Khác biệt giữa các bản “Lịch sử Trái đất”
n
Dòng 22: Dòng 22:
  
 
Trái Đất nguyên thủy phát triển nhờ hoạt động bồi tụ cho đến khi phần trong của nó đủ nóng để làm nóng chảy những kim loại nặng, ái sắt. Do có khối lượng riêng lớn hơn [[silicat]], những kim loại này chìm sâu, tách lớp [[manti]] nguyên thủy khỏi lõi kim loại chỉ 10 triệu năm sau khi Trái Đất bắt đầu hình thành, tạo nên cấu trúc lớp của Trái Đất và tạo điều kiện cho [[Từ trường Trái Đất|từ trường]] xuất hiện.<ref>Charles Frankel, 1996, ''Volcanoes of the Solar System,'' Cambridge University Press, pp. 7–8, {{ISBN|978-0-521-47770-3}}</ref> J. A. Jacobs là người đầu tiên đề xuất rằng [[lõi trong]], phần tâm nóng tách khỏi [[lõi ngoài]] lỏng, đang đông cứng và lấn ra lõi ngoài do phần trong Trái Đất đang nguội dần (khoảng 100°C một tỉ năm).<ref>{{cite journal | author = J.A. Jacobs | title = The Earth's inner core | journal = Nature | volume = 172 | issue = 4372 | pages = 297–298 | date = 1953 | doi = 10.1038/172297a0|bibcode = 1953Natur.172..297J | s2cid = 4222938 }}</ref><ref>{{Cite journal|last1=van Hunen|first1= J.|last2= van den Berg|first2= A.P.|title= Plate tectonics on the early Earth: Limitations imposed by strength and buoyancy of subducted lithosphere|journal= [[Lithos (journal)|Lithos]]|volume=103|issue=1–2|pages=217–235|date= 2007| doi = 10.1016/j.lithos.2007.09.016|bibcode = 2008Litho.103..217V }}</ref>
 
Trái Đất nguyên thủy phát triển nhờ hoạt động bồi tụ cho đến khi phần trong của nó đủ nóng để làm nóng chảy những kim loại nặng, ái sắt. Do có khối lượng riêng lớn hơn [[silicat]], những kim loại này chìm sâu, tách lớp [[manti]] nguyên thủy khỏi lõi kim loại chỉ 10 triệu năm sau khi Trái Đất bắt đầu hình thành, tạo nên cấu trúc lớp của Trái Đất và tạo điều kiện cho [[Từ trường Trái Đất|từ trường]] xuất hiện.<ref>Charles Frankel, 1996, ''Volcanoes of the Solar System,'' Cambridge University Press, pp. 7–8, {{ISBN|978-0-521-47770-3}}</ref> J. A. Jacobs là người đầu tiên đề xuất rằng [[lõi trong]], phần tâm nóng tách khỏi [[lõi ngoài]] lỏng, đang đông cứng và lấn ra lõi ngoài do phần trong Trái Đất đang nguội dần (khoảng 100°C một tỉ năm).<ref>{{cite journal | author = J.A. Jacobs | title = The Earth's inner core | journal = Nature | volume = 172 | issue = 4372 | pages = 297–298 | date = 1953 | doi = 10.1038/172297a0|bibcode = 1953Natur.172..297J | s2cid = 4222938 }}</ref><ref>{{Cite journal|last1=van Hunen|first1= J.|last2= van den Berg|first2= A.P.|title= Plate tectonics on the early Earth: Limitations imposed by strength and buoyancy of subducted lithosphere|journal= [[Lithos (journal)|Lithos]]|volume=103|issue=1–2|pages=217–235|date= 2007| doi = 10.1016/j.lithos.2007.09.016|bibcode = 2008Litho.103..217V }}</ref>
 +
 +
== Tham khảo ==
 +
{{Reflist|30em|refs=
 +
<ref name=Matson>{{cite web|last=Matson|first=John|title=Luminary Lineage: Did an Ancient Supernova Trigger the Solar System's Birth?|work=Scientific American|date=July 7, 2010|url=http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=solar-system-trigger-sn |accessdate=2012-04-13}}</ref>
 +
<ref name="age_earth1c">
 +
{{cite web
 +
| last=Newman | first=William L. | date=2007-07-09
 +
| url=http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html
 +
| title=Age of the Earth
 +
| publisher=Publications Services, USGS
 +
| accessdate=2007-09-20 }}</ref>
 +
<ref name=age_of_earth_faq>
 +
{{cite web
 +
| last=Stassen | first=Chris | date=2005-09-10 | url=http://www.talkorigins.org/faqs/faq-age-of-earth.html
 +
| title=The Age of the Earth | publisher=[[TalkOrigins Archive]] | accessdate=2008-12-30 }}
 +
</ref>
 +
<ref name="age_earth4">{{cite web
 +
| last=Stassen | first=Chris
 +
| date=2005-09-10
 +
| url=http://www.talkorigins.org/faqs/faq-age-of-earth.html
 +
| accessdate=2007-09-20
 +
| title=The Age of the Earth
 +
| publisher=The TalkOrigins Archive
 +
}}</ref>
 +
<ref name="USGS1997">{{cite web
 +
| date=1997 | title=Age of the Earth
 +
| url=http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html
 +
| publisher=U.S. Geological Survey
 +
| accessdate=2006-01-10
 +
| archiveurl= https://web.archive.org/web/20051223072700/http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html| archivedate= 23 December 2005 <!--DASHBot-->| url-status=live}}</ref>
 +
<ref name="Yin">{{cite journal
 +
| last=Yin | first=Qingzhu
 +
| author2=Jacobsen, S.B. | author3=Yamashita, K. | author4=Blichert-Toft, J. | author5=Télouk, P. | author6=Albarède, F.
 +
| title=A short timescale for terrestrial planet formation from Hf-W chronometry of meteorites
 +
| journal=Nature | date=2002 | volume=418 | issue=6901
 +
| pages=949–952
 +
| doi=10.1038/nature00995
 +
| pmid=12198540 | bibcode=2002Natur.418..949Y
 +
| s2cid=4391342
 +
| ref=harv
 +
}}</ref>
 +
<ref name=Kokubo2002>{{cite journal
 +
|last1=Kokubo|first1=Eiichiro
 +
|last2=Ida|first2=Shigeru
 +
|title=Formation of protoplanet systems and diversity of planetary systems
 +
|journal=The Astrophysical Journal
 +
|volume=581
 +
|issue=1|pages=666–680
 +
|date=2002
 +
| doi=10.1086/344105
 +
|bibcode=2002ApJ...581..666K
 +
|ref=harv
 +
|doi-access=free
 +
}}</ref>
 +
}}

Phiên bản lúc 19:35, ngày 7 tháng 11 năm 2020

UnderCon icon.svg Mục từ này chưa được bình duyệt và có thể cần sự giúp đỡ của bạn để hoàn thiện.

Lịch sử Trái Đất đề cập đến quá trình phát triển của hành tinh Trái Đất từ lúc hình thành đến nay. Gần như mọi nhánh của khoa học tự nhiên đều góp phần giúp chúng ta hiểu biết về những sự kiện quan trọng đã diễn ra trong quá khứ của Trái Đất, tiêu biểu là sự biến đổi không ngừng về mặt địa chất và tiến hóa sinh học.

Thang thời gian địa chất được định ra bởi quy ước quốc tế mô tả những quãng thời gian dài từ thưở bình minh của Trái Đất cho đến ngày nay. Trái Đất hình thành khoảng 4,54 tỉ năm trước do hoạt động bồi tụ từ tinh vân mặt trời. Khí thải từ núi lửa có lẽ đã tạo ra bầu khí quyển nguyên thủy rồi đến đại dương, song khí quyển ban đầu không có oxy. Đa phần Trái Đất nóng chảy do việc thường xuyên va chạm với những thiên thể khác đã đẩy hoạt động núi lửa lên cùng cực. Vào thời kỳ đầu của Trái Đất, một vụ va chạm rất lớn với Theia, thiên thể có kích cỡ hành tinh, được cho là đã tạo ra Mặt Trăng. Qua thời gian, Trái Đất nguội dần tạo điều kiện cho một lớp vỏ cứng hình thành và nước lỏng xuất hiện trên bề mặt.

Liên đại Thái Viễn Cổ là khoảng thời gian trước khi con người ghi nhận sự sống đáng tin, bắt đầu khi Trái Đất hình thành và kết thúc vào 4 tỉ năm trước. Các liên đại Thái Cổ và Nguyên Sinh đã khởi sinh sự sống trên Trái Đất và bước tiến hóa đầu tiên. Liên đại Hiển Sinh kế cận được chia thành ba đại: Cổ Sinh là thời đại của động vật chân khớp, cá, và sự sống đầu tiên trên mặt đất; Trung Sinh trải qua những giai đoạn trỗi dậy, ngự trị, và suy vong của khủng long; và Tân Sinh chứng kiến sự nổi lên của động vật có vú. Con người xuất hiện sớm nhất vào khoảng 2 triệu năm trước, một con số rất nhỏ trên thang thời gian địa chất.

Sự sống đã xuất hiện trên Trái Đất từ ít nhất 3,5 tỉ năm trước trong đại Tiền Thái Cổ sau khi lớp vỏ địa chất bắt đầu cứng lại. Con người đã tìm thấy những hóa thạch thảm vi khuẩn như stromatolite trong sa thạch 3,48 tỉ năm tuổi ở Tây Úc. Các bằng chứng tự nhiên khác về vật chất sinh vật tạo ra gồm than chì trong đá trầm tích biến chất 3,7 tỉ năm tuổi ở Tây Nam Greenland và "tàn tích sự sống" trong đá 4,1 tỉ năm tuổi ở Tây Úc. Trích lời một nhà nghiên cứu: "Nếu sự sống đã phát sinh tương đối nhanh trên Trái Đất ... thì có thể nó sẽ phổ biến trong vũ trụ".

Sinh vật quang hợp xuất hiện vào khoảng 3,2 đến 2,4 tỉ năm trước và bắt đầu thải oxy vào khí quyển. Sự sống hầu như vẫn rất bé nhỏ cho đến 580 triệu năm trước, thời điểm mà dạng sống đa bào phức tạp phát sinh, phát triển qua thời gian và lên đến đỉnh điểm trong sự kiện bùng nổ kỷ Cambri khoảng 541 triệu năm trước. Sự đa dạng hóa đột ngột của các dạng sống này đã tạo ra hầu hết ngành lớn mà con người biết ngày nay và chia tách liên đại Nguyên Sinh khỏi kỷ Cambri thuộc liên đại Hiển Sinh. Ước tính rằng hơn 5 tỉ loài, tương ứng 99% số loài từng tồn tại trên Trái Đất, đã tuyệt chủng. Số loài hiện tại vào khoảng 10 đến 14 triệu, trong đó 1,2 triệu đã được ghi chép và hơn 86% chưa được mô tả. Tuy nhiên, gần đây người ta cho rằng có tới một ngàn tỉ loài đang sống trên Trái Đất với chỉ một phần ngàn % số đó đã được mô tả.

Lớp vỏ Trái Đất không ngừng biến đổi từ khi hình thành, cũng như sự sống từ lúc mới xuất hiện. Các loài tiếp tục tiến hóa, tiếp nhận những hình thái mới, phân nhánh thành những loài cấp dưới, hay tiêu vong trong những môi trường tự nhiên không ngừng đổi khác. Quá trình kiến tạo mảng tiếp tục định hình các lục địa, đại dương, và sự sống chúng nuôi dưỡng. Giờ đây, hoạt động của con người là nhân tố hàng đầu gây nên biến đổi khí hậu, làm tổn hại bề mặt, sinh quyển, thủy quyển, và khí quyển Trái Đất với việc lấy đi đất đai hoang dã, lạm thác đại dương, tạo khí nhà kính, làm suy thoái tầng ozon, đất, nước, và không khí.

Sự hình thành Hệ Mặt Trời

Ảnh minh họa đĩa tiền hành tinh

Giả thuyết tinh vân là mô hình chuẩn cho sự hình thành của Hệ Mặt Trời.[1] Theo đó, Hệ Mặt Trời ra đời từ một đám bụi khí lớn chuyển động quay gọi là tinh vân mặt trời. Tinh vân có thành phần hiđrô, heli được tạo thành không lâu sau Big Bang (13,8 tỉ năm trước; Ga) và những nguyên tố nặng có nguồn gốc từ siêu tân tinh.[2] Khoảng 4,5 Ga, sóng xung kích từ một siêu tân tinh gần đó có thể đã khiến tinh vân bắt đầu co lại và quay. Khi đám bụi khí bắt đầu bồi tụ, momen động lượng, lực hấp dẫn, và quán tính đã dát phẳng nó thành một đĩa tiền hành tinh vuông góc với trục quay. Các hành tinh ban sơ có đường kính tầm kilomet bắt đầu hình thành và quay quanh tâm tinh vân nhờ những nhiễu loạn do va chạm và mômen động lượng của mảnh vụn lớn khác.[3]

Sự suy sụp nhanh chóng xảy ra ở tâm tinh vân. Quá trình nén ép gia nhiệt cho nó đến khi phản ứng tổng hợp hạt nhân hiđrô thành heli bắt đầu. Sau khi co thêm, một ngôi sao T Tauri bùng cháy và tiến hóa thành Mặt Trời. Trong khi đó, ở phần ngoài tinh vân lực hấp dẫn làm vật chất tụ lại và phần còn lại của đĩa tiền hành tinh bắt đầu phân tách thành những vòng tròn. Các mảnh vụn lớn kết lại với nhau tạo nên những hành tinh.[3] Trái Đất ra đời theo cách này vào khoảng 4,54 tỉ năm trước và hoàn thiện phần nhiều trong vòng 10–20 triệu năm.[4][5][6][7][8] Gió mặt trời của ngôi sao T Tauri mới hình thành đã thổi bay hầu hết vật chất chưa tụ thành những khối thể lớn trong đĩa. Quá trình tương tự được dự đoán tạo ra các đĩa bồi tụ quanh gần như mọi ngôi sao mới xuất hiện trong vũ trụ.[9]

Trái Đất nguyên thủy phát triển nhờ hoạt động bồi tụ cho đến khi phần trong của nó đủ nóng để làm nóng chảy những kim loại nặng, ái sắt. Do có khối lượng riêng lớn hơn silicat, những kim loại này chìm sâu, tách lớp manti nguyên thủy khỏi lõi kim loại chỉ 10 triệu năm sau khi Trái Đất bắt đầu hình thành, tạo nên cấu trúc lớp của Trái Đất và tạo điều kiện cho từ trường xuất hiện.[10] J. A. Jacobs là người đầu tiên đề xuất rằng lõi trong, phần tâm nóng tách khỏi lõi ngoài lỏng, đang đông cứng và lấn ra lõi ngoài do phần trong Trái Đất đang nguội dần (khoảng 100°C một tỉ năm).[11][12]

Tham khảo

  1. ↑ Encrenaz, T. (2004), The solar system (lxb. 3rd), Berlin: Springer, tr. 89, ISBN 978-3-540-00241-3
  2. ↑ Matson, John (ngày 7 tháng 7 năm 2010), "Luminary Lineage: Did an Ancient Supernova Trigger the Solar System's Birth?", Scientific American, truy cập ngày 13 tháng 4 năm 2012
  3. ↑ a b P. Goldreich; W.R. Ward (1973), "The Formation of Planetesimals", Astrophysical Journal, 183: 1051–1062, Bibcode:1973ApJ...183.1051G, doi:10.1086/152291CS1 maint: ref=harv (link)
  4. ↑ Newman, William L. (ngày 9 tháng 7 năm 2007), Age of the Earth, Publications Services, USGS, truy cập ngày 20 tháng 9 năm 2007
  5. ↑ Stassen, Chris (ngày 10 tháng 9 năm 2005), The Age of the Earth, TalkOrigins Archive, truy cập ngày 30 tháng 12 năm 2008
  6. ↑ Age of the Earth, U.S. Geological Survey, 1997, lưu trữ từ tài liệu gốc ngày 23 tháng 12 năm 2005, truy cập ngày 10 tháng 1 năm 2006
  7. ↑ Stassen, Chris (ngày 10 tháng 9 năm 2005), The Age of the Earth, The TalkOrigins Archive, truy cập ngày 20 tháng 9 năm 2007
  8. ↑ Yin, Qingzhu; Jacobsen, S.B.; Yamashita, K.; Blichert-Toft, J.; Télouk, P.; Albarède, F. (2002), "A short timescale for terrestrial planet formation from Hf-W chronometry of meteorites", Nature, 418 (6901): 949–952, Bibcode:2002Natur.418..949Y, doi:10.1038/nature00995, PMID 12198540, S2CID 4391342CS1 maint: ref=harv (link)
  9. ↑ Kokubo, Eiichiro; Ida, Shigeru (2002), "Formation of protoplanet systems and diversity of planetary systems", The Astrophysical Journal, 581 (1): 666–680, Bibcode:2002ApJ...581..666K, doi:10.1086/344105CS1 maint: ref=harv (link)
  10. ↑ Charles Frankel, 1996, Volcanoes of the Solar System, Cambridge University Press, pp. 7–8, ISBN 978-0-521-47770-3
  11. ↑ J.A. Jacobs (1953), "The Earth's inner core", Nature, 172 (4372): 297–298, Bibcode:1953Natur.172..297J, doi:10.1038/172297a0, S2CID 4222938
  12. ↑ van Hunen, J.; van den Berg, A.P. (2007), "Plate tectonics on the early Earth: Limitations imposed by strength and buoyancy of subducted lithosphere", Lithos, 103 (1–2): 217–235, Bibcode:2008Litho.103..217V, doi:10.1016/j.lithos.2007.09.016
Lấy từ “https://bktt.vn/index.php?title=Lịch_sử_Trái_đất&oldid=7544”