Chứng cuồng ăn tâm lý là một loại bệnh tâm thần đặc trưng bởi rối loạn ăn uống, khiến thói quen ăn uống trở nên kém lành mạnh, từ đó ảnh hưởng xấu tới sức khỏe thể chất và tinh thần.

Chứng bệnh này không chỉ liên quan tới thói quen ăn uống, mà còn về tâm lý như tự đánh giá hình ảnh bản thân thấp, luôn lo lắng về cân nặng và vóc dáng, cảm thấy bị tổn thương; trạng thái tâm lý căng thẳng, trầm cảm. Người bệnh cảm thấy mất tự tin vì cho rằng ngoại hình của mình có nhiều khuyết điểm... Chứng cuồng ăn thường ảnh hưởng đến phụ nữ nhất và bắt đầu ở tuổi thiếu niên, tuy nhiên, nó cũng có thể ảnh hưởng đến nam giới.

Phân loại

Dựa trên phương pháp tiếp cận lâm sàng và di truyền bệnh

1. Chứng cuồng ăn thoáng qua;
2. Chứng cuồng ăn di truyền và tăng cân ở tuổi vị thành niên;
3. Cự kết hợp của chứng cuồng ăn với trầm cảm, trầm cảm có thể xuất hiện trước sự bắt đầu của chứng cuồng ăn hoặc có thể phát triển song song với nó hoặc là kết quả của sự phát triển các triệu chứng cuồng ăn;
4. Ăn quá nhiều và nôn mửa là những kiểu bộc phát cảm xúc (nhóm bệnh nhân này được đặc trưng bởi tính bốc đồng, hung hăng, khả năng chịu đựng thất vọng thấp)
5. Các triệu chứng ăn uống vô độ xảy ra trước một thời gian ăn kiêng nghiêm ngặt để điều chỉnh sự xuất hiện.

Theo cơ chế xuất hiện chứng cuồng ăn

1. Chứng cuồng ăn phản ứng (bắt đầu ở tuổi 20 - 25, các đợt ăn quá no bắt đầu do căng thẳng tâm lý quá mức và kèm theo đó là sự đấu tranh giữa mong muốn có được sự thỏa mãn từ thức ăn và nhu cầu kiểm soát thức ăn);
2. Chứng ăn vô độ tự động (bắt đầu trước 20 tuổi, được đặc trưng bởi thường xuyên ăn quá nhiều, không kiểm soát được cảm giác thèm ăn, thiếu hiểu biết về sự hiện diện của một vấn đề, không có cảm giác no).

Theo cấu trúc tâm lý bệnh lý của chứng cuồng ăn

1. Kiểu cuồng ăn ám ảnh (ăn thức ăn có liên quan đến khoái cảm không mong muốn và bị cấm đoán, cuộc đấu tranh giữa ham muốn ăn và mong muốn kiềm chế tiếp tục trong một thời gian dài);
2. Kiểu cuồng ăn vô độ (một bệnh nhân mắc chứng cuồng ăn phản ứng bằng cách ăn quá nhiều với những trải nghiệm cảm xúc, cuộc đấu tranh với mong muốn ăn quá nhiều không kéo dài);
3. Kiểu cuồng ăn vô độ bốc đồng (tất cả những xung động trái ngược với sự thôi thúc của việc ăn quá nhiều đều bị dập tắt, thực tế không có sự đấu tranh nào, những cơn ăn quá no một phần biến mất khỏi trí nhớ).

Nguyên nhân

Nguyên nhân của chứng cuồng ăn vô cùng phức tạp. Chúng được chia thành bốn loại: các yếu tố sinh học; các yếu tố phát triển; các yếu tố tâm lý, bao gồm cả bệnh tâm thần; các yếu tố văn hóa xã hội.

Các yếu tố sinh học như yếu tố di truyền gia đình có ảnh hưởng nhất định đến sự phát triển của chứng cuồng ăn. Những người có họ hàng gần như có anh chị em, cha mẹ hoặc con cái bị rối loạn ăn uống có khả năng cao cũng mắc chứng này. Nữ giới thường có nhiều khả năng mắc chứng cuồng ăn bulimia hơn nam giới. Tình trạng thừa cân khi còn nhỏ hoặc trong tuổi thiếu niên cũng có thể làm tăng nguy cơ. Các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, norepinephrine và dopamine có liên quan đến chứng cuồng ăn và các chứng rối loạn ăn uống khác. Ngoài ra, những chất dẫn truyền thần kinh này có liên quan đến bệnh trầm cảm, có thể dẫn đến sự phát triển của chứng cuồng ăn. Mức độ bất thường của các hoóc - môn trong cơ thể cũng là nguyên nhân nảy sinh chứng cuồng ăn.

Các yếu tố phát triển như tính cách, thói quen, khuôn mẫu suy nghĩ và hành vi cùng những trải nghiệm tích cực, tiêu cực từ thời thơ ấu có ảnh hưởng lâu dài đến nhân cách, có liên quan chặt chẽ đến sự phát triển của chứng cuồng ăn. Ly hôn, mất cha mẹ, lạm dụng tình cảm, thể chất, tinh thần, tình dục hoặc bị chửi mắng, hành hạ, bỏ rơi đều có liên quan chặt chẽ đến sự phát triển của chứng cuồng ăn.

Các yếu tố tâm lý như các hành vi tự hủy hoại bản thân (cắt, ngắt, đấm/đá, cào, kéo tóc), hành vi không thể cưỡng lại (bài bạc, ăn quá mức, sử dụng chất kích thích, quan hệ tình dục không an toàn, mua sắm quá đà), bỏ bê (không chú ý đến nhu cầu, sức khỏe, từ chối nhận được sự giúp...) có liên quan trực tiếp đến chứng cuồng ăn. Trầm cảm, lo lắng và rối loạn nhân cách cũng có thể gây ra chứng cuồng ăn.

Các yếu tố văn hóa xã hội như áp lực bạn bè, ảnh hưởng của phương tiện truyền thông, xu hướng ăn kiêng, căng thẳng cảm xúc, lạm dụng chất kích thích cũng là những yếu tố văn hóa - xã hội góp phần vào sự phát triển của chứng cuồng ăn. Xã hội và những lý tưởng văn hóa ấn định giá trị dựa trên trọng lượng và hình dáng cơ thể cũng đóng một vai trò nào đó trong phát triển chứng cuồng ăn. Những nguyên nhân của chứng cuồng ăn có thể rất khác nhau ở mỗi cá nhân. Ví dụ, một số cá nhân có thể chỉ có các thành phần sinh học trong khi những người khác có thể bị chấn thương tâm lý sâu sắc hoặc rối loạn sức khỏe tâm thần dẫn đến chứng cuồng ăn của họ.

Liệu pháp điều trị

Việc điều trị chứng cuồng ăn bao gồm một hoặc nhiều nội dung sau đây:

Liệu pháp dinh dưỡng, dùng cho những bệnh nhân tẩy giun, tự tiêu hoặc dùng thuốc nhuận tràng, những bệnh nhân có bệnh tim hoặc thận.

Tâm lý trị liệu, đôi khi được gọi là “liệu pháp trò chuyện”, thực hiện tư vấn tâm lý để giúp bệnh nhân thay đổi suy nghĩ hoặc hành vi có hại. Loại liệu pháp này có thể tập trung vào làm rõ tầm quan trọng của việc nói về cảm xúc của bạn và cách chúng ảnh hưởng đến những gì bạn làm.

Tư vấn dinh dưỡng, chuyên gia dinh dưỡng hoặc chuyên gia tư vấn tâm lý có thể giúp bạn ăn uống theo cách lành mạnh hơn là ăn uống vô độ.

Phương pháp dùng thuốc: Thuốc có thể giúp giảm tình trạng say xỉn, nôn nao và cải thiện suy nghĩ của bạn về việc ăn uống. Một số loại thuốc chống trầm cảm có thể giúp ích cho các bé gái và phụ nữ mắc chứng cuồng ăn, những người cũng bị trầm cảm hoặc lo lắng. Dùng thuốc chống trầm cảm khi kết hợp với trị liệu tâm lý có thể giúp giảm các triệu chứng của chứng cuồng ăn tâm lý. Thuốc chống trầm cảm duy nhất được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (Food and Drug Administration - FDA) phê duyệt đặc biệt để điều trị chứng cuồng ăn là fluoxetine (Prozac), một loại thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI). Ngoài thuốc chống trầm cảm và trị liệu tâm lý, người bệnh có thể nhờ chuyên gia dinh dưỡng thiết kế cho mình một thực đơn để giúp mình đạt được các thói quen ăn uống lành mạnh, đủ dinh dưỡng, tránh bị đói hay thèm ăn. Khi có được thực đơn hợp lý, người bệnh cần cố gắng làm theo dù có khó khăn để quá trình chữa trị có kết quả.

Tài liệu tham khảo

1. Vũ Dũng (Chủ biên), Từ điển Tâm lý học, Nxb. Từ điển bách khoa, Hà Nội, 2008.
2. Joseph A.B., Herr B., Finger calluses in bulimia, The American Journal of Psychiatry, 1985.
3. Mcgilley B.M., Pryor T.L., Assessment and treatment of bulimia nervosa, American Family Physician, 1998.
4. Byrne S.M., McLean N.J., The cognitive-behavioral model of bulimia nervosa: A direct evaluation, The International Journal of Eating Disorders, 2002.
5. Mehler P.S., Clinical practice. Bulimia nervosa, The New England Journal of Medicine, 2003.
6. Hay P.J., Claudino A.M., Bulimia nervosa, BMJ Clinical Evidence, 2010.
7. Bulik C.M., Marcus M.D., Zerwas S., Levine M.D., La Via M., The changing “weightscape” of bulimia nervosa, The American Journal of Psychiatry, 2012.
8. Hay P., A systematic review of evidence for psychological treatments in eating disorders: 2005 - 2012, The International Journal of Eating Disorders, 2013.