Jacques Fromaget (1886-1956) là nhà địa chất người Pháp có nhiều công trình nghiên cứu về Đông Dương. Ông sang làm việc tại Sở Địa chất Đông Dương vào năm 1923 và làm giám đốc sở Địa chất Đông Dương từ năm 1929 đến 1945. Jacques Fromaget được bầu là thành viên (viện sĩ) thông tấn của khu vực thứ 2 của Viện hàn lâm Khoa học thuộc địa vào ngày 23/6/1932 đến năm 1956. Ông đã nghỉ hưu vào năm 1946, nhưng năm 1948 lại sang Đông Dương và tiếp tục công việc của mình cho đến cuối đời. Ông đã nghiên cứu và công bố 66 công trình khoa học chủ yếu về địa chất, một phần về địa lý và khảo cổ ở Đông Dương vào đầu thế kỷ XX.

Các nghiên cứu đầu tiên của ông chủ yếu là các ghi chép, xuất bản về các di chỉ khảo cổ thời kỳ đồ đá mới ở Việt Nam. Năm 1924, ông đã kiểm kê và xây dựng một danh mục các địa điểm khảo cổ thời kỳ đồ đá mới ở xứ An Nam (Việt Nam). Các ghi chép vào các năm 1932, 1936 và 1938 về thời kỳ tiền sử ở Đông Dương, được ông trình bày tại ba kỳ đại hội về thời kỳ tiền sử Đông Dương. Tháng 2 năm 1938, ông tặng Viện Hàn lâm Khoa học Paris một bộ mẫu gồm 17 hộp sọ người tiền sử nhưng giống sọ người hiện đại về mặt giải phẫu, được ông phát hiện ở Tam Hang (Bắc Lào) trong quá trình khảo sát địa chất. Trong số đó, mười hộp sọ đã được phục hồi cùng với sáu bộ xương gần như hoàn chỉnh. Sau này, những hóa thạch đó được xác định có tuổi 15.700 năm và được các nhà khảo cổ sử dụng để giải quyết các vấn đề liên quan đến sự biến đổi về giải phẫu và sự di cư của người tiền sử ở Đông Nam Á trong thời kỳ Pleistocen muộn.

Trong số hàng loạt các công trình nghiên cứu về địa chất Đông Dương, thì công trình thành lập bản đồ địa chất tỷ lệ 1:4.000.000 Bắc Trung Bộ và vùng lân cận thuộc Lào của ông vào 1927 là công trình có tính tổng hợp đầu tiên về địa chất khu vực. Trong công trình này, ông đã mô tả có hệ thống và tương đối chi tiết các phân vị địa tầng Paleozoi và các đặc trưng cơ bản về cấu trúc của khu vực. Sự hình thành các cấu trúc đó đi kèm với các đá xâm nhập granit monzonit, granodiorit tuổi sau Moscovi (cách ngày nay khoảng 310 triệu năm). Chuyển động sinh ra cấu trúc đó được ông giải thích trên cơ sở đối sánh với chuyển động tạo núi Hercyni (xảy ra ở Tây Âu và Bắc Mỹ) có tuổi trong khoảng từ kỷ Carbon đến Permi. Trên cơ sở địa tầng, Fromaget đã chia lịch sử địa chất vùng Bắc Trung Bộ trước kỷ Trias thành giai đoạn trước Hercyni; giai đoạn tạo núi Hercyni và giai đoạn phun trào Permi. Ông cũng đề cập đến pha kiến tạo cuối Trias làm uốn nếp các trầm tích trước đó và bị trầm tích chưa than tuổi Nori-Reti phủ bất chỉnh hợp lên trên được đặt tên là chuyển động Indosini.

Các công trình công bố trong thập niên 1930-1940 của ông là tiền đề để năm 1941 ông xuất bản công trình tổng hợp “Đông Dương: Cấu trúc địa chất, các đá, các mỏ và mối liên quan có thể của chúng với kiến tạo”. Năm 1952, ông chủ biên xuất bản tờ bản đồ “Địa chất Đông Dương” tỷ lệ 1:2.000.000 thể hiện tương đối đúng đắn các phân vị địa chất, những nét cơ bản về cấu trúc và đươc tái bản 1971 với nhiểu kết quả mới được bổ sung. Hai công trình này của ông đã tổng kết toàn bộ các công trình địa chất ở Đông Dương của các nhà địa chất Pháp thời đó. Có thể nói, đến thập niên 1952, Fromaget là người đầu tiên nghiên cứu về cấu trúc địa chất, kiến tạo Đông Dương một cách đầy đủ và toàn diện hơn cả. Nhiều đơn vị cấu trúc địa chất lớn như địa khối (khối nền) Indosinia cứng rắn từ trước Cambri, vòng cung uốn nếp Phu Hoạt, đới khâu Sông Mã (ông gọi là “vết sẹo” Thanh Hóa), miền nền Đông Bắc Việt Nam cũng như các giai đoạn chuyển động kiến tạo lớn đã được ông xác lập. Một số chuyển động kiến tạo, điển hình nhất là chuyển động kiến tạo Indosini đã được các nghiên cứu gần đây chứng minh và làm sáng tỏ thêm nhiều điều về bản chất và tuổi mà ông đã đề xuất.

Với những đóng góp cho nền địa chất Đông Dương, năm 1928 ông được Viện Hàn lâm Khoa học Paris tặng giải thưởng “Gustave Roux”. Ông là thành viên thông tấn của phân ban 2, Viện hàn lâm Khoa học Thuộc địa từ ngày 23.6.1932 đến 1956.

Tài liệu tham khảo

1. Fromaget J., L’Indochine francaise, sa structure géologique, ses roches, ses mines et leur relation possible avec la tectonique (Xứ Đông Dương, cấu trúc địa chất, các đá, các mỏ và mối liên quan có thể có với kiến tạo), Bull. SGI, XXVI/2: 140p. Hanoi, 1941.
2. Fromaget J. et al., Carte géologique de l'Indochine à l'échelle du 1/2.000.000e, 1952.
3. Nature, 121(3037), 74-75, 1928.
4. https://cths.fr/an/savant.php?id=104381 (truy cập ngày 25/5/2021).
5. http://worldcat.org/identities/ (truy cập ngày 25/5/2021).
6. http://www.sudoc.abes.fr/ (truy cập ngày 25/5/2021).