Ngộ độc kim loại nặng là sự tích tụ chất độc kim loại nặng trong các mô của cơ thể dẫn đến những rối loạn chức năng trong cơ thể.

Mô tả

Kim loại nặng là các nguyên tố hóa học có trọng lượng riêng ít nhất gấp năm lần so với nước. Các kim loại nặng thường gây ngộ độc cho con người bao gồm chì, thủy ngân, asen và cadmium. Gần đây, thallium đã được các phương tiện truyền thông chú ý đến như một chất độc được sử dụng trong một số vụ giết người vào những năm 1990. Một số kim loại nặng, ví dụ như kẽm, đồng, crom, sắt và mangan, cơ thể có nhu cầu với một lượng nhỏ, nhưng chính những nguyên tố này có thể gây độc với số lượng lớn hơn.

Các kim loại nặng có thể xâm nhập vào cơ thể trong thức ăn, nước uống hoặc không khí hoặc do hấp thụ qua da. Khi vào cơ thể, chúng cạnh tranh và thay thế các khoáng chất cần thiết, chẳng hạn như kẽm, đồng, magiê và canxi, đồng thời can thiệp vào chức năng hệ thống cơ quan. Mọi người có thể tiếp xúc với kim loại nặng trong ngành nghề công nghiệp, sản xuất dược phẩm và nông nghiệp. Trẻ em có thể bị ngộ độc do chơi trên đất bị ô nhiễm.

Triệu chứng

Các triệu chứng sẽ khác nhau, tùy thuộc vào bản chất và số lượng kim loại nặng ăn vào. Bệnh nhân có thể có các triệu chứng buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau dạ dày, nhức đầu, đổ mồ hôi và có vị đắng trong miệng. Tùy thuộc vào kim loại, có thể có các đường đen xanh trong mô nướu. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, bệnh nhân có biểu hiện suy giảm khả năng nhận thức, vận động và ngôn ngữ rõ ràng.

Chẩn đoán

Có thể phát hiện ngộ độc kim loại nặng bằng cách xét nghiệm máu và nước tiểu, phân tích tóc và mô hoặc chụp X quang. Tuy nhiên, chẩn đoán thường bị bỏ qua vì nhiều triệu chứng ban đầu của ngộ độc kim loại nặng không đặc hiệu. Bác sĩ nên xem xét kỹ tiền sử bệnh nhân, đặc biệt tập trung vào nghề nghiệp của bệnh nhân.

Đối với trẻ nhỏ, nồng độ chì trong máu trên 80 ug/dL thường cho thấy nhiễm độc chì; tuy nhiên, mức thấp hơn đáng kể (> 30 ug / dL) có thể gây ra khuyết tật trí tuệ (ID) và các vấn đề nhận thức và hành vi khác ở trẻ em bị ảnh hưởng. Trung tâm dịch bệnh Kiểm soát và Phòng ngừa coi mức độ chì trong máu từ 10 ug/dL trở lên ở trẻ em là một thông số cần được quan tâm. Ở người lớn, các triệu chứng ngộ độc chì thường thấy khi lượng chì trong máu vượt quá 80 ug/dL trong một vài tuần.

Nồng độ thủy ngân trong máu không được vượt quá 3,6 ug/dL, trong khi lượng thủy ngân trong nước tiểu không được vượt quá 15 ug/dL. Các triệu chứng ngộ độc thủy ngân có thể thấy khi lượng thủy ngân vượt quá 20 ug/dL trong máu và 60 ug/dL trong nước tiểu. Nồng độ thủy ngân trong tóc có thể được sử dụng để đánh giá mức độ nghiêm trọng của việc phơi nhiễm thủy ngân mãn tính.

Vì asen được đào thải nhanh chóng khỏi máu, nồng độ asen trong máu có thể không hữu ích lắm trong chẩn đoán. Asen trong nước tiểu (được đo trong 24 giờ sau 48 giờ không ăn hải sản) có thể vượt quá 50 ug/dL ở những người bị ngộ độc asen. Nếu nghi ngờ ngộ độc asen hoặc thallium cấp tính, chụp X quang có thể phát hiện những chất này trong bụng (vì cả hai kim loại đều mờ đục đối với tia X). Asen cũng có thể được phát hiện trong tóc và móng tay trong nhiều tháng sau khi tiếp xúc.

Nhiễm độc cadimi thường được chỉ định khi nồng độ creatinin trong nước tiểu vượt quá 10 ug/dL và nồng độ trong máu vượt quá 5 ug/dL.

Ngộ độc thallium thường gây ra rụng tóc (rụng tóc), tê và cảm giác nóng trên da cũng như buồn nôn, nôn và chóng mặt. Chỉ cần 15–20 mg thallium cho mỗi kg trọng lượng cơ thể là có thể gây tử vong ở người; tuy nhiên, một lượng nhỏ cũng có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến hệ thần kinh.

Điều trị

Khi nghi ngờ ngộ độc kim loại nặng, điều quan trọng là phải bắt đầu điều trị càng sớm càng tốt để giảm thiểu thiệt hại lâu dài cho hệ thần kinh và đường tiêu hóa của bệnh nhân. Ngộ độc kim loại nặng được coi là một cấp cứu y khoa, và bệnh nhân cần được đưa đến phòng cấp cứu tại bệnh viện.

Phương pháp điều trị ngộ độc kim loại nặng nhất là liệu pháp chelation – liệu pháp phức chất. Một chất tạo phức cụ thể cho kim loại liên quan được dùng bằng đường uống, tiêm bắp hoặc tiêm tĩnh mạch. Ba phức chất phổ biến nhất là canxi dinatri edetate, dimercaprol (BAL) và penicillamine. Chất phức bao quanh và liên kết với kim loại trong các mô của cơ thể, tạo thành một phức hợp; phức hợp đó sau đó được giải phóng khỏi mô để di chuyển trong máu. Phức hợp được thận lọc ra khỏi máu và bài tiết qua nước tiểu. Quá trình này có thể kéo dài và đau đớn, và thường phải nhập viện. Liệu pháp phức chất có hiệu quả trong điều trị ngộ độc chì, thủy ngân và asen, nhưng không hữu ích trong điều trị ngộ độc cadmium. Cho đến nay, không có phương pháp điều trị nào được chứng minh là hiệu quả đối với ngộ độc cadmium. Ngộ độc Thallium được điều trị bằng sự kết hợp của xanh Prussian (kali ferric hexacyanoferrate) và thuốc lợi tiểu vì khoảng 35% lượng chất này được bài tiết qua nước tiểu; tuy nhiên, nếu không bắt đầu điều trị trong vòng 72 giờ sau khi ăn phải chất độc, tổn thương hệ thần kinh của bệnh nhân có thể vĩnh viễn.

Trong trường hợp nuốt phải thủy ngân, thạch tín hoặc thallium cấp tính, có thể kích nôn; hoặc dùng than hoạt. Rửa dạ dày (rửa dạ dày) cũng có thể hữu ích.

Bệnh nhân cũng có thể cần điều trị tích cực như truyền dịch tĩnh mạch đối với các biến chứng ngộ độc như sốc, thiếu máu và suy thận.

Những bệnh nhân đã sử dụng asen, thallium hoặc thủy ngân trong một nỗ lực tự sát sẽ được bác sĩ tâm thần xem như một phần của điều trị khẩn cấp.

Tiên lượng

Quá trình tạo phức hợp chỉ có thể ngăn chặn các tác động tiếp theo của ngộ độc; nó không thể đảo ngược tổn thương thần kinh đã tồn tại.

Dự phòng

Vì arsen và tali đã từng được sử dụng phổ biến trong các chất diệt côn trùng và chuột, nhiều quốc gia đã cố gắng giảm tỷ lệ ngộ độc ngẫu nhiên bằng cách cấm sử dụng kim loại nặng trong các sản phẩm kiểm soát dịch hại.

Bởi vì tiếp xúc với kim loại nặng thường là từ một yếu tố nguy cơ nghề nghiệp, nên trang bị quần áo bảo hộ và mặt nạ phòng độc khi làm việc. Quần áo bảo hộ sau đó nên để lại nơi làm việc và không mang về nhà, nơi nó có thể mang theo bụi độc hại cho các thành viên trong gia đình. Các ngành công nghiệp được khuyến khích giảm hoặc thay thế các kim loại nặng trong các quy trình của họ nếu có thể. Cần giảm hoặc loại bỏ tiếp xúc với các nguồn chì trong môi trường, bao gồm sơn có chứa chì, đồ đạc trong hệ thống ống nước, khói xe và đất bị ô nhiễm.

Những người sử dụng các chế phẩm Ayurvedic hoặc thảo dược truyền thống của Trung Quốc làm phương pháp điều trị thay thế cho các bệnh khác nhau chỉ nên mua chúng từ các nhà sản xuất đáng tin cậy.

Tài liệu tham khảo

1. Wilson, Billie Ann, Margaret T. Shannon, and Kelly Shields. Pearson Nurse’s Drug Guide 2010. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall, 2009.
2. Counter, S. A., and L. H. Buchanan. ‘‘Mercury Exposure in Children: A Review.’’ Toxicology and Applied Pharmacology 198 (July 15, 2004): 209–230
3. Schilling, U., R. Muck, and E. Heidemann. ‘‘Lead Poisoning After Ingestion of Ayurvedic Drugs.’’ [in German] Medizinische Klinik 99 (August 15, 2004): 476–480.
4. Thompson, D. F., and E. D. Callen. ‘‘Soluble or Insoluble Prussian Blue for Radiocesium and Thallium Poisoning?’’ Annals of Pharmacotherapy 38 (September 2004): 1509–1514.
5. American Society of Health-System Pharmacists (ASHP), 7272 Wisconsin Avenue, Bethesda, MD, 20814, (301) 657-3000, (866) 279-0681, http://www.ashp.org.
6. Centers for Disease Control and Prevention (CDC), 1600 Clifton Road, Atlanta, GA, 30333, (800) 232-4636, [email protected], http://www.cdc.gov.