Mục từ này cần được bình duyệt
Khác biệt giữa các bản “Xoáy thuận nhiệt đới”
 
(Không hiển thị 39 phiên bản của cùng người dùng ở giữa)
Dòng 1: Dòng 1:
 
<indicator name="mới">[[File:UnderCon icon.svg|40px|link={{TALKPAGENAME}}#Bình duyệt|alt=Mục từ này cần được bình duyệt|Mục từ này cần được bình duyệt]]</indicator>
 
<indicator name="mới">[[File:UnderCon icon.svg|40px|link={{TALKPAGENAME}}#Bình duyệt|alt=Mục từ này cần được bình duyệt|Mục từ này cần được bình duyệt]]</indicator>
 
[[File:Maysak_seen_from_the_ISS_2.jpg|thumb|Bão Maysak trên Tây Thái Bình Dương vào ngày 31 tháng 3 năm 2015, ảnh chụp từ Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS).]]
 
[[File:Maysak_seen_from_the_ISS_2.jpg|thumb|Bão Maysak trên Tây Thái Bình Dương vào ngày 31 tháng 3 năm 2015, ảnh chụp từ Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS).]]
−
'''Xoáy thuận nhiệt đới''' là hệ thống gió xoáy quy mô [[khí tượng học synop|synop]], không [[front thời tiết|front]], lõi ấm có nguồn gốc ở vùng biển nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới, với đối lưu sâu tổ chức cùng hoàn lưu gió bề mặt kín quanh tâm xác định rõ.<ref name="NHC">{{cite web | url = https://www.nhc.noaa.gov/aboutgloss.shtml#TROPCYC | title = Glossary of NHC Terms/Tropical Cyclone | website = nhc.noaa.gov | publisher = National Hurricane Center | access-date = 20 September 2022}}</ref> Khi đã hình thành, xoáy thuận nhiệt đới được duy trì bởi quá trình thu thập nhiệt năng từ đại dương ấm rồi giải phóng nhiệt ở thượng tầng đối lưu lạnh.<ref name="NHC"/> Mỗi năm trên Trái đất có khoảng 80 đến 90 xoáy thuận nhiệt đới với số lượng ở Bắc Bán cầu nhiều hơn Nam Bán cầu.{{sfn|Marks|2015|p=37}} Chúng phân bổ tập trung vào một số khu vực, nhìn chung gồm Bắc Đại Tây Dương, Đông Bắc Thái Bình Dương, Tây Bắc Thái Bình Dương, Bắc Ấn Độ Dương, Tây Nam Ấn Độ Dương, Australia/Đông Nam Ấn Độ Dương, và Australia/Tây Nam Thái Bình Dương.<ref name="Shultz">{{cite journal | last1 = Shultz | first1 = James M. | last2 = Russell | first2 = Jill | last3 = Espinel | first3 = Zelde | title = Epidemiology of Tropical Cyclones: The Dynamics of Disaster, Disease, and Development | journal = Epidemiologic Reviews | date = 1 July 2005 | volume = 27 | issue = 1 | pages = 21–35 | doi = 10.1093/epirev/mxi011 | pmid = 15958424 | s2cid = 1902072 | doi-access = free}}</ref>{{sfn|Marks|2015|p=38}}
+
[[File:Global_tropical_cyclone_tracks-edit2.jpg|thumb|Đường đi của tất cả xoáy thuận nhiệt đới trên Trái đất giai đoạn 1985–2005, cho thấy những khu vực mà chúng thường hoạt động.]]
 +
'''Xoáy thuận nhiệt đới''' là hệ thống gió xoáy quy mô [[khí tượng học synop|synop]], không [[front thời tiết|front]], lõi ấm có nguồn gốc ở vùng biển nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới, với đối lưu sâu tổ chức cùng hoàn lưu gió bề mặt kín quanh tâm xác định rõ.<ref name="NHC">{{cite web | url = https://www.nhc.noaa.gov/aboutgloss.shtml | title = Glossary of NHC Terms | website = nhc.noaa.gov | publisher = National Hurricane Center | access-date = 1 October 2022 | archive-url = https://web.archive.org/web/20221001111621/https://www.nhc.noaa.gov/aboutgloss.shtml | archive-date = 1 October 2022}}</ref> Khi đã hình thành, xoáy thuận nhiệt đới được duy trì bởi quá trình thu thập nhiệt năng từ đại dương ấm rồi giải phóng nhiệt ở thượng tầng đối lưu lạnh.<ref name="NHC"/> Mỗi năm trên Trái đất có khoảng 80 đến 90 xoáy thuận nhiệt đới với số lượng ở Bắc Bán cầu nhiều hơn Nam Bán cầu.{{sfn|Marks|2015|p=37}} Chúng phân bổ tập trung vào một số khu vực, nhìn chung gồm Bắc Đại Tây Dương, Đông Bắc Thái Bình Dương, Tây Bắc Thái Bình Dương, Bắc Ấn Độ Dương, Tây Nam Ấn Độ Dương, Australia/Đông Nam Ấn Độ Dương, và Australia/Tây Nam Thái Bình Dương.<ref name="Shultz">{{cite journal | last1 = Shultz | first1 = James M. | last2 = Russell | first2 = Jill | last3 = Espinel | first3 = Zelde | title = Epidemiology of Tropical Cyclones: The Dynamics of Disaster, Disease, and Development | journal = Epidemiologic Reviews | date = 1 July 2005 | volume = 27 | issue = 1 | pages = 21–35 | doi = 10.1093/epirev/mxi011 | pmid = 15958424 | s2cid = 1902072 | doi-access = free}}</ref>{{sfn|Marks|2015|p=38}} Ở Bắc Bán cầu, xoáy thuận nhiệt đới quay ngược chiều kim đồng hồ còn ở Nam Bán cầu là theo chiều kim đồng hồ.<ref name="Shultz"/>
 +
 
 +
Vị trí hình thành của xoáy thuận nhiệt đới giới hạn trong khoảng 30° Bắc và 30° Nam, 87% là trong khoảng vĩ tuyến 20 từ [[xích đạo]].{{efn|Tuy nhiên xoáy thuận nhiệt đới hiếm khi hình thành ở dưới vĩ tuyến 5 do lực Coriolis không đủ để tạo xoáy, do vậy vành đai tập trung là vĩ tuyến 5 đến 20 bắc và nam (xem hình).<ref name="Houze">{{cite journal | last1 = Houze | first1 = Robert A. | title = Clouds in Tropical Cyclones | journal = Monthly Weather Review | date = 1 February 2010 | volume = 138 | issue = 2 | pages = 293–344 | doi = 10.1175/2009MWR2989.1 | s2cid = 31135365 | doi-access = free}}</ref>}}{{sfn|Marks|2015|p=38}}{{sfn|Chan|Kepert|2010|p=57}} Có sáu điều kiện quan trọng cần cho xoáy thuận nhiệt đới hình thành: nhiệt độ bề mặt đại dương ≥26,5° C, độ ẩm cao ở tầng đối lưu dưới và giữa, khí quyển bất ổn định, độ xoáy tương đối lớn gần bề mặt, [[đứt gió]] chiều thẳng đứng thấp, và đủ [[lực Coriolis]].<ref name="Pillay">{{cite journal | last1 = Pillay | first1 = Micheal T. | last2 = Fitchett | first2 = Jennifer M. | title = On the conditions of formation of Southern Hemisphere tropical cyclones | journal = Weather and Climate Extremes | date = December 2021 | volume = 34 | page = 100376 | doi = 10.1016/j.wace.2021.100376 | s2cid = 239698972 | doi-access = free}}</ref> Khởi nguồn của xoáy thuận nhiệt đới phổ biến là [[gió mùa]] ở Tây Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương và [[sóng đông]] ở Bắc Đại Tây Dương.{{sfn|Guard|2017|p=132}} Tần suất xoáy thuận nhiệt đới biến động lớn theo những phạm vi thời gian: trong mùa, một hiện tượng chi phối là [[dao động Madden–Julian]] còn liên năm là [[El Niño–Dao động phương Nam]].{{sfn|Wang|2015|p=59}}
 +
 
 +
Tùy vào cường độ và địa điểm mà xoáy thuận nhiệt đới còn được đề cập bằng các thuật ngữ khác nhau.{{sfn|Guard|2017|p=26, 27}} Tuy nhiên những thuật ngữ và tiêu chí để áp dụng chúng không có sự thống nhất giữa các cơ quan khí tượng của từng quốc gia hay khu vực.{{sfn|Guard|2017|p=26, 27}} Ví dụ một vài thuật ngữ phổ biến: ''áp thấp nhiệt đới'' là xoáy thuận nhiệt đới có sức gió ≤33 [[knot]] (kt, 63 km/h), ''bão nhiệt đới'' tương tự nhưng với sức gió 34 đến 63 kt (63 đến 118 km/h);{{efn|Định nghĩa của [[Trung tâm Bão Quốc gia Hoa Kỳ]] (NHC).<ref name="NHC"/>}} sức gió ≥64 kt (119 km/h) thì ở Đông Bắc Thái Bình Dương và Bắc Đại Tây Dương được gọi là ''hurricane'', còn Tây Bắc Thái Bình Dương là ''typhoon''.<ref>{{cite web | url = https://community.wmo.int/classification-tropical-cyclones | title = Classification of Tropical Cyclones | website = community.wmo.int | publisher = World Meteorological Organization | access-date = 1 October 2022 | archive-url = https://web.archive.org/web/20221001124804/https://community.wmo.int/classification-tropical-cyclones | archive-date = 1 October 2022}}</ref> Thêm một khác biệt nữa là thời gian tính trung bình gió, như các cơ quan của Hoa Kỳ áp dụng một phút{{sfn|Guard|2017|p=27}} trong khi [[Tổ chức Khí tượng Thế giới]] khuyến nghị 10 phút.<ref name="Harper">{{cite web | url = https://library.wmo.int/doc_num.php?explnum_id=290 | title = Guidelines for converting between various wind averaging periods in tropical cyclone conditions | last1 = Harper | first1 = B. A. | last2 = Kepert | first2 = J. D. | last3 = Ginger | first3 = J. D. | date = 2010 | page = 2 | publisher = World Meteorological Organization | access-date = 1 October 2022}}</ref>
 +
 
 +
Các bộ phận chính của xoáy thuận nhiệt đới là dải mưa, mắt, và thành mắt.<ref>{{cite web | url = https://www.weather.gov/jetstream/tc_structure | title = Tropical cyclone structure | website = weather.gov | publisher = National Weather Service | access-date = 3 October 2022 | archive-url = http://web.archive.org/web/20221001173515/https://www.weather.gov/jetstream/tc_structure | archive-date = 1 October 2022}}</ref> Mắt có dạng gần tròn, đường kính điển hình 20–50 km, là nơi thời tiết đẹp và được thấy ở tâm của xoáy thuận nhiệt đới mạnh.{{sfn|Marks|2015|p=44}} Bao quanh mắt là thành mắt, một vòng đối lưu sâu thăng từ ngay trên bề mặt biển đến đỉnh tầng đối lưu, nơi có gió mạnh nhất.{{sfn|Chan|Kepert|2010|p=3}}
 +
 
  
 
{{clear}}
 
{{clear}}
 +
 +
=== Chú thích ===
 +
{{notelist}}
  
 
== Tham khảo ==
 
== Tham khảo ==
Dòng 12: Dòng 23:
 
*{{cite book | editor1-last = North | editor1-first = Gerald R. | editor2-last = Pyle | editor2-first = John | editor3-last = Zhang | editor3-first = Fuqing | date = 2015 | title = Encyclopedia of Atmospheric Sciences | edition = 2 | publisher = Academic Press | isbn = 978-0-12-382225-3}}
 
*{{cite book | editor1-last = North | editor1-first = Gerald R. | editor2-last = Pyle | editor2-first = John | editor3-last = Zhang | editor3-first = Fuqing | date = 2015 | title = Encyclopedia of Atmospheric Sciences | edition = 2 | publisher = Academic Press | isbn = 978-0-12-382225-3}}
 
**{{citation | last1 = Marks | first1 = F.D. | title = Tropical Cyclones and Hurricanes <nowiki>|</nowiki> Hurricanes: Observation | volume = 6 | pages = 35–56 | doi = 10.1016/B978-0-12-382225-3.00163-8 | ref = {{harvid|Marks|2015}}}}
 
**{{citation | last1 = Marks | first1 = F.D. | title = Tropical Cyclones and Hurricanes <nowiki>|</nowiki> Hurricanes: Observation | volume = 6 | pages = 35–56 | doi = 10.1016/B978-0-12-382225-3.00163-8 | ref = {{harvid|Marks|2015}}}}
 +
**{{citation | last1 = Wang | first1 = Z. | title = Tropical Cyclones and Hurricanes <nowiki>|</nowiki> Tropical Cyclogenesis | volume = 6 | pages = 57–64  | doi = 10.1016/B978-0-12-382225-3.00506-5 | ref = {{harvid|Wang|2015}}}}
 +
*{{cite book | editor-last = Guard | editor-first = Charles "Chip" | date = 2017 | title = Global Guide to Tropical Cyclone Forecasting | url = https://library.wmo.int/index.php?lvl=notice_display&id=16963#.YzJyanZBxPY | publisher = World Meteorological Organization | isbn = 978-92-63-11194-4}}

Bản hiện tại lúc 17:00, ngày 3 tháng 10 năm 2022

Bão Maysak trên Tây Thái Bình Dương vào ngày 31 tháng 3 năm 2015, ảnh chụp từ Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS).
Đường đi của tất cả xoáy thuận nhiệt đới trên Trái đất giai đoạn 1985–2005, cho thấy những khu vực mà chúng thường hoạt động.

Xoáy thuận nhiệt đới là hệ thống gió xoáy quy mô synop, không front, lõi ấm có nguồn gốc ở vùng biển nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới, với đối lưu sâu tổ chức cùng hoàn lưu gió bề mặt kín quanh tâm xác định rõ.[1] Khi đã hình thành, xoáy thuận nhiệt đới được duy trì bởi quá trình thu thập nhiệt năng từ đại dương ấm rồi giải phóng nhiệt ở thượng tầng đối lưu lạnh.[1] Mỗi năm trên Trái đất có khoảng 80 đến 90 xoáy thuận nhiệt đới với số lượng ở Bắc Bán cầu nhiều hơn Nam Bán cầu.[2] Chúng phân bổ tập trung vào một số khu vực, nhìn chung gồm Bắc Đại Tây Dương, Đông Bắc Thái Bình Dương, Tây Bắc Thái Bình Dương, Bắc Ấn Độ Dương, Tây Nam Ấn Độ Dương, Australia/Đông Nam Ấn Độ Dương, và Australia/Tây Nam Thái Bình Dương.[3][4] Ở Bắc Bán cầu, xoáy thuận nhiệt đới quay ngược chiều kim đồng hồ còn ở Nam Bán cầu là theo chiều kim đồng hồ.[3]

Vị trí hình thành của xoáy thuận nhiệt đới giới hạn trong khoảng 30° Bắc và 30° Nam, 87% là trong khoảng vĩ tuyến 20 từ xích đạo.[↓ 1][4][6] Có sáu điều kiện quan trọng cần cho xoáy thuận nhiệt đới hình thành: nhiệt độ bề mặt đại dương ≥26,5° C, độ ẩm cao ở tầng đối lưu dưới và giữa, khí quyển bất ổn định, độ xoáy tương đối lớn gần bề mặt, đứt gió chiều thẳng đứng thấp, và đủ lực Coriolis.[7] Khởi nguồn của xoáy thuận nhiệt đới phổ biến là gió mùa ở Tây Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương và sóng đông ở Bắc Đại Tây Dương.[8] Tần suất xoáy thuận nhiệt đới biến động lớn theo những phạm vi thời gian: trong mùa, một hiện tượng chi phối là dao động Madden–Julian còn liên năm là El Niño–Dao động phương Nam.[9]

Tùy vào cường độ và địa điểm mà xoáy thuận nhiệt đới còn được đề cập bằng các thuật ngữ khác nhau.[10] Tuy nhiên những thuật ngữ và tiêu chí để áp dụng chúng không có sự thống nhất giữa các cơ quan khí tượng của từng quốc gia hay khu vực.[10] Ví dụ một vài thuật ngữ phổ biến: áp thấp nhiệt đới là xoáy thuận nhiệt đới có sức gió ≤33 knot (kt, 63 km/h), bão nhiệt đới tương tự nhưng với sức gió 34 đến 63 kt (63 đến 118 km/h);[↓ 2] sức gió ≥64 kt (119 km/h) thì ở Đông Bắc Thái Bình Dương và Bắc Đại Tây Dương được gọi là hurricane, còn Tây Bắc Thái Bình Dương là typhoon.[11] Thêm một khác biệt nữa là thời gian tính trung bình gió, như các cơ quan của Hoa Kỳ áp dụng một phút[12] trong khi Tổ chức Khí tượng Thế giới khuyến nghị 10 phút.[13]

Các bộ phận chính của xoáy thuận nhiệt đới là dải mưa, mắt, và thành mắt.[14] Mắt có dạng gần tròn, đường kính điển hình 20–50 km, là nơi thời tiết đẹp và được thấy ở tâm của xoáy thuận nhiệt đới mạnh.[15] Bao quanh mắt là thành mắt, một vòng đối lưu sâu thăng từ ngay trên bề mặt biển đến đỉnh tầng đối lưu, nơi có gió mạnh nhất.[16]


Chú thích[sửa]

  1. ↑ Tuy nhiên xoáy thuận nhiệt đới hiếm khi hình thành ở dưới vĩ tuyến 5 do lực Coriolis không đủ để tạo xoáy, do vậy vành đai tập trung là vĩ tuyến 5 đến 20 bắc và nam (xem hình).[5]
  2. ↑ Định nghĩa của Trung tâm Bão Quốc gia Hoa Kỳ (NHC).[1]

Tham khảo[sửa]

  1. ↑ a b c "Glossary of NHC Terms", nhc.noaa.gov, National Hurricane Center, lưu trữ từ nguyên tác ngày 1 tháng 10 năm 2022, truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2022
  2. ↑ Marks 2015, tr. 37.
  3. ↑ a b Shultz, James M.; Russell, Jill; Espinel, Zelde (ngày 1 tháng 7 năm 2005), "Epidemiology of Tropical Cyclones: The Dynamics of Disaster, Disease, and Development", Epidemiologic Reviews, 27 (1): 21–35, doi:10.1093/epirev/mxi011, PMID 15958424, S2CID 1902072
  4. ↑ a b Marks 2015, tr. 38.
  5. ↑ Houze, Robert A. (ngày 1 tháng 2 năm 2010), "Clouds in Tropical Cyclones", Monthly Weather Review, 138 (2): 293–344, doi:10.1175/2009MWR2989.1, S2CID 31135365
  6. ↑ Chan & Kepert 2010, tr. 57.
  7. ↑ Pillay, Micheal T.; Fitchett, Jennifer M. (tháng 12 năm 2021), "On the conditions of formation of Southern Hemisphere tropical cyclones", Weather and Climate Extremes, 34: 100376, doi:10.1016/j.wace.2021.100376, S2CID 239698972
  8. ↑ Guard 2017, tr. 132.
  9. ↑ Wang 2015, tr. 59.
  10. ↑ a b Guard 2017, tr. 26, 27.
  11. ↑ "Classification of Tropical Cyclones", community.wmo.int, World Meteorological Organization, lưu trữ từ nguyên tác ngày 1 tháng 10 năm 2022, truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2022
  12. ↑ Guard 2017, tr. 27.
  13. ↑ Harper, B. A.; Kepert, J. D.; Ginger, J. D. (2010), Guidelines for converting between various wind averaging periods in tropical cyclone conditions, World Meteorological Organization, tr. 2, truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2022
  14. ↑ "Tropical cyclone structure", weather.gov, National Weather Service, lưu trữ từ nguyên tác ngày 1 tháng 10 năm 2022, truy cập ngày 3 tháng 10 năm 2022
  15. ↑ Marks 2015, tr. 44.
  16. ↑ Chan & Kepert 2010, tr. 3.

Sách[sửa]

Lấy từ “https://bktt.vn/index.php?title=Xoáy_thuận_nhiệt_đới&oldid=20642”