(1798 – 1834)

(c.g.l. Peter I)

Biệt danh là “người giải phóng” vì đã tuyên bố độc lập, tách Brazil ra khỏi Bồ Đào Nha, sáng lập vương quốc Brazil, là hoàng đế đầu tiên của Brazil (1822-1831), cũng là vua Pedro (Peter) IV của Bồ Đào Nha (1826-1834).

Sinh ra tại Cung điện Queluz ở Lisbon, Bồ Đào Nha vào ngày 12.10.1798, D. P. I là con thứ tư của hoàng tử nhiếp chính Dom Joao (John), sau là hoàng đế Joao VI của Bồ Đào Nha và công chúa Tây Ban Nha Dona Carlota Joaquina. Trải qua những năm tháng đầu đời của mình tại Cung điện Queluz đến 9 tuổi (1808), trước sự tấn công của quân đội Napoleon, D. P. I cùng hoàng gia Bồ Đào Nha chạy trốn sang thuộc địa Brazil. Từ năm 1815, Brazil được coi là một vương quốc hợp nhất với Bồ Đào Nha nên về hình thức, Brazil không còn là một thuộc địa, nhưng quyền nhiếp chính vẫn thuộc về hoàng gia Bồ Đào Nha.

Năm 1816, sau khi Nữ hoàng Bồ Đào Nha Dona Maria I qua đời, cha của D. P. I lên ngôi hoàng đế và ông trở thành hoàng tử đồng thời là người thừa kế ngai vàng (do anh trai của ông là Antonio đã mất từ năm 1801). Năm 1817, D. P. I kết hôn với công chúa của nước Áo Maria Leopoldina Josefa Carolina.

Năm 1820, cuộc cách mạng tư sản diễn ra ở Bồ Đào Nha. Quốc hội lập hiến được triệu tập (tháng 1.1821) đã yêu cầu hoàng đế João VI phải trở về Bồ Đào Nha. João VI quyết định trở về chính quốc nhưng vẫn để con trai ở lại Brazil với tư cách là hoàng tử nhiếp chính (bổ nhiệm vào ngày 22.4.1821). Tuy nhiên, Quốc hội lập hiến muốn quản lý Brazil chặt chẽ hơn nên triệu hồi D. P. I về Bồ Đào Nha và tuyên bố xác lập lại qui chế thuộc địa đối với Brazil (tháng 9.1821). Điều này đã kích thích phong trào đấu tranh đòi độc lập ở Brazil phát triển. Trước sức ép từ Quốc hội lập hiến Bồ Đào Nha và phong trào cách mạng của nhân dân Brazil, D. P. I đã quyết định tuyên bố Brazil độc lập, tách ra khỏi Bồ Đào Nha với khẩu hiệu nổi tiếng: “Độc lập hay là chết” (ngày 7.9.1822). Ngày 22.10, D. P. I chính thức trở thành hoàng đế của Brazil với vương hiệu Pedro I. Năm 1826, sau khi vua cha chết, D. P. I được thừa kế ngai vàng Bồ Đào Nha và bắt đầu phải đối mặt với nhiều vấn đề chính trị phức tạp ở cả Brazil và Bồ Đào Nha.

Ở Brazil, vì sự bất mãn của dân chúng và Quốc hội, D. P. I buộc phải thoái vị vào năm 1831, nhường ngôi cho con trai lúc đó mới 5 tuổi và trở về Bồ Đào Nha. Ở Bồ Đào Nha, vì muốn khôi phục ngai vàng cho con gái Maria da Gloria và thiết lập nền quân chủ lập hiến ở Bồ Đào Nha, ông đã lãnh đạo cuộc nội chiến kéo dài hai năm (1832-1834) với em trai - Dom Miguel. Ông đã mắc bệnh lao trong khi tham chiến và mất ngày 24.9.1834 khi mới 36 tuổi, tại cung điện Queluz.

Nhìn chung, D. P. I không phải là người thành công dù là ở Brazil hay Bồ Đào Nha. Nhưng ông vẫn được đánh giá cao ở Brazil với vai trò là người đặt nền móng cho nền độc lập của quốc gia này. Chính vì vậy, hài cốt của D. P. I đã được di chuyển từ Bồ Đào Nha đến hầm mộ của tượng đài Ipiranga ở Sao Paulo từ năm 1972 theo thỏa thuận ngoại giao giữa Bồ Đào Nha và Brazil. Ở Brazil ông thường bị phê phán là vị vua khá độc đoán, song ở Bồ Đào Nha ông lại được ca ngợi là người truyền bá tư tưởng tự do, góp phần quan trọng vào việc đánh bại thế lực quân chủ chuyên chế và bảo vệ nền quân chủ lập hiến.

Chân dung Dom Pedro I

Nguồn: https://alchetron.com/Pedro

Tài liệu tham khảo

1. Macaulay, Neill, Dom Pedro: the struggle for liberty in Brazil and Portugal, 1798-1834, Duke University Press, Durham, 1986.

2. Roderick J. Barman, Brazil: The Forging of a Nation, 1798–1852, Stanford University Press, California, 1988.

3. Encyclopedia Britannica, Pedro I, https://www.britannica.com/biography/Pedro-I, November 15, 2019.

Eugénio dos Santos, D. Pedro: hoàng đế Brazil và vua Bồ Đào Nha, Nxb. Alameda, Sao Paulo, 2015 (tiếng Bồ Đào Nha).