Bảo Đại (Hán văn : 保大, 1913 - 1997) là hoàng đế thứ 13 và cuối cùng triều Nguyễn, cũng là tông chủ chính thức sau cùng trong trường kì lịch sử Việt Nam.
Danh hiệu
- Nguyên danh : Nguyễn Phước Thiển (阮福晪)
- Biểu tự : Vĩnh Thụy (永瑞)
- Ngụy danh : mệ Vững
- Niên hiệu : Bảo Đại (保大)
- Tước hiệu : Đại Nam hoàng đế (大南皇帝, Empereur d'Annam), Việt Nam hoàng đế (越南皇帝), Quốc trưởng Quốc gia Việt Nam (越南國長)
Sinh bình
Ông hoàng Nguyễn Phước Vĩnh Thụy sinh nhằm ngày 23 tháng 09 âm lịch, tức 22 tháng 10 năm 1913 Công lịch, tại thần kinh Huế. Theo quy ước chưa được xác nhận trong học giới, thân phụ ông là hoàng đế Nguyễn Hoằng Tôn, còn thân mẫu là một trong hai vị Nhị giai Huệ phi Hoàng thị và Nhất giai Ơn phi Hồ thị.
- Hoàng thái tử
Theo hồi kí Le dragon d'Annam, suốt tuổi thơ, ông bị an trí ở nhà để học nhằm trau dồi kinh thư dưới sự hướng dẫn của phụ hoàng và các thầy An Nam, thỉnh thoảng còn có các thầy Pháp ở Sài Gòn ra dạy làm quen với Pháp ngữ. Ngày 15 tháng 05 năm 1922, ông thọ phong Đông cung Hoàng thái tử, bắt đầu theo cha lâm chính. Tháng 06 năm 1922, ông sang Pháp học tại Lycée Condorcet, rồi Institut d'Études Politiques, cùng đi có biểu đệ Nguyễn Phước Vĩnh Cẩn. Còn theo hồi tưởng của giáo sư Hoàng Xuân Hãn, thời kì ở Paris, hoàng thái tử Vĩnh Thụy thường sang nhà ông nhờ phụ đạo môn toán. Trong mấy năm này, hoàng đế Hoằng Tôn thưởng cử người tới đốc học, thi thoảng ngài cũng ghé để kiểm tra học lực trong mỗi chuyến công du.
Ngày 06 tháng 01 năm 1925, Hoằng Tôn hoàng đế băng, hoàng thái tử Vĩnh Thụy tạm dừng học để hồi hương thọ tang. Qua đúng một năm chịu tang theo điển chế, ngày 08 tháng 01 năm 1926, thái tử Vĩnh Thụy thọ lễ đăng cơ hoàng đế tại tử cấm thành, định niên hiệu Bảo Đại, lấy sinh thần làm tiết Vạn Thọ (萬壽節). Tuy nhiên, việc cầm chính vẫn ủy thác Cơ Mật đại thần, ngài ngự trở lại Pháp học.
- Hoàng đế
Ngày 06 tháng 09 năm 1932, Bảo Đại hoàng đế hồi loan. Ngày 10 tháng 09 cùng năm, ông bắt đầu chấp chính. Trong bối cảnh xã hội An Nam và cả Đông Dương chịu ảnh hưởng Đại Tiêu Điều, ông đề xuất những ý tưởng cải cách thể chế trong quyền hạn của mình và hoàng tộc. Các hành động chính trị của Bảo Đại hoàng đế nhìn chung chỉ thuận lợi trong giai đoạn 1933-9.
Kể từ năm 1940, sau khi Nhật Bản đế quốc chuyển quân vào Đông Dương và buộc Đế quốc Thực dân Pháp chia quyền, xã hội An Nam căn bản bước sang thời chiến, mọi hành động chính trị đều dễ gây bất hòa. Bản thân Bảo Đại hoàng đế cũng nhận áp lực của các lực lượng thân Quang Phục Hội, vốn chủ trương suy tôn Kì Ngoại hầu Nguyễn Phước Cường Để thuộc dòng đích hoàng tộc. Tuy nhiên, hai thế lực Nhật và Pháp đều giữ quan điểm trung dung giữa phái bảo hoàng và các lực lượng Đồng Minh Hội.
Ngày 09 tháng 03 năm 1945, hoàng quân Nhật Bản đảo chính khắp Đông Dương nhằm loại thế lực Pháp khỏi kì thế Đông Nam Á. Sang 11 tháng 03 năm 1945, tại Kiến Trung điện, trước sự chứng kiến của đại sứ Yokoyama Masayuki, tổng lĩnh sự Konagaya Akira và lĩnh sự Watanabe Taizo, cùng sáu vị thượng thư thuộc Cơ Mật viện, Bảo Đại hoàng đế đọc đạo dụ Tuyên-cáo Việt-nam độc-lập, nhằm đoạn tuyệt mọi liên đới chính trị Việt Nam với Pháp, đồng thời căn bản đưa tam kì vào Đại Đông Á cộng vinh khuyên. Trên danh nghĩa, Việt Nam tự bấy hoàn toàn độc lập, nhưng thực tế Nhật Bản vẫn nắm độc quyền chính trị, quân sự, kinh tế, tài chính và ngoại giao, quyền hạn hoàng tộc Việt Nam chỉ còn ở Thừa Thiên.
