Trái đất là hành tinh thứ ba tính từ Mặt trời[1][2] và là thiên thể duy nhất nuôi dưỡng cũng như hỗ trợ sự sống được biết.[3][4] 29% bề mặt Trái đất là đất bao gồm các lục địa và các đảo.[5][6] 71% còn lại là nước[5] trong đó chủ yếu là nước mặn ở đại dương (chiếm 97,5%) cùng phần nhỏ nước ngọt, tất cả cấu thành thủy quyển.[7] Hầu hết vùng cực của Trái đất bị băng và tuyết che phủ.[5][8] Trái đất có một lớp vỏ silicate mỏng bao gồm các mảng chuyển động,[9] phần trong còn hoạt động[10] với một lõi trong chủ yếu là sắt[11] rắn hoặc nóng chảy một phần,[12] một lõi ngoài lỏng[12] sinh từ trường[13] và một lớp phủ nằm giữa vỏ và lõi ngoài.[3]
Khí quyển Trái đất có thành phần chủ yếu là oxy và nitơ.[14][15] Các vùng nhiệt đới tiếp nhận nhiều năng lượng mặt trời hơn vùng cực[16][17] và năng lượng này được tái phân bổ bởi hoàn lưu khí quyển[17] và đại dương.[18] Các loại khí nhà kính cũng góp phần quan trọng trong việc điều chỉnh nhiệt độ bề mặt.[19] Có nhiều yếu tố quyết định khí hậu khu vực như vĩ độ, độ cao, hay khoảng cách tới đại dương.[20] Thời tiết khắc nghiệt như bão, sóng nhiệt, hạn hán xảy ra ở nhiều nơi và ảnh hưởng lớn đến con người cũng như hệ sinh thái.[21]
Trọng lực của Trái đất tương tác với những vật thể khác trong không gian,[22] tiêu biểu là Mặt trăng, vệ tinh tự nhiên duy nhất của hành tinh.[23][24] Trái đất quay quanh Mặt trời cứ khoảng hơn 365 ngày một vòng.[23] Trục quay của Trái đất nghiêng so với mặt phẳng quỹ đạo,[25] sinh ra các mùa.[26][25] Tương tác hấp dẫn giữa Trái đất và Mặt trăng gây nên thủy triều[27] và dần làm giảm tốc độ quay của nó.[28] Trái đất là hành tinh đặc nhất[29] và hành tinh đá lớn và nặng nhất[29] trong Hệ Mặt trời.[29]
Trái đất hình thành vào khoảng 4,5 tỷ năm trước[30][31] với không khí quyển và đại dương.[31] Sự sống có thể đã lần đầu xuất hiện trên Trái đất vào khoảng 4,1 tỷ năm trước.[32]
Tham khảo
- ↑ Kusky 2014, tr. 129.
- ↑ Celâl Şengör, A.M. (tháng 9 năm 1991), "Our Home, the Planet Earth", Diogenes, 39 (155): 25–51, doi:10.1177/039219219103915505, S2CID 220785913
- ↑ a b Montagner, Jean-Paul (2011), "Earth's Structure, Global", trong Gupta, Harsh K. (bt.), Encyclopedia of Solid Earth Geophysics, Springer Netherlands, tr. 144–154, doi:10.1007/978-90-481-8702-7_13
- ↑ Van Hoolst, Tim; Noack, Lena; Rivoldini, Attilio (ngày 1 tháng 1 năm 2019), "Exoplanet interiors and habitability", Advances in Physics: X, 4 (1): 1630316, doi:10.1080/23746149.2019.1630316, S2CID 198417434
- ↑ a b c Bevelacqua, Joseph (ngày 7 tháng 7 năm 2021), "Solar System Planets and Exoplanets", trong Bevelacqua, Joseph (bt.), Solar System Planets and Exoplanets, IntechOpen, doi:10.5772/intechopen.98431
- ↑ Ikelle 2020, tr. 3.
- ↑ Ikelle 2020, tr. 7.
- ↑ (Thomas et al. 2008, tr. 1)
- ↑ Nawaz, Muhammad (ngày 13 tháng 11 năm 2019), "Introductory Chapter: Earth Crust - Origin, Structure, Composition and Evolution", trong Nawaz, Muhammad; Kundu, Sandeep Narayan; Sattar, Farha (bt.), Earth Crust, IntechOpen, doi:10.5772/intechopen.88100
- ↑ Liu, By Jin; Mao, Ho-Kwang (ngày 1 tháng 2 năm 2021), "Yi-Gang Xu: the Earth's deep interior holds the key to habitability", National Science Review, 8 (4), doi:10.1093/nsr/nwab018
- ↑ Condie 2015, tr. 139.
- ↑ a b Condie 2015, tr. 135.
- ↑ Condie 2015, tr. 141.
- ↑ Schlesinger, William H.; Bernhardt, Emily S. (2020), "The Atmosphere", Biogeochemistry, Elsevier, tr. 51–97, doi:10.1016/B978-0-12-814608-8.00003-7, PMC 7426726
- ↑ Barry & Chorley 2009, tr. 13.
- ↑ (Thomas et al. 2008, tr. 2–4)
- ↑ a b Barry & Chorley 2009, tr. 3.
- ↑ Wunsch, Carl (ngày 8 tháng 11 năm 2002), "What Is the Thermohaline Circulation?", Science, 298 (5596): 1179–1181, doi:10.1126/science.1079329, PMID 12424356, S2CID 129518576
- ↑ Cassia, Raúl; Nocioni, Macarena; Correa-Aragunde, Natalia; Lamattina, Lorenzo (ngày 1 tháng 3 năm 2018), "Climate Change and the Impact of Greenhouse Gasses: CO2 and NO, Friends and Foes of Plant Oxidative Stress", Frontiers in Plant Science, 9, doi:10.3389/fpls.2018.00273, PMC 5837998, PMID 29545820, S2CID 3563705
- ↑ Greek 2017, tr. 20–23.
- ↑ Tippett, Michael K. (tháng 12 năm 2018), "Extreme weather and climate", npj Climate and Atmospheric Science, 1 (1), doi:10.1038/s41612-018-0057-1, S2CID 133750880
- ↑ Zhu, Yin (2021), "Updating the Historical Perspective of the Interaction of Gravitational Field and Orbit in Sun-Planet-Moon System", International Journal of Astronomy and Astrophysics, 11 (03): 343–369, Bibcode:2021IJAA...11..343Z, doi:10.4236/ijaa.2021.113016
- ↑ a b Skinner, Brian J., "Earth", AccessScience, McGraw-Hill Professional, doi:10.1036/1097-8542.208900, truy cập ngày 18 tháng 11 năm 2021
- ↑ Jedicke, Robert; Bolin, Bryce T.; Bottke, William F.; Chyba, Monique; Fedorets, Grigori; Granvik, Mikael; Jones, Lynne; Urrutxua, Hodei (ngày 24 tháng 5 năm 2018), "Earth's Minimoons: Opportunities for Science and Technology", Frontiers in Astronomy and Space Sciences, 5, Bibcode:2018FrASS...5...13J, doi:10.3389/fspas.2018.00013, S2CID 43932071
- ↑ a b Coyle, Harold P., "Seasons", AccessScience, McGraw-Hill Professional, doi:10.1036/1097-8542.757210, truy cập ngày 18 tháng 11 năm 2021
- ↑ De Paor, Declan G.; Dordevic, Mladen M.; Karabinos, Paul; Burgin, Stephen; Coba, Filis; Whitmeyer, Steven J. (ngày 21 tháng 10 năm 2016), "Exploring the reasons for the seasons using Google Earth, 3D models, and plots", International Journal of Digital Earth, 10 (6), Bibcode:2017IJDE...10..582D, doi:10.1080/17538947.2016.1239770, S2CID 205935085
- ↑ Ikelle 2020, tr. 55.
- ↑ Jaupart, C.; Labrosse, S.; Lucazeau, F.; Mareschal, J.-C. (2015), "Temperatures, Heat, and Energy in the Mantle of the Earth", trong Schubert, Gerald (bt.), Treatise on Geophysics, Elsevier, tr. 223–270 (248), doi:10.1016/B978-0-444-53802-4.00126-3
- ↑ a b c Spohn, T. (2015), "Physics of Terrestrial Planets and Moons: An Introduction and Overview", trong Schubert, Gerald (bt.), Treatise on Geophysics, Elsevier, tr. 1–22 (2–3), doi:10.1016/B978-0-444-53802-4.00165-2
- ↑ Tera, Fouad, "Earth's age", AccessScience, McGraw-Hill Professional, doi:10.1036/1097-8542.208910, truy cập ngày 20 tháng 11 năm 2021
- ↑ a b Maruyama, Shigenori; Ebisuzaki, Toshikazu (tháng 3 năm 2017), "Origin of the Earth: A proposal of new model called ABEL", Geoscience Frontiers, 8 (2): 253–274, doi:10.1016/j.gsf.2016.10.005, S2CID 132174190
- ↑ Bell, Elizabeth A.; Boehnke, Patrick; Harrison, T. Mark; Mao, Wendy L. (ngày 19 tháng 10 năm 2015), "Potentially biogenic carbon preserved in a 4.1 billion-year-old zircon", Proceedings of the National Academy of Sciences, 112 (47): 14518–14521, doi:10.1073/pnas.1517557112, PMC 4664351, PMID 26483481, S2CID 628569
Sách
- Kusky, Timothy M. (ngày 14 tháng 5 năm 2014), Encyclopedia of Earth Science, Infobase Publishing, ISBN 978-1-4381-1004-2, OCLC 1148945889
- Ikelle, Luc Thomas (ngày 4 tháng 4 năm 2020), Introduction To Earth Sciences: A Physics Approach (Second Edition), World Scientific, ISBN 978-981-12-1304-5, OCLC 1228824600
- Thomas, D.N.; Fogg, G.E.; Convey, P.; Fritsen, C.H.; Gili, J.-M.; Gradinger, R.; Laybourn-Parry, J.; Reid, K.; Walton, D.W.H. (ngày 20 tháng 3 năm 2008), The Biology of Polar Regions, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-929811-2, OCLC 1058039049
- Condie, Kent C. (ngày 1 tháng 12 năm 2015), Earth as an Evolving Planetary System (lxb. 3), Academic Press, ISBN 978-0-12-803709-6, OCLC 1076769580
- Gupta, Harsh K., bt. (ngày 29 tháng 6 năm 2011), Encyclopedia of Solid Earth Geophysics, Springer Science & Business Media, ISBN 978-90-481-8701-0, OCLC 1041316820
- Nawaz, Muhammad; Kundu, Sandeep Narayan; Sattar, Farha, bt. (ngày 13 tháng 11 năm 2019), Earth Crust, IntechOpen, doi:10.5772/intechopen.78850, ISBN 978-1-78984-060-5
- Schlesinger, William H.; Bernhardt, Emily S. (ngày 7 tháng 8 năm 2020), Biogeochemistry: An Analysis of Global Change (lxb. 4), Academic Press, ISBN 978-0-12-814609-5, OCLC 1183029320
- Barry, Roger G.; Chorley, Richard J. (ngày 20 tháng 10 năm 2009), Atmosphere, Weather and Climate, Routledge, ISBN 978-1-135-26748-3
- Greek, Joe (ngày 15 tháng 12 năm 2017), Weather and Climate, Encyclopaedia Britannica, ISBN 978-1-68048-843-2
- Schubert, Gerald, bt. (ngày 17 tháng 4 năm 2015), Treatise on Geophysics, Elsevier, ISBN 978-0-444-53803-1
- Bevelacqua, Joseph, bt. (ngày 7 tháng 7 năm 2021), Solar System Planets and Exoplanets, IntechOpen, doi:10.5772/intechopen.90977, ISBN 978-1-83969-313-7
