Sửa đổi Chúa Bầu

{{mới}}
'''Chúa Bầu''' ([[Nôm]] : 主抔, [[Hán văn|Hán]] : 裒主) là tục danh một dòng thủ lĩnh cát cứ khu vực [[Tuyên Quang]] và [[Hưng Hóa]] giai đoạn 1527 - 1689.
==Lịch sử==
[[Hình:Vietnam1650.GIF|nhỏ|phải|222px|Lĩnh địa chúa Bầu (màu cam) năm 1650.]]
[[Hình:Denphuckhanh.jpg|nhỏ|phải|222px|Đền Phúc Khánh (thị trấn Ràng, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai), nguyên là nền thành Nghị Lang do chúa [[Võ Văn Uyên]] sai cất.]]
Thời [[Lê Chiêu Tông]], triều chính [[An Nam]] sa vào những cuộc thoán đoạt lẫn nhau, biên thùy phía Bắc vượt tầm kiểm soát. Nhân đấy, một lực điền là [[Võ Văn Uyên]] nổi dậy cướp mấy châu ở mạn [[Tuyên Quang]] mà xưng vương. [[Võ Văn Uyên]] nguyên quán Ba Động thôn, Gia Phúc huyện, [[Hải Dương]] trấn (nay là thôn Ba Động, huyện Gia Lộc, tỉnh [[Hải Dương]]), vì phạm tội đồ nên phải trốn lên Đại Đồng trấn [[Tuyên Quang]] phủ<ref>[[高伯适]]《敏軒說類》，收錄於《越南漢文小說叢刊》第二輯第五冊《筆記小說類》，臺灣學生書局版，207頁；牛軍凱《王室後裔與叛亂者──越南莫氏家族與中國關係研究》，世界圖書出版公司，238頁。</ref>. Điều lí thú là cùng năm đó, một người cùng quê với ông là trọng thần [[Mạc Đăng Dung]] cũng tiếm ngôi [[triều Lê]] và xưng đế.

Thủ lĩnh [[Võ Văn Uyên]] cho đắp thành lũy ở khau Bầu trên nền đồn Việt Tĩnh ở châu Thu Vật, nên sau được gọi '''chúa Bầu'''<ref>高伯适《敏軒說類》，收錄於《越南漢文小說叢刊》第二輯第五冊《筆記小說類》，臺灣學生書局版，207─208頁。</ref>. Trong khoảng ít năm, chúa Bầu đã bành trướng ra toàn phủ [[Tuyên Quang]] sang một phần đạo [[Hưng Hóa]]. Khi cựu thần [[Nguyễn Cam]] dấy nghĩa ''phò Lê diệt Mạc'' ở đạo [[Thanh Hoa]], chúa [[Võ Văn Uyên]] tuyên bố ủng hộ. Trong giai đoạn trung hưng Lê triều (1533 - 1592), các chúa Bầu nhiều lần cất quân ứng nghĩa, hiệp trợ khí tài và lương thảo để quân phò Lê kéo ra công phá [[Đông Kinh]]. Tuy nhiên, sau khi [[triều Mạc]] đổ, phải chạy lên mạn [[Cao Bằng|Cao Bình]], chúa Bầu lại quay sang tán trợ. Nhìn chung, do nằm giữa nhiều thế lực mạnh, mục đích sau cùng của chúa Bầu chỉ là củng cố vị thế ở khu Tây Bắc [[An Nam]], dựa vào địa hình hiểm trở để cát cứ lâu dài.

Năm 1689, quân chúa Trịnh bắt giết được chúa [[Võ Công Tuấn]], triệt hạ thành Bầu thì thế lực này mới dứt<ref>[http://tuyenquang.net.vn/n5548_di-tich-thanh-nha-bau-tren-dat-tuyen-quang Di tích thành Bầu trên đất Tuyên Quang]</ref>. Một người trong họ là [[Võ Công Đĩnh]] được ăn lộc 7 xã để giữ hương hỏa tổ tiên. Nội trị [[Đàng Ngoài]] nhờ thế căn bản thống nhất được 1 thế kỉ.
<center>
{|border=1 cellpadding=4 style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse"
|-bgcolor="#efefef"
|<center>'''Tước'''</center>||<center>'''Danh'''</center>||<center>'''Cai trị'''</center>||<center>'''[[Thụy hiệu|Thụy]]'''</center>
|-
| Khánh Dương hầu<br>慶陽侯||[[Võ Văn Uyên]]<br>武文淵|| 1527 - 1557 || 
|-
| Gia quốc công<br>嘉國公||[[Võ Văn Mật]]<br>武文密|| 1557 - ?|| An Tây vương (安西王)
|-
| Nhơn quốc công<br>仁郡公||[[Võ Công Kỉ]]<br>武公紀|| ? - ? || 
|-
| Hòa quận công<br>和郡公||[[Võ Đức Cung]]<br>武德恭|| ? - ? || Long Bình vương (隆平王)
|-
| Tông quận công<br>宗郡公||[[Võ Công Đức]]<br>武公悳|| ? - 1669 || 
|-
| Khoan quận công<br>寬郡公||[[Võ Công Tuấn]]<br>武公俊|| 1669 - 1689 ||Tiểu Giao Cương vương (小交岡王)
|}
</center>
==Ảnh hưởng==
Thế kỉ XVIII-XIX khi [[đạo Mẫu]] hưng khởi tại [[An Nam]], trong dân gian mạn ngược lưu truyền về nhân vật ''Võ Thị Ngọc On'' (武氏玉英), được cho là ái nữ chúa [[Võ Văn Mật]], do có công dạy dân việc nông canh mà được thờ làm ''bà chúa kho'', ''bà chúa Bầu''<ref>[http://gdtxyenbai.edu.vn/default.asp?act=XemChiTiet&Cat_ID=16&News_ID=106&LinksFrom=aspx 17 di tích lịch sử  Yên Bái - Chùa Hang São (động Hương Thảo) xã Tân Lập huyện Lục Yên]</ref><ref>[http://www.vietnamplus.vn/nhung-dieu-ky-thu-o-di-tich-hoang-thanh-yen-bai/186735.vnp Những điều kì thú ở di tích thành Bầu]</ref><ref>[http://nongnghiep.vn/vung-dat-linh-thieng-chua-trong-hang-nui-post132344.html Vùng đất linh thiêng: Chùa trong hang núi]</ref><ref>[http://www.baoyenbai.com.vn/23/35017/Du_lich_noi_dat_ngoc.htm Du lịch nơi đất ngọc]</ref>. Tuy nhiên, nhân vật và truyền thuyết đều chưa được xác thực ở giác độ khoa học.

Theo Quyết Định số 3832/QĐ-BVHTTDL, ngày 31 tháng 10 năm 2013, thành Bầu ở xã An Khang, thành phố Tuyên Quang, được liệt hạng di tích quốc gia [[Việt Nam]].
==Tham khảo==
* [[Đàng Ngoài]]
==Liên kết==
{{reflist|4}}
===Tài liệu===
*{{cite book|title=《[[大越史記全書]]》|author=[[吳士連]]等|others=[[陳荊和]]編校|publisher=[[東京大學]]東洋文化硏究所附屬東洋學文獻センター（[[昭和]]59－61年）（1984－1986）|language=zh}}
*{{cite book|title=《[[敏軒說類]]》（收錄於《越南漢文小說叢刊》第二輯第五冊《筆記小說類》）|author=高伯適（即[[高伯适]]）、[[張國用]]|location=[[臺北]]|publisher=[[臺灣學生書局]]（[[民國]]八十一年）（1992年）}}
*{{cite book|title=《明實錄類纂·涉外史料卷》|author=[[李國祥 (歷史學者)|李國祥]]主編|publisher=[[武漢出版社]]（1991）ISBN 7543004577|location=[[武漢]]|language=zh}}
*{{cite book|title=《[[殊域周咨錄]]》|author=[[嚴從簡]]|location=[[北京]]|language=zh|publisher=[[中華書局]]（2000）ISBN 7101006078}}
*{{cite book|title=《王室後裔與叛亂者──越南莫氏家族與中國關係研究》|author=[[牛軍凱]]|location=[[廣州]]|publisher=[[世界圖書出版公司]]（2012）ISBN 9787510054129}}
===Tư liệu===
*{{cite web|url=http://www.nomna.org/DVSKTT/dvsktt.php?IDcat=74|title=Hội Bảo tồn Di sản chữ Nôm─《大越史記全書·本紀續編·中宗武皇帝》|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305020444/http://www.nomna.org/DVSKTT/dvsktt.php?IDcat=74|archivedate=2016年3月5日|df=}}
*{{cite web|url=http://www.nomna.org/DVSKTT/dvsktt.php?IDcat=79|title=Hội Bảo tồn Di sản chữ Nôm─《大越史記全書·本紀續編·世宗毅皇帝》|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305020243/http://www.nomna.org/DVSKTT/dvsktt.php?IDcat=79|archivedate=2016年3月5日|df=}}
*{{cite web|url=http://www.nomna.org/DVSKTT/dvsktt.php?IDcat=85|title=Hội Bảo tồn Di sản chữ Nôm─《大越史記全書·本紀續編·玄宗穆皇帝》|accessdate=2009-05-13|archive-date=2016-03-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20160307032541/http://nomna.org/dvsktt/dvsktt.php?idcat=85|dead-url=yes}}
*{{cite web|url=http://www.nomna.org/DVSKTT/dvsktt.php?IDcat=86|title=Hội Bảo tồn Di sản chữ Nôm─《大越史記全書·本紀續編·嘉宗美皇帝》|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305015842/http://www.nomna.org/DVSKTT/dvsktt.php?IDcat=86|archivedate=2016年3月5日|df=}}
*{{cite web|url=http://www.informatik.uni-leipzig.de/~duc/sach/dvsktt/|title=Universität Leipzig: ''Đại Việt Sử Ký Toàn Thư''|access-date=2009-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20070202004501/http://www.informatik.uni-leipzig.de/~duc/sach/dvsktt/|archive-date=2007-02-02|dead-url=yes}}
*{{cite web|url=http://www.nomfoundation.org/nlvnpf/index.php?IDcat=2&cat=3&subcat=309&ok|title=Hội Bảo tồn Di sản chữ Nôm─潘清簡等《欽定越史通鑑綱目》正編卷之二十九至三十}}
*{{cite web|url=http://www.nomfoundation.org/nlvnpf/index.php?IDcat=2&cat=3&subcat=305&ok|title=Hội Bảo tồn Di sản chữ Nôm─潘清簡等《欽定越史通鑑綱目》正編卷之三十三至三十六}}
*{{cite web|url=http://www.guoxue123.com/biji/ming/syzzl/012.htm|title=國學導航─嚴從簡《殊域周咨錄》卷之六《南蠻·安南》|accessdate=2009-05-12|archive-date=2008-12-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20081208075157/http://www.guoxue123.com/biji/ming/syzzl/012.htm}}
[[Thể loại:Triều Mạc]]
[[Thể loại:Triều Hậu Lê]]