Staphylococcus aureus phóng đại 20.000 lần trên ảnh hiển vi điện tử quét màu giả.

Staphylococcus aureus kháng methicillin (MRSA).

Staphylococcus aureus là một vi khuẩn Gram dương có trên da và niêm mạc của người hoặc một số loài động vật. Đây là một trong những vi khuẩn gây bệnh phổ biến nhất, gây ra rất nhiều ca nhiễm trùng từ nhẹ cho đến nặng trên toàn cầu. Tình trạng này xảy ra khi lớp da hay niêm mạc bị phá vỡ (do vết thương, bệnh về da, phẫu thuật, ...) tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập mô hay dòng máu. Một số bệnh lý điển hình do S. aureus gồm nhiễm khuẩn da và mô mềm như áp xe, nhọt, chốc; hay đe dọa tính mạng là vãng khuẩn huyết, nhiễm khuẩn huyết, hội chứng sốc nhiễm độc. S. aureus tồn tại trong mũi của 30% dân số, lâu dài và không gây biểu hiện.

S. aureus là cầu khuẩn có đường kính 0,5 đến 1,5 μm, có hoặc không bao polysaccharide. Chúng là sinh vật kỵ khí tùy nghi, không động và không bào tử. Chi Staphylococcus được nhà phẫu thuật người Scotland Alexander Ogston mô tả lần đầu và đặt tên vào năm 1880. Vào năm 1884 bác sĩ người Đức Friedrich Julius Rosenbach đã phân biệt vi khuẩn theo màu sắc thành hai loại là S. aureus (vàng) và S. albus (trắng). Tên gọi có nguồn gốc từ diện mạo quan sát: chúng sinh sôi thành đám như chùm nho (staphylo-), hình cầu (-coccus) và màu vàng (aureus); trong tiếng Việt còn gọi là tụ cầu vàng.

S. aureus sống được ở nhiều môi trường như nước, vật chất phân hủy, bất kỳ bề mặt nào, và đặc biệt phù hợp với con người. Vi khuẩn này cực kỳ bền bỉ, sinh sôi ở phạm vi nhiệt độ lớn 7–48 °C (tối ưu 30–37 °C), pH 4–10 (tối ưu 6–7), nồng độ muối cao 25% và hoạt độ nước thấp 0,83. Mặc dù không có bào tử nhưng sức chịu đựng môi trường ngoài và chất sát khuẩn của S. aureus thuộc nhóm hàng đầu trong thế giới vi khuẩn.

S. aureus tạo áp xe ở mô vật chủ để sinh sôi bên trong đó, được bảo vệ khỏi các tế bào miễn dịch của vật chủ nhờ một bao giả. Khả năng tạo áp xe và sống sót trong mô có được nhờ việc tiết ra coagulase (Coa) và protein gắn yếu tố von-Willebrand (vWbp) gây đông máu hoặc huyết tương.

S. aureus khét tiếng với năng lực kháng kháng sinh. Ngay từ đầu thập niên 1940 các chủng S. aureus kháng penicillin đã được phát hiện, ban đầu trong bệnh viện và sau đó là cộng đồng, không lâu sau sự ra đời của kháng sinh này. Cho đến cuối thập niên 1960 hơn 80% vi khuẩn đã kháng được penicillin. Vào năm 1961 methicillin được đưa vào thực hành lâm sàng và lập tức đã có báo cáo về S. aureus kháng methicillin (MRSA), mở đầu một làn sóng thứ hai. Không như lần đầu kháng penicillin phổ hẹp, MRSA đề kháng toàn bộ nhóm kháng sinh beta-lactam. Có lẽ sự nổi lên của MRSA là do việc sử dụng rộng rãi không phải methicillin mà là các kháng sinh beta-lactam thế hệ thứ nhất như penicillin trong những năm trước khi có methicillin đã chọn lọc ra các chủng vi khuẩn mang gen kháng mecA. Cũng như làn sóng kháng penicillin đầu, MRSA chủ yếu giới hạn trong cơ sở y tế trước rồi lan ra cộng đồng kể từ thập niên 1990.

Tham khảo

Sách

• Freeman-Cook, Lisa; Freeman-Cook, Kevin (2006), Staphylococcus aureus infections, Chelsea House Publishers, ISBN 0-7910-8508-2
• Bagnoli, Fabio; Rappuoli, Rino; Grandi, Guido, bt. (2017), Staphylococcus aureus: Microbiology, Pathology, Immunology, Therapy and Prophylaxis, Springer Cham, doi:10.1007/978-3-319-72063-0, ISBN 978-3-319-72063-0
• Fetsch, Alexandra, bt. (2018), Staphylococcus aureus, Academic Press, doi:10.1016/C2015-0-04757-8, ISBN 978-0-12-809671-0