Các qua trình địa chất nội sinh là các quá trình địa chất xảy ra trong lòng Trái đất. Các quá trình địa chất nội sinh xảy ra trong quá trình tiến hóa Trái đất, có liên quan đến năng lượng có nguồn gốc từ bên trong lòng Trái đất do chuyển pha, phân rã phóng xạ, tác động trọng lực (phân dị trọng lực).

Các quá trình địa chất nội sinh bao gồm một số dạng cơ bản như chuyển động kiến tạo, hoạt động magma xâm nhập và phun trào, biến chất, động đất. Các chuyển động kiến tạo bao gồm vận động theo phương thẳng đứng và nằm ngang tạo nên sự biến dạng của vỏ Trái đất như uốn nếp và đứt gãy. Hoạt động magma xâm nhập tạo nên các thể đá nguội lạnh từ dung nham nằm trong vỏ. Hoạt động magma phun trào (núi lửa) tạo nên các thể đá nguội lạnh từ dung nham trào lên bề mặt. Hoạt động biến chất làm biến đổi về thành phần vật chất (khoáng vật, đôi khi cả hóa học), kiến trúc, cấu tạo đá có trước dưới ảnh hưởng của áp suất lớn, nhiệt độ cao và các phản ứng hóa học. Động đất tạo ra những rung chấn xảy ra trong vỏ hay trên bề mặt với cường độ khác nhau, có tâm nằm ở độ sâu khác nhau trong vỏ hoặc ở phần trên manti và lan truyền trên một diện rộng. Động đất lớn ở đáy biển có thể gây ra sóng thần, làm nước biển dâng rất cao và lan truyền rất nhanh trên phạm vi rộng lớn.

Các quá trình địa chất nội sinh thường diễn ra ra từ từ, chậm chạp và lâu dài, nhưng cũng có thể xảy ra đột ngột. Chúng hình thành nên cấu trúc vỏ Trái đất và gây biến dạng các thành tạo địa chất; làm thay đổi diện mạo bề mặt Trái đất để tạo nên sự tương phản làm tiền đề cho các quá trình ngoại sinh san bằng địa hình. Chúng tạo ra các phức hệ vật chất như đá (magma và biến chất), khoáng vật và khoáng sản. Các hoạt động kiến tạo và magma có ý nghĩa quan trọng để hình thành nhóm mỏ nguồn gốc nội sinh.

Nghiên cứu các quá trình địa chất nội sinh giúp hiểu biết rõ về điều kiện địa động lực phát sinh trong thạch quyển và vỏ Trái đất; các kiến trúc và cấu tạo; lịch sử phát triển và tiến hóa địa chất cùng với sự xuất hiện và phát triển của các lục địa, dãy núi và các trũng đại dương; tiền đề tìm kiếm khoáng sản, dầu khí và năng lượng địa nhiệt; nền móng xây dựng công trình và quy hoạch lãnh thổ.

Chuyển động kiến tạo, núi lửa và động đất là nguyên nhân trực tiếp hoặc gián tiếp của các tai biến địa chất. Dự báo các hiện tượng nội sinh gây tai biến địa chất từ lâu đã được quan tâm, nhưng đến nay vẫn chưa có được một cơ sở chắc chắn để dự báo đúng và kịp thời. Hiện nay, việc nghiên cứu và dự đoán các hiện tượng địa chất nội sinh vẫn dựa vào việc theo dõi lâu dài các quá trình tự nhiên và dựa trên nguyên tắc xấp xỉ hệ quả. Để quan trắc các quá trình địa động lực đang diễn ra, thường sử dụng một tổ hợp các kỹ thuật đo GPS, hệ thống đo cảm biến, đo xa bằng lase, địa vật lý cao không, trắc đạc lặp lại cao độ và độ nghiêng và kết hợp quan trắc địa vật lý khác. Một số kỹ thuật đã được phát triển để dự báo động đất, sóng thần và phun trào núi lửa nhưng hiệu quả chưa cao.

Tài liệu tham khảo

1. Borrero F., Hess F.S., Juno H., Kunze G., Stephen A. L., Stephen L., Manga M., Len S. L., Snow T., Dinah Z., Glencoe D.Z., Earth Science:Geology, the Environment, and the Universe, The McGraw-Hill Companies, Inc. Printed in the United States of America, 1004p, 2008.
2. Vartanyan G., Prediction of endogenic geological processes, Chapter 27, In: Igor S. Zektser (eds): “Geology and Ecosystems”. Springer, 335-339, 2006.
3. Якушова А.Ф., Геология с элементами геоморфология, Издание 2, Издательство Московского университета, Москва, 372 стр, 1983.