Nhà xuất bản Lao động (tiếng Anh:The Labour Publishing House), đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, có chức năng, nhiệm vụ xuất bản các loại sách kinh tế, chính trị, lịch sử, pháp luật, lý luận, nghiệp vụ công tác công đoàn, sách văn học trong nước và nước ngoài, phục vụ công nhân, viên chức, lao động và tổ chức công đoàn trong cả nước. Nhà xuất bản Lao động (NXBLĐ) được thành lập ngày 01.11.1945 do Hội nghị Ban Chấp hành Hội Công nhân Cứu quốc Việt Nam - tiền thân của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, ra Quyết định thành lập, là đơn vị sự nghiệp hoạt động dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, có trụ sở tại 175 Giảng Võ, quận Đống Đa, thành phố Hà Nội, có chi nhánh trực thuộc phía Nam, trụ sở tại số nhà 1, Bùi Thị Xuân (85 đường Cách mạng Tháng Tám), quận I, Thành phố Hồ Chí Minh.

Tổ chức bộ máy của NXBLĐ gồm Ban Giám đốc (Giám đốc có thể kiêm Tổng biên tập) và Phó Giám đốc, Phó Tổng biên tập. Trực thuộc Ban Giám đốc có sáu phòng, ban và một chi nhánh phía Nam: Phòng Tổ chức - Hành chính; Phòng Kế hoạch; Phòng Tài vụ; Ban Biên tập sách Kinh tế - Chính trị - Công đoàn; Ban Biên tập sách văn học; Chi nhánh phía Nam.

Quá trình hình thành và phát triển của NXBLĐ:

Sau ngày nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời chưa đầy hai tháng, ngày 01 tháng 11 năm 1945, NXBLĐ đã được thành lập. Bảy mươi lăm năm đồng hành cùng đất nước Việt Nam trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ và trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự chỉ đạo trực tiếp của Đoàn Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, NXBLĐ đã từng bước củng cố, xây dựng theo hướng ngày càng hoàn thiện cả về đội ngũ cán bộ, biên tập viên; phong phú về các xuất bản phẩm, đa dạng về đề tài, thể loại, nội dung; hấp dẫn về hình thức; phục vụ kịp thời cho hoạt động phong trào công nhân, viên chức và tổ chức công đoàn cả nước. Quá trình hình thành và phát triển của NXBLĐ trải qua các giai đoạn: 1) Từ 01.11.1945 đến tháng 5.1954; 2) Từ tháng 6.1954 đến tháng 5.1975; 3) Từ tháng 6.1975 đến năm 2000; 4) Từ năm 2000 đến nay.

Giai đoạn từ 01 tháng 11 năm 1945 - tháng 5 năm 1954: Đây là giai đoạn đầu thành lập khi NXBLĐ hoạt động trong điều kiện khó khăn sau ngày nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời với đề tài còn hạn hẹp, nội dung chưa phong phú, kỹ thuật, mỹ thuật còn thô sơ. Song với sự khắc phục khó khăn in ấn trong thời chiến, NXBLĐ cùng với hệ thống thông tin của tổ chức Công đoàn đã góp phần xứng đáng vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Giai đoạn từ tháng 6.1954 - tháng 5.1975: Đây là giai đoạn đấu tranh thống nhất đất nước và xây dựng miền Bắc xã hội chủ nghĩa. Phạm vi đề tài, nội dung, các ấn phẩm của NXBLĐ thời kỳ này đã phong phú hơn trước. Trung bình hàng năm có khoảng tám mươi đầu sách được xuất bản. Những ấn phẩm của NXBLĐ đã góp phần cổ vũ giai cấp công nhân và người lao động thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược là xây dựng miền Bắc xã hội chủ nghĩa, đóng góp sức người, sức của cho cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước vào mùa Xuân năm 1975. Trong giai đoạn này, NXBLĐ đã góp phần đáng kể vào việc xây dựng một đội ngũ đông đảo các nhà văn công nhân, giúp cho văn học công nhân khởi sắc.

Giai đoạn từ tháng 6 năm 1975 đến năm 2000: Đây là giai đoạn có tính bước ngoặt của NXBLĐ, nhất là từ sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng Cộng sản Việt Nam cuối năm 1986. Các ấn phẩm của NXBLĐ tập trung tuyên truyền khắc phục những hạn chế của mô hình kinh tế cũ, khẳng định và cổ vũ đường lối Đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo. Từ cuối những năm tám mươi của thế kỷ XX, từ cơ chế bao cấp chuyển sang cơ chế tự hạch toán, lấy thu bù chi, tuy bước đầu gặp nhiều khó khăn, song NXBLĐ đã từng bước mở rộng đề tài các ấn phẩm, nâng cao chất lượng sách xuất bản, nhiều cuốn sách có giá trị được đông đảo bạn đọc quan tâm, như cuốn Hồ Chí Minh với công nhân và công đoàn; Giai cấp công nhân - mấy vấn đề lý luận và thực tiễn; Mưa mùa hạ; Những người lao động sáng tạo của thế kỷ; Thanh cung mười ba triều; Bách khoa thư dành cho giới trẻ; v.v...

Giai đoạn từ 2000 đến 2015: Đề tài sách giai đoạn này phong phú, đa dạng, NXBLĐ thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ giới thiệu những tri thức mới, cần thiết cho các tầng lớp công nhân, viên chức, lao động, thực sự góp phần cổ vũ sự năng động, sáng tạo của người lao động trên mọi lĩnh vực công tác, góp phần phát huy những ảnh hưởng tích cực của giai cấp công nhân và tổ chức Công đoàn Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Một số tủ sách của NXBLĐ được bạn đọc đánh giá cao, như: Gương sáng muôn đời (hai mươi cuốn), Kể chuyện Bác Hồ (hai mươi lăm cuốn), Tủ sách dành cho Công đoàn các cấp (mười lăm cuốn) …

Giai đoạn từ 2015 đến nay: Những năm gần đây thị trường xuất bản ở Việt Nam nói chung và NXBLĐ nói riêng ở giai đoạn này gặp rất nhiều khó khăn, xuất bản phải cạnh tranh với các phương tiện truyền thông khác như báo in, truyền hình, mạng internet… NXBLĐ phải tự hạch toán kinh tế nên cũng chịu tác động lớn từ các đợt khủng hoảng kinh tế. Tuy nhiên, với tư duy đổi mới NXBLĐ đã phát huy tinh thần sáng tạo, vượt lên khó khăn, đưa hoạt động xuất bản tiến dần từng bước, tạo ra những giá trị tinh thần cho xã hội. Những trang sách của NXBLĐ ngày càng trở nên gắn bó hơn với bạn đọc công nhân, viên chức, lao động và các tổ chức công đoàn trong cả nước. Nắm bắt trúng những nhu cầu thị hiếu của bạn đọc, Ban Giám đốc NXBLĐ đã mở rộng mối quan hệ, thiết lập được một hệ thống các đối tác liên kết làm sách có “uy tín”, có “thương hiệu” trên thị trường như: Công ty FAHASA TP Hồ Chí Minh, doanh nghiệp sách Thành Nghĩa, Công ty Phương Nam, Nhà sách Đông Tây, Công ty Sách Đông Nam, Công ty cổ phần Sách Trí Tuệ, Nhà sách Văn Lang, Nhà sách Bách Việt, Công ty Cổ phần Sách Thái Hà, Công ty Cổ phần Văn hoá và Truyền thông Nhã Nam, Công ty Cổ phần sách Alpha, Công ty TNHH Kẹp Hạt Dẻ, Công ty CP Anh ngữ Apax, Công ty CP Giáo dục tư duy và Sáng tạo quốc tế CMS, v.v… Hoạt động liên kết hợp tác này không chỉ đem lại hiệu quả về kinh tế mà còn tác động tích cực đến việc đưa văn hóa phẩm đến người đọc rộng rãi trong cả nước, đem lại thành công và hiệu quả nhất định, các đầu sách được xuất bản hàng năm đều tăng cao so với những năm trước. Bên cạnh các hoạt động xuất bản, phát hành sách và các ấn phẩm, NXBLĐ còn tham gia các hoạt động xã hội, tặng sách cho công nhân lao động khu chế xuất, khu công nghiệp, thư viện trường học vùng sâu, vùng xa.

Suốt quá trình hơn bảy mươi lăm năm xây dựng và phát triển, NXBLĐ đã in trên mười sáu nghìn bốn trăm bốn mươi đầu sách với trên ba mươi triệu bản in và gần chín tỉ trang in gồm các đầu sách thuộc nhiều thể loại kinh tế - chính trị, pháp luật, lịch sử, lý luận, khoa học - kỹ thuật, sách văn học nghệ thuật sáng tác trong nước và nước ngoài... Bảy mươi lăm năm qua, NXBLĐ thực sự trở thành nhịp cầu tri thức, khẳng định mạnh mẽ vai trò và tính tiên phong của giai cấp công nhân, thể hiện một cách phong phú sinh động bản chất giai cấp của Đảng Cộng sản Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử, nhất là trong những năm chiến tranh và xây dựng hạ tầng cơ sở cho miền Bắc, các đầu sách của NXBLĐ đã đến với những người lao động, từng tổ chức công đoàn cả nước và ngày càng trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người lao động từ thành thị, đến nông thôn, vùng sâu, vùng xa, hải đảo. Các công trình, đầu sách của NXBLĐ đã có những đóng góp quan trọng trong việc đưa vào cuộc sống những giá trị Chân - Thiện - Mỹ, những nhận thức mới về giai cấp công nhân và người lao động trong thời kỳ mới. Hiện nay, với sự giúp đỡ của NXBLĐ, nhiều Liên đoàn Lao động tỉnh, thành phố và Công đoàn ngành nhiều khu công nghiệp, khu chế xuất, nhiều trường học ở các địa phương nghèo, miền núi... đã tự xây dựng được các tủ sách Công đoàn với nhiều loại sách báo phong phú, góp phần cung cấp những kiến thức bổ ích nhiều mặt cho người lao động.

Một số công trình, ấn phẩm tiêu biểu NXBLĐ: Hầm Sơn La; Hạt máu; Thung lũng Cô Tan; Những chặng đường nóng bỏng; Người con gái xóm thợ; Tiếng hát những con thoi; Đầm hoang; Mưa mùa hạ; Mảnh đời của Huệ; Sự mất ngủ của lửa; Công đoàn là trường học của chủ nghĩa cộng sản; Người công nhân ưu tú, Bất khuất; Công hội đỏ Việt Nam, Chân dung anh hùng thời đại Hồ Chí Minh; Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp - Đại tướng của nhân dân, của hòa bình; Lưu Quang Vũ – Di cảo; thơ và nhật ký; Thăng Long thời Lê – Trịnh; Nhà Đinh với sự nghiệp thống nhất và phát triển đất nước;Văn hóa cổ truyền trong làng xã Việt Nam hiện nay; Suối nguồn tâm linh; Danh tướng yêu nước Tôn Thất Thuyết (1839-1936); Côn Đảo xưa và nay - lịch sử qua những bức ảnh; Nhà Đinh với sự nghiệp thống nhất và phát triển đất nước; Những câu chuyện về danh nhân nước Việt; Huyền thoại mười cô gái Ngã Ba Đồng Lộc - những người con bất tử; Phan Bội Châu toàn tập, Công nhân viên chức và cán bộ công đoàn làm theo tấm gương đạo đực Hồ Chí Minh, v.v…

Lãnh đạo NXBLĐ qua các thời kỳ: Chủ nhiệm (Giám đốc) đầu tiên Trần Quốc Trung (từ tháng 11.1945); Giám đốc - Tổng biên tập Mai Thanh (1994 - 1999); Giám đốc - Tổng biên tập Phan Đào Nguyên (2000 - 2007); Giám đốc - Tổng biên tập Lê Huy Hòa (2010 - 2013); Giám đốc - Tổng biên tập Võ Thị Kim Thanh (1.2014 - 6.2019); Phó Giám đốc - Phó Tổng biên tập phụ trách Mai Thị Thanh Hằng (7.2019 - 4.2020); Giám đốc - Tổng biên tập Mai Thị Thanh Hằng (từ 5.2020). NXBLĐ đã được tặng thưởng:Huân chương Độc lập hạng Ba, Huân chương Lao động hạng Nhất và một số Huy chương, Bằng khen, Giải Vàng (Huy chương Vàng) của Bộ Văn hóa - Thông tin tặng cho cuốn sách Chân dung anh hùng thời đại Hồ Chí Minh.

Tài liệu tham khảo

1. Ban biên tập Nhà xuất bản Lao Động. Mô hình tổ chức- Chức năng nhiệm vụ - Quá trình hình thành và phát triển. Hà Nội, 2020, tr. 1 - 7.
2. Đinh Xuân Dũng, Ngô Trần Ái (Đồng chủ biên), Các nhà xuất bản Việt Nam đương đại. Nxb Giáo Dục. Hà Nội, 2013, tr. 102 - 105.
3. Nhiều tác giả .Xuất bản Việt Nam trong bối cảnh kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Nxb Thời Đại. Hà Nội, 2012, tr. 7 - 540.