Sửa đổi Clostridium botulinum

<indicator name="mới">[[File:UnderCon icon.svg|40px|link={{TALKPAGENAME}}#Bình duyệt|alt=Mục từ này cần được bình duyệt|Mục từ này cần được bình duyệt]]</indicator>{{Italic title}}
[[File:Clostridium botulinum 01.png|thumb|Ảnh hiển vi ''Clostridium botulinum'' nhuộm [[tím Gentian]].]]
'''''[[Clostridium botulinum]]''''' là một [[vi khuẩn]] sản sinh độc tố nguy hiểm gọi là [[độc tố botulinum]] (BoNT) trong điều kiện thiếu oxy.<ref name="WHO">{{cite web | url = https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/botulism | title = Botulism | date = 10 January 2018 | publisher = World Health Organization | access-date = 1 September 2023 | archive-url = https://web.archive.org/web/20230827183651/https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/botulism | archive-date = 27 August 2023 | url-status = live}}</ref> Vi khuẩn này có hình que, thẳng hoặc hơi cong, dài và ngang lần lượt 3–22 μm và 0,2–0,6 μm.<ref name="Munir">{{cite journal | last1 = Munir | first1 = Muhammad Tanveer | last2 = Mtimet | first2 = Narjes | last3 = Guillier | first3 = Laurent | last4 = Meurens | first4 = François | last5 = Fravalo | first5 = Phillipe | last6 = Federighi | first6 = Michel | last7 = Kooh | first7 = Pauline | title = Physical Treatments to Control Clostridium botulinum Hazards in Food | journal = Foods |  publisher = MDPI AG | date = 7 April 2023 | volume = 12 | issue = 8 | page = 1580 | doi = 10.3390/foods12081580 | pmid = 37107375 | pmc = 10137509 | s2cid = 258075705 | doi-access = free}}</ref> Đây là vi khuẩn kỵ khí, Gram dương, catalase âm, sinh bào tử chủ yếu ở gần một đầu và hiếm khi ở giữa.<ref name="Munir"/> Bào tử của ''C. botulinum'' kháng được nhiệt, khô, tia cực tím, cồn.<ref name="Harris"/> Chúng có thể tồn tại trong môi trường khô hàng thập kỷ và sống sót vài tiếng với nhiệt độ 100 °C.<ref name="Harris">{{cite book | editor1-last = Caballero | editor1-first = Benjamin | editor2-last = Finglas | editor2-first = Paul M. | editor3-last = Toldrá | editor3-first = Fidel | title = Encyclopedia of Food and Health | last1 = Harris | first1 = A. | chapter = Clostridium botulinum | date = 2016 | pages = 141–145 | publisher = Elsevier | doi = 10.1016/B978-0-12-384947-2.00172-0}}</ref>

''C. botulinum'' thuộc chi ''[[Clostridium]]'', một chi vi khuẩn quan trọng bao gồm những tác nhân gây bệnh đáng kể ở người và động vật khác như ''[[C. difficile]]'', ''[[C. perfringens]]'', ''[[C. tetani]]''.{{efn|''C. difficile'' được chuyển sang chi ''[[Clostridioides]]'' vào năm 2016.<ref name="Lawson">{{cite journal | last1 = Lawson | first1 = Paul A. | last2 = Citron | first2 = Diane M. | last3 = Tyrrell | first3 = Kerin L. | last4 = Finegold | first4 = Sydney M. | title = Reclassification of Clostridium difficile as Clostridioides difficile (Hall and O’Toole 1935) Prévot 1938 | journal = Anaerobe | publisher = Elsevier BV | date = August 2016 | volume = 40 | pages = 95–99 | doi = 10.1016/j.anaerobe.2016.06.008 | pmid = 27370902 | s2cid = 205503591}}</ref>}}<ref name="Moore">{{cite journal | last = Moore | first = Robert J. | last2 = Lacey | first2 = Jake A. | title = Genomics of the Pathogenic Clostridia | journal = Microbiology Spectrum | publisher = American Society for Microbiology | volume = 7 | issue = 3 | date = 31 May 2019 | doi = 10.1128/microbiolspec.gpp3-0033-2018 | pmid = 31215504 | s2cid = 195066948 | doi-access = free}}</ref> ''C. botulinum'' có thể được phân thành bốn nhóm I đến IV, trong đó I và II là hai nhóm chính gây bệnh cho người, gọi là [[botulism]] hay ngộ độc thịt.<ref name="Harris"/><ref name="Johnson">{{cite book | editor1-last = Batt | editor1-first = Carl A. | editor2-last = Tortorello | editor2-first = Mary Lou | title = Encyclopedia of Food Microbiology | last1 = Johnson | first1 = E.A. | chapter = <nowiki>CLOSTRIDIUM | Clostridium botulinum</nowiki> | date = 2014 | pages = 458–462 | publisher = Elsevier | doi = 10.1016/B978-0-12-384730-0.00072-0}}</ref> Bệnh này xảy ra đa phần do vi khuẩn sinh sôi và tiết độc tố trong thực phẩm trước khi con người ăn phải, dù vậy còn những kiểu nhiễm bệnh hiếm gặp khác như bào tử xâm nhập ruột trẻ sơ sinh, qua vết thương, hay hít phải độc tố.{{efn|Tên gọi ''ngộ độc thịt'' không còn đúng với những trường hợp sau, chính xác hơn là ''nhiễm/ngộ độc botulinum'', hoặc để nguyên ''botulism'' cho gọn.}}<ref name="WHO"/> Ước tính chỉ 0,1–1 μg BoNT là đủ để giết một người và liều tử vong cho hầu hết động vật là 1 ng/kg trọng lượng cơ thể, khiến đây là độc tố mạnh nhất được biết.<ref name="Johnson"/>

''C. botulinum'' tồn tại khắp nơi ngoài môi trường, do đó nhiều nguyên liệu thực phẩm thô dễ mang bào tử.<ref name="Harris"/> Tuy nhiên để vi khuẩn sinh sôi và sinh độc đòi hỏi nhiều yếu tố như nhiệt độ, pH, hàm lượng oxy, sự hiện diện của chất bảo quản, hệ vi sinh cạnh tranh.<ref name="Johnson"/> Trong thực phẩm, nhìn chung bào tử ''C. botulinum'' cần điều kiện phi acid (pH ≥ 4,6), hàm lượng oxy, đường, muối thấp để vận động.<ref name="Harris"/> Sau đó, vì độc tố bị phá hủy bởi nhiệt độ 85 °C hoặc hơn trong 5 phút trở lên, thực phẩm cần không được đun nóng thỏa đáng trước khi ăn mới gây bệnh.<ref name="Harris"/> Bởi vậy, ngộ độc botulinum thường xảy ra với thực phẩm bảo quản kém, chế biến không phù hợp, thực phẩm đóng hộp hoặc đóng chai tại nhà.<ref name="WHO"/>

[[Emile van Ermengem]], nhà vi sinh người Bỉ, là người khám phá ra vi khuẩn trong một đợt bệnh ở làng Ellezelles, Bỉ vào năm 1895.<ref name="Erbguth">{{cite journal | last = Erbguth | first = Frank J. | title = Historical notes on botulism, Clostridium botulinum, botulinum toxin, and the idea of the therapeutic use of the toxin | journal = Movement Disorders | publisher = Wiley | volume = 19 | issue = S8 | pages = S2–S6 | date = 9 March 2004 | doi = 10.1002/mds.20003 | pmid = 15027048 | s2cid = 8190807}}</ref> Sau khi khám nghiệm thức ăn và nạn nhân, van Ermengem đã phân lập được vi sinh vật gây bệnh mà ông đặt tên là ''Bacillus botulinus'', sau đổi thành ''Clostridium botulinum''.<ref name="Erbguth"/> Từ chất độc thực phẩm ban đầu, qua thời gian con người đã tìm ra nhiều lợi ích của độc tố botulinum, dùng nó làm dược phẩm đa năng chữa các chứng bệnh về mắt, thần kinh, da liễu.<ref name="Ting">{{cite journal | last = Ting | first = Patricia T | last2 = Freiman | first2 = Anatoli | title = The story of Clostridium botulinum: from food poisoning to Botox | journal = Clinical Medicine | publisher = Royal College of Physicians | volume = 4 | issue = 3 | pages = 258–261 | date = May 2004 | doi = 10.7861/clinmedicine.4-3-258 | pmid = 15244362 | pmc = 4953590 | s2cid = 2888668 | doi-access = free}}</ref> Độc tố botulinum A hay Botox còn trở thành công cụ làm đẹp cho dân số lão hóa được nhiều người biết đến.<ref name="Ting"/> Vì những đặc tính của BoNT, ''C. botulinum'' là một trong những vi khuẩn tiếng tăm nhất lịch sử y học.<ref name="Ting"/>

== Tham khảo ==
{{reflist}}

=== Chú thích ===
{{notelist}}