19 = Daniel A. | last20 = Maheswaran | first20 = Shyamala | title = Circulating Tumor Cell Clusters Are Oligoclonal Precursors of Breast Cancer Metastasis | journal = Cell | date = August 2014 | volume = 158 | issue = 5 | pages = 1110–1122 | doi = 10.1016/j.cell.2014.07.013 | pmid = 25171411 | pmc = 4149753 | s2cid = 1606679 | doi-access = free}}</ref>

{{clear}}

== Chú thích ==
{{notelist}}

== Tham khảo ==
{{reflist}}