Khác biệt giữa các bản “El Niño–Dao động phương Nam”
(Tạo trang mới với nội dung “<indicator name="mới">File:UnderCon icon.svg|40px|link={{TALKPAGENAME}}#Bình duyệt|alt=Mục từ này cần được bình duyệt|Mục từ này…”) |
|||
| Dòng 2: | Dòng 2: | ||
[[File:soi.svg|thumb|Chỉ số dao động phương Nam chuỗi thời gian 1876–2017.]] | [[File:soi.svg|thumb|Chỉ số dao động phương Nam chuỗi thời gian 1876–2017.]] | ||
'''El Niño–Dao động phương Nam''' ('''ENSO''') là sự biến đổi có tính chu kỳ không đều của [[gió]] và [[nhiệt độ bề mặt biển]] trên Đông Thái Bình Dương [[nhiệt đới]], ảnh hưởng đến khí hậu hầu khắp các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Giai đoạn nhiệt độ nước biển ấm hay pha nóng được gọi là ''[[El Niño]]'' còn pha lạnh gọi là ''[[La Niña]]''. ''Dao động phương Nam'' là thành phần khí quyển đi kèm kết hợp với sự biến đổi nhiệt độ nước biển: ''El Niño'' có đặc điểm khí áp bề mặt cao ở Tây Thái Bình Dương nhiệt đới còn ''La Niña'' thì ngược lại với khí áp bề mặt thấp.<ref name="CPC ENSO">{{cite web | author = Climate Prediction Center | publisher = [[National Centers for Environmental Prediction]] | title = Frequently Asked Questions about El Niño and La Niña | url = http://www.cpc.noaa.gov/products/analysis_monitoring/ensostuff/ensofaq.shtml#DIFFER | date = 2005-12-19 | access-date = 2009-07-17 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090827143632/http://www.cpc.noaa.gov/products/analysis_monitoring/ensostuff/ensofaq.shtml#DIFFER | archive-date = 2009-08-27 | url-status = dead | author-link = Climate Prediction Center }}</ref><ref>{{cite book |title=Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |editor=Solomon, S. |editor2=D. Qin |editor3=M. Manning |editor4=Z. Chen |editor5=M. Marquis |editor6=K.B. Averyt |editor7=M. Tignor |editor8=H.L. Miller |display-editors=3 |chapter=Observations: Surface and Atmospheric Climate Change|publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, UK |pages=235–336 |chapter-url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch3.html |authors=Trenberth, K.E., P.D. Jones, P. Ambenje, R. Bojariu, D. Easterling, A. Klein Tank, D. Parker, F. Rahimzadeh, J.A. Renwick, M. Rusticucci, B. Soden and P. Zhai}}</ref> Mỗi giai đoạn kéo dài vài tháng và thường xảy ra vài năm một lần với cường độ biến đổi.<ref>{{cite web|url=http://www.metoffice.gov.uk/research/climate/seasonal-to-decadal/gpc-outlooks/el-nino-la-nina/enso-description |title=El Niño, La Niña and the Southern Oscillation |publisher=MetOffice |access-date=2015-08-18}}</ref> | '''El Niño–Dao động phương Nam''' ('''ENSO''') là sự biến đổi có tính chu kỳ không đều của [[gió]] và [[nhiệt độ bề mặt biển]] trên Đông Thái Bình Dương [[nhiệt đới]], ảnh hưởng đến khí hậu hầu khắp các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Giai đoạn nhiệt độ nước biển ấm hay pha nóng được gọi là ''[[El Niño]]'' còn pha lạnh gọi là ''[[La Niña]]''. ''Dao động phương Nam'' là thành phần khí quyển đi kèm kết hợp với sự biến đổi nhiệt độ nước biển: ''El Niño'' có đặc điểm khí áp bề mặt cao ở Tây Thái Bình Dương nhiệt đới còn ''La Niña'' thì ngược lại với khí áp bề mặt thấp.<ref name="CPC ENSO">{{cite web | author = Climate Prediction Center | publisher = [[National Centers for Environmental Prediction]] | title = Frequently Asked Questions about El Niño and La Niña | url = http://www.cpc.noaa.gov/products/analysis_monitoring/ensostuff/ensofaq.shtml#DIFFER | date = 2005-12-19 | access-date = 2009-07-17 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090827143632/http://www.cpc.noaa.gov/products/analysis_monitoring/ensostuff/ensofaq.shtml#DIFFER | archive-date = 2009-08-27 | url-status = dead | author-link = Climate Prediction Center }}</ref><ref>{{cite book |title=Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |editor=Solomon, S. |editor2=D. Qin |editor3=M. Manning |editor4=Z. Chen |editor5=M. Marquis |editor6=K.B. Averyt |editor7=M. Tignor |editor8=H.L. Miller |display-editors=3 |chapter=Observations: Surface and Atmospheric Climate Change|publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, UK |pages=235–336 |chapter-url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch3.html |authors=Trenberth, K.E., P.D. Jones, P. Ambenje, R. Bojariu, D. Easterling, A. Klein Tank, D. Parker, F. Rahimzadeh, J.A. Renwick, M. Rusticucci, B. Soden and P. Zhai}}</ref> Mỗi giai đoạn kéo dài vài tháng và thường xảy ra vài năm một lần với cường độ biến đổi.<ref>{{cite web|url=http://www.metoffice.gov.uk/research/climate/seasonal-to-decadal/gpc-outlooks/el-nino-la-nina/enso-description |title=El Niño, La Niña and the Southern Oscillation |publisher=MetOffice |access-date=2015-08-18}}</ref> | ||
| + | |||
| + | Hai pha ENSO liên quan đến [[hoàn lưu Walker]] do Gilbert Walker phát hiện vào đầu thế kỷ 20. Hoàn lưu Walker được sinh ra bởi lực gradien khí áp có nguồn gốc từ một [[vùng khí áp cao]] trên Đông Thái Bình Dương và một [[hệ thống áp thấp]] trên Indonesia. Hoàn lưu Walker suy yếu hoặc đảo lộn (bao gồm [[gió mậu dịch]]) sẽ khiến nước biển lạnh sâu bớt hoặc không trồi lên bề mặt, do đó tạo ra ''El Niño'' với việc làm cho bề mặt đại dương đạt mức nhiệt cao hơn trung bình. Ngược lại, hoàn lưu Walker đặc biệt mạnh sẽ gây ''La Niña'' dẫn đến nhiệt độ đại dương thấp hơn do nước trồi gia tăng. | ||
== Tham khảo == | == Tham khảo == | ||
{{Reflist|30em}} | {{Reflist|30em}} | ||
Phiên bản lúc 22:28, ngày 1 tháng 9 năm 2021
El Niño–Dao động phương Nam (ENSO) là sự biến đổi có tính chu kỳ không đều của gió và nhiệt độ bề mặt biển trên Đông Thái Bình Dương nhiệt đới, ảnh hưởng đến khí hậu hầu khắp các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Giai đoạn nhiệt độ nước biển ấm hay pha nóng được gọi là El Niño còn pha lạnh gọi là La Niña. Dao động phương Nam là thành phần khí quyển đi kèm kết hợp với sự biến đổi nhiệt độ nước biển: El Niño có đặc điểm khí áp bề mặt cao ở Tây Thái Bình Dương nhiệt đới còn La Niña thì ngược lại với khí áp bề mặt thấp.[1][2] Mỗi giai đoạn kéo dài vài tháng và thường xảy ra vài năm một lần với cường độ biến đổi.[3]
Hai pha ENSO liên quan đến hoàn lưu Walker do Gilbert Walker phát hiện vào đầu thế kỷ 20. Hoàn lưu Walker được sinh ra bởi lực gradien khí áp có nguồn gốc từ một vùng khí áp cao trên Đông Thái Bình Dương và một hệ thống áp thấp trên Indonesia. Hoàn lưu Walker suy yếu hoặc đảo lộn (bao gồm gió mậu dịch) sẽ khiến nước biển lạnh sâu bớt hoặc không trồi lên bề mặt, do đó tạo ra El Niño với việc làm cho bề mặt đại dương đạt mức nhiệt cao hơn trung bình. Ngược lại, hoàn lưu Walker đặc biệt mạnh sẽ gây La Niña dẫn đến nhiệt độ đại dương thấp hơn do nước trồi gia tăng.
Tham khảo
- ↑ Climate Prediction Center (ngày 19 tháng 12 năm 2005), Frequently Asked Questions about El Niño and La Niña, National Centers for Environmental Prediction, lưu trữ từ nguyên tác ngày 27 tháng 8 năm 2009, truy cập ngày 17 tháng 7 năm 2009
- ↑ Trenberth, K.E., P.D. Jones, P. Ambenje, R. Bojariu, D. Easterling, A. Klein Tank, D. Parker, F. Rahimzadeh, J.A. Renwick, M. Rusticucci, B. Soden and P. Zhai, "Observations: Surface and Atmospheric Climate Change", trong Solomon, S.; D. Qin; M. Manning; et al. (bt.), Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Cambridge, UK: Cambridge University Press, tr. 235–336CS1 maint: uses authors parameter (link)
- ↑ El Niño, La Niña and the Southern Oscillation, MetOffice, truy cập ngày 18 tháng 8 năm 2015
