Sửa đổi Aeneis/đang phát triển

{{mới}}{{Infobox book
| name           = Aeneis<br>Αινειάδα
| image          = Aeneas wounded MAN Napoli Inv9009.jpg
| caption        = Cụ [[Iápygos]] trị thương cho [[Aineías]]. Bích họa giai đoạn 45-79 SCN tại cổ tích [[Pompeii]].
| alt            = 
| author         = [[Publius Vergilius Maro]]
| title_orig     = 
| working_title  = 
| translator     = [[John Dryden]]<br>[[Gavin Douglas]]<br>[[Henry Howard]]<br>[[Seamus Heaney]]<br>[[Allen Mandelbaum]]<br>[[Robert Fitzgerald]]<br>[[Robert Fagles]]<br>[[Frederick Ahl]]<br>[[Sarah Ruden]]
| illustrator    = 
| cover_artist   = 
| country        = [[Hình:Vexilloid of the Roman Empire.svg|23px]] [[La Mã cộng hòa]]
| language       = [[Latin|La văn]]
| series         = 12
| release_number = 
| subject        = Huyền thoại sáng lập
| genre          = [[Sử thi]]
| publisher      = 
| pub_date       = 19 TCN
| pages          = 
| awards         = 
| isbn           = 
| oclc           = 
| congress       = 
| preceded_by    = 
| followed_by    = 
}}
'''Aeneis''' (ajˈneːis) là nhan đề [[sử thi]] [[Latin|La văn]] do tác gia [[Vergilius]] soạn giai đoạn 29-19 TCN<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=7NVFUi7G6TEC&q=29-19+BC|last=Magill|first=Frank N.|page=226|title=The Ancient World: Dictionary of World Biography, Volume 1|publisher=[[Routledge]]|year=2003|isbn=1135457409}}</ref>. Tác phẩm được học giới coi là xuất sắc nhất trong văn học [[Latin]] cổ điển<ref>{{cite book |last=Gaskell |first=Philip |authorlink=Philip Gaskell |date=1999 |title=Landmarks in Classical Literature |url=https://books.google.com/books?id=8wx2JHE_7j0C&pg=PA161 |location=Chicago |publisher=Fitzroy Dearborn |page=161 |isbn=1-57958-192-7}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.usu.edu/markdamen/1320anclit/chapters/11verg.htm |title=Chapter 11: Vergil and The Aeneid |last=Damen |first=Mark |date=2004 |accessdate=5 December 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=http://ancienthistory.about.com/od/latinvergil/a/whyaeneid.htm |title=Why Read the Aeneid in Latin? |last=Gill |first=N. S. |publisher=About.com |accessdate=5 December 2016}}</ref>.
==Lịch sử==
Trong thời kì [[Cổ La Mã]], các nhà quyền quý thường tìm cách liên đới tổ tiên mình với một thần nhân nào trong thần phả Hi-La nhằm củng cố địa vị trong giới tinh anh xã hội. Ở thời điểm sau cái chết của dưỡng phụ [[Gaius Iulius Caesar]], [[chấp chính quan]] [[Gaius Iulius Caesar Octavianus]] có lẽ muốn dựng lên một huyền thoại làm lá chắn cho mình để đối phó những hiểm họa trong [[tam đầu chế]]. Khoảng năm 29 TCN, [[Gaius Iulius Caesar Octavianus|Octavianus]] thuê một thi nhân ít tiếng tăm là [[Publius Vergilius Maro]] soạn một tác phẩm với mục đích chứng minh huyết thống thiêng liêng của mình.

Thực tế, trong các thế hệ trước, gia tộc [[Gaius Iulius Caesar Octavianus|Octavianus]] đã nhiều lần tuyên bố là hậu duệ nữ thần [[Aphrodite]] - biểu tượng nhan sắc và ái tình. Tuy nhiên, thể yêu cầu của [[Gaius Iulius Caesar Octavianus|Octavianus]], [[Publius Vergilius Maro|Vergilius]] phải làm thế nào chứng minh rằng, dòng dõi [[Venus]] (hay đích đáng là tổ tiên [[Gaius Iulius Caesar Octavianus|Octavianus]]) đã kiến thành [[Roma]], nhằm đảm bảo tính chính thống trong quyền lực của [[Gaius Iulius Caesar Octavianus|Octavianus]].

Sau nhiều ngày suy ngẫm, [[Publius Vergilius Maro|Vergilius]] quyết định dựa vào [[thi pháp]] ''[[Iliás]]'' và một phần ''[[Odýsseia]]'' được cho là của thi sĩ mù [[Hómēros]] để sáng tạo [[sử thi]] '''Aeneis'''<ref>{{cite encyclopedia|url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?ParagraphID=dto |title=History of Latin Literature |encyclopedia=HistoryWorld |accessdate=5 December 2016}}</ref>, nhưng bằng [[Latin|La văn]]. Tác phẩm được soạn trên giấy da dê - một phương tiện kí chú tương đối đắt đương thời. Tuy nhiên trong 10 năm 29-19 TCN, [[Publius Vergilius Maro|Vergilius]] trải qua rất nhiều lần chữa thảo bản, cứ soạn xong lại đốt. Năm 19 TCN, trong một chuyến đi biển, [[Publius Vergilius Maro|Vergilius]] mất trên thuyền. [[Gaius Iulius Caesar Octavianus|Octavianus]] (bấy giờ đã tuyên bố [[đệ nhất công dân]], nói cách khác là [[sa hoàng]]) sai hai thi sĩ [[Lucius Varius Rufus]] và [[Plotius Tucca]] tập hợp các thủ cảo của [[Publius Vergilius Maro|Vergilius]], nhuận sắc rồi cho ấn hành khắp đế quốc.
==Nội dung==
Mặc dù còn nhiều khiếm khuyết, nhưng ''Aeneis'' được coi là sự kế tục xuất sắc những thiên cổ hùng văn ''[[Iliás]]'' và ''[[Odýsseia]]''<ref>E.G. Knauer, "Vergil's ''Aeneid'' and Homer", ''Greek, Roman, and Byzantine Studies'' 5 (1964) 61–84. Originating in [[Maurus Servius Honoratus|Servius]]'s observation, [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0053&query=book%3D%237 tufts.edu]</ref>, nhưng tác phẩm lại thiên về trữ tình hơn, cũng là văn bản cổ đại hoàn chỉnh nhất còn lưu lại đến nay. Thiên [[sử thi]] gồm 9896 câu, chia 12 tập. Cứ theo diễn tiến nội dung, có thể chia 2 phần, mỗi phần 6 tập.

Tác phẩm lấy nhân vật [[Aineías]] làm trọng tâm và dõi theo hành trình đi tìm "miền đất hứa" của những hậu duệ [[Troía]]. [[Aineías]] vốn là con vương tử [[Ankhísēs]] xứ [[Dardanos]], bản thân [[Ankhísēs]] có họ đàng ngoại với vua Príamos thành [[Troía]]. Chủ đích [[Publius Vergilius Maro|Vergilius]] coi trứ tác của mình như sự tiếp nối ''[[Iliás]]''.

Thời trai trẻ, [[Ankhísēs]] có tướng mạo anh tuấn nên được nữ thần [[Aphrodite]] si mê. Sau này, [[Venus]] sinh cho [[Ankhísēs]] con trai và đặt là [[Aineías]] (vinh hiển). Dù không trực tiếp nuôi dưỡng [[Aineías]], nhưng bà hứa phù hộ mỗi khi chàng gặp nạn. [[Venus]] cũng đồng thời là vị thần được dân [[Troía]] phụng thờ.
{{quote|''Arma virumque cano''<br><small>(Ta tụng võ khí và người)</small>|Câu I}}
* '''Ngựa gỗ'''
Trong trận công thành cuối cùng, biết chắc [[Troía]] đã tận số, [[Venus]] bèn giăng khói mù cho quân [[Hi Lạp]] không bắt được [[Aineías]]. Phần [[Aineías]] dẫu đã toan liều mạng xông ra chiến đấu, nhưng vợ con níu chàng lại vì biết có ra cũng vô ích. [[Aineías]] bèn vác cha lên vai, dẫn vợ con cùng một số nạn dân chạy khỏi đô thành cháy nghi ngút sau lưng. Từ đây bắt đầu hành trình 10 năm đi tìm đất mới cho đoàn người tứ cố vô thân.
* '''Phiêu bạt'''
Đương lúc [[Aineías]] cùng quẫn không biết đi về đâu, [[Venus]] bèn hiện ra bảo chàng cứ nhằm hướng Tây, ắt có ngày tìm được miền đất mà ở đó chàng trở thành một dân lớn, các hậu duệ chàng sẽ làm vua thế gian và phục được mối thù [[Troía]]. Thuyền [[Aineías]] loanh quanh các đảo nay thuộc Đông [[Địa Trung Hải]], gặp muôn vàn gian nguy, có cả quái vật gây hại, nhưng rốt cuộc cập bờ biển nay là [[Bắc Phi]].
* '''Carthāgō'''
Ở [[Carthāgō]], [[Aineías]] bệ kiến nữ hoàng [[Dido]] lừng danh vì nhan sắc và trí tuệ, bèn kể cho cả triều đình nghe bước đường phiêu lưu của mình. Từ đó, [[Dido]] đem lòng yêu [[Aineías]] và muốn chàng ở bên mình mãi. Trong một chuyến đi săn của hai người, [[Aineías]] được thần [[Mercury]] hạ lệnh phải rời [[Carthāgō]] trong đêm để tiếp tục sứ mạng vinh quang. [[Dido]] phát hiện nhưng không cản được, quẫn chí bèn lấy thanh gươm của [[Aineías]] mà tự sát. Bà gieo lời nguyền rằng các hậu duệ bà và các hậu duệ [[Aineías]] sẽ đời đời gây thù chuốc oán nhau.
{{quote|''Dux femina facti''<br><small>(Đàn bà hóa liều)</small>|Câu CCCLXIV}}
* '''Sicilia'''
Thuyền [[Aineías]] dong buồm thẳng lên phía Bắc, ngụ đảo [[Sicilia]]. Ở đây, người [[Troía]] xung đột với bản dân. Sau đó, [[Aineías]] nhờ một nữ tế tư đưa xuống thế giới ngầm đặng hòa giải với [[Dido]], nhưng [[Dido]] không chịu. [[Aineías]] gặp linh hồn cha và được ông lộ cho biết một thành thị tương lai tên là [[Roma]] - nơi các hậu duệ [[Aineías]] sẽ từ đó mà thống trị thế gian.
{{quote|''Ab uno disce omnes''<br><small>(Biết một mới biết mười)</small>|Câu LXV-LXVI}}
{{quote|''Fit via vi''<br><small>(Có đông có đường)</small>|Câu CDXCIV}}
{{quote|''Fama volat''<br><small>(Lời đồn bay xa)</small>|Câu CXXI}}
* '''Latium'''
Đoàn người [[Troía]] bỏ [[Sicilia]] tới bán đảo [[Italia]], đặt chân vào đồng bằng [[Latium]]. [[Aineías]] liên tục vướng phải chiến tranh với bản dân, đặc biệt vua [[Turnus]]. Sau bao thử thách, rốt cuộc [[Aineías]] cũng bình định được đất này, bèn trao lại quyền hành cho con trai và mất. Dòng dõi [[Aineías]] trải thêm mấy đời nữa, tới [[Remus và Romulus]] thì kiến thành [[Roma]], từ đấy bành trướng dần ra khắp [[Italia]] và [[Địa Trung Hải]].
{{quote|''Fata obstant''<br><small>(Phải cam chịu số phận)</small>|Câu CDXL}}
{{quote|''Arte magistra''<br><small>(Dựa vào nghệ thuật)</small>|Câu CDXLII}}
{{quote|''Audentes fortuna iuvat''<br><small>(Hạnh vận nhờ trí dũng)</small>|Câu CCLXXXIV}}
==Văn hóa==
[[Hình:Lille Wicar Virgile.JPG|nhỏ|phải|222px|Điển tích ''Tu Marcellus eris'' - [[Publius Vergilius Maro|Vergilius]] đọc ''Aeneis'' cho sa hoàng [[Augustus]] và sa hậu [[Octavia]] nghe.]]
So với ''[[Iliás]]'' và ''[[Odýsseia]]'', ''Aeneis'' bớt bạo lực cũng như yếu tố siêu linh hơn. Tác phẩm ghi lại nhiều sự kiện trọng đại của [[lịch sử La Mã]] thời cộng hòa, đồng thời bảo lưu nhiều giá trị đạo đức truyền thống của người [[La Mã]]. ''Aeneis'' nhìn chung khơi lại niềm hãnh diện của vị thế công dân [[La Mã]] và cũng mở ra kỉ nguyên thịnh vượng của [[văn nghệ]] thời đế quốc. Đây là trứ tác được lưu hành phổ biến nhất trong thời [[La Mã đế quốc]] và còn gây ảnh hưởng ở [[Âu châu]] [[trung đại]]. Tuy nhiên, phải tới cận đại, giá trị [[nghệ thuật]] của nó mới được quan tâm nghiên cứu.

Trong lịch sử nhân loại, ''Aeneis'' là tác phẩm [[văn nghệ]] tiên phong được ra đời theo hình thức đặt hàng. Cũng được coi là thành tố đảm bảo tính chính thống của triều đại Iulii-Claudii. Nhưng vượt những toan tính [[chính trị]] nhất thời, tác phẩm để lại cho [[văn hóa]] [[Tây phương]] một truyền thống [[văn nghệ]] quý báu. 

Tại [[Việt Nam]], ''Aeneis'' được bà Nguyễn Bích Như dịch qua bản [[Anh văn]] của tác gia G. Chandon, phát hành qua Nhà xuất bản Mũi Cà Mau năm 1986 dưới nhan đề ''Thần thoại La Mã''. Năm 2017, dịch phẩm này được Công ty Sách Huy Hoàng phối hợp Nhà xuất bản Phụ Nữ hiệu đính và tái bản.
==Tham khảo==
* ''[[Iliás]]''
* ''[[Odýsseia]]''
==Liên kết==
{{cước chú|4}}
===Tài liệu===
* Buckham, Philip Wentworth; Spence, Joseph; Holdsworth, Edward; Warburton, William; Jortin, John, [https://archive.org/details/miscellaneavirg00jortgoog ''Miscellanea Virgiliana: In Scriptis Maxime Eruditorum Virorum Varie Dispersa, in Unum Fasciculum Collecta''], Cambridge: Printed for W. P. Grant; 1825.
* [[Brooks Otis]], ''Virgil: A Study in Civilized Poetry'', Oxford, 1964
* Lee Fratantuono, ''Madness Unchained: A Reading of Virgil's Aeneid'', Lexington Books, 2007.
* Joseph Reed, ''Virgil's Gaze'', Princeton, 2007.
* Kenneth Quinn, ''Virgil's Aeneid: A Critical Description'', London, 1968.
* Francis Cairns, ''Virgil's Augustan Epic'', Cambridge, 1989.
* Gian Biagio Conte, ''The Poetry of Pathos: Studies in Vergilian Epic'', Oxford, 2007.
* Karl Gransden, ''Virgil's Iliad'', Cambridge, 1984.
* Richard Jenkyns, ''Virgil's Experience'', Oxford, 1998.
* Michael Burden, ''A woman scorned; responses to the Dido myth'', London, Faber and Faber, 1998, especially Andrew Pinnock, 'Book IV in plain brown paper wrappers', on the Dido travesties.
* Wolfgang Kofler, ''Aeneas und Vergil. Untersuchungen zur poetologischen Dimension der Aeneis'', Heidelberg 2003.
* [[Eve Adler]], ''Vergil's Empire'', Rowman and Littlefield, 2003.
* Nurtantio, Yoneko (2014), ''Le silence dans l'''Énéide, Brussels: EME & InterCommunications, {{ISBN|978-2-8066-2928-9}}
* Gutenberg Project: [http://www.gutenberg.org/ebooks/228 John Dryden translation (1697)]
* Gutenberg Project: [http://www.gutenberg.org/ebooks/22456 J. W. Mackail translation (1885)]
* Gutenberg Project: [http://www.gutenberg.org/ebooks/18466 E. F. Taylor translation (1907)]
* Gutenberg Project: [http://www.gutenberg.org/ebooks/61596 Rolfe Humphries translation (1951)]
* Fairclough's Loeb Translation (1916) [http://www.stoictherapy.com/resources-aeneid StoicTherapy.com] (Complete)
* Fairclough's Loeb Translation (1916) [http://www.theoi.com/Text/VirgilAeneid1.html Theoi.com] (Books 1–6 only)
* The Online Library of Liberty Project from [[Liberty Fund, Inc.]]: [http://oll.libertyfund.org/title/1175 The ''Aeneid'' (Dryden translation, New York: P.F. Collier and Son, 1909)] (PDF and HTML)
* [https://web.archive.org/web/20080406150447/http://bibliotecas.reduaz.mx/libros-e/libros/P._Vergilii_Maronis-Aeneidos.pdf ''Aeneidos Libri XII''] Latin text by Publius Vergilius Maro, PDF format
* [https://www.gutenberg.org/ebooks/227 Menu Page] The ''Aeneid'' in several formats at [[Project Gutenberg]]
* [http://www.thelatinlibrary.com/verg.html Latin Text Online]
===Tư liệu===
* [http://virgil.org/supplementa/decembrio.htm The Thirteenth Book of the ''Aeneid'': a fragment by Pier Candido Decembrio, translated by David Wilson-Okamura]
* Supplement to the twelfth book of the ''Aeneid'' by [[Maffeo Vegio]] at [http://virgil.org/supplementa/vegio-latin.htm Latin text] and [http://virgil.org/supplementa/vegio-twyne.htm English translation]
* [http://iconographic.warburg.sas.ac.uk/vpc/VPC_search/subcats.php?cat_1=8&cat_2=15&cat_3=626&cat_4=970 Warburg Institute Iconographic Database (about 900 images related to the ''Aeneid'')]
* [http://dcc.dickinson.edu/vergil-aeneid/preface Commentary on selections from the Latin text] at [[Dickinson College Commentaries]]
* Four talks by scholars on aspects of the ''Aeneid'': [https://web.archive.org/web/20181119051655/https://mainehumanities.org/blog/podcasts/virgil-and-history/ Virgil's relationship to Roman history], [https://web.archive.org/web/20181119051700/https://mainehumanities.org/blog/podcasts/the-rome-of-augustus/ the Rome of Caesar Augustus], [https://web.archive.org/web/20181119051641/https://mainehumanities.org/blog/podcasts/translating-virgil/ the challenges of translating Latin poetry], and [https://web.archive.org/web/20181119051648/https://mainehumanities.org/blog/podcasts/didos-lament-virgilian-epic-and-17th-century-english-opera/ Purcell's opera ''Dido and Aeneas'']), delivered at the Maine Humanities Council's [https://web.archive.org/web/20080705051809/http://mainehumanities.org/programs/winter.html Winter Weekend] program.
* [http://www.bijanomrani.com/?p=aeneid Notes on the political context of the ''Aeneid''.]
* [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Serv.+A.+toc Perseus/Tufts: Maurus Servius Honoratus. Commentary on the ''Aeneid'' of Vergil. (Latin)]
[[Thể loại:Thần thoại La Mã]]
[[Thể loại:Văn kiện]]