tác phẩm tập hợp các bài giảng của Nguyễn Ái Quốc (Hồ Chí Minh) tại các lớp huấn luyện cán bộ của Hội Việt Nam cách mạng thanh niên trong những năm 1925 - 1927 ở Quảng Châu, Trung Quốc. Đầu năm 1927, Bộ Tuyên truyền của Hội Liên hiệp các dân tộc bị áp bức xuất bản thành sách. Sách khổ 13x18, in giấy nến, kiểu chữ viết thường. Từ đó đến nay, cuốn sách đã được đưa vào Văn kiện Đảng toàn tập, Hồ Chí Minh toàn tập và liên tục được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật xuất bản, phát hành rộng rãi. Cuốn sánh còn có tên gọi là Đường cách mạng. Bản gốc ĐCM và hơn 150 hiện vật, tài liệu được trưng bày ở Bảo tàng Lịch sử quốc gia.

Tháng 11 năm 1924, NAQ đến Quảng Châu, Trung Quốc, nhằm tập hợp những người Việt Nam yêu nước, thành lập Hội Việt Nam cách mạng thanh niên. Để chuẩn bị tiền đề cho việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, từ 1925 đến 1927, đã tổ chức 3 lớp với tổng số 75 học viên. Trong đó NAQ vừa là giảng viên chính, vừa là người tổ chức và hướng dẫn lớp học. Các bài giảng của NAQ là tài liệu chính cho học viên nghiên cứu, trao đổi.

Chủ đề tư tưởng của tác phẩm: Vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tổng kết thực tiễn phong trào cách mạng trong nước và quốc tế, cuốn sách đã trình bày một cách hệ thống những vấn đề cơ bản của lý luận cách mạng, làm cơ sở cho việc hoạch định đường lối của cách mạng Việt Nam.

Kết cấu của tác phẩm: Về mặt hình thức, ngoài lời đề tựa, cuốn sách được phân chia theo 15 vấn đề, số trang cũng được đánh theo từng vấn đề, không đánh liền cho cả cuốn sách. Tác phẩm gồm 3 nội dung cơ bản: Những vấn đề lý luận về cách mạng xã hội; tổng kết các cuộc cách mạng điển hình trên thế giới, rút ra bài học cho cách mạng Việt Nam; xác định phương pháp tổ chức và hoạt động cách mạng.

Những vấn đề lý luận chung về cách mạng xã hội.

Trên tờ bìa cuốn sách, ngay dưới tên sách, NAQ đã trích câu trong tác phẩm Làm gì? của V.I.Lênin, khẳng định vai trò và tầm quan trọng của lý luận đối với sự phát triển của phong trào cách mạng nói chung: Không có lý luận cách mệnh, thì không có cách mệnh vận động... Chỉ có theo lý luận cách mệnh tiền phong, đảng cách mệnh mới làm nổi trách nhiệm cách mệnh tiền phong.

Tiếp ngay sau đó, tác phẩm đề cập đến “tư cách một người cách mệnh” gồm 23 tiêu chuẩn, quy tụ trong 3 mối quan hệ cơ bản của một con người.

Đối với mình có 14 tiêu chuẩn: (1) Cần kiệm; (2) Hoà mà không tư; (3) Cả quyết sửa lỗi mình; (4) Cẩn thận mà không nhút nhát; (5) Hay hỏi; (6) Nhẫn nại (chịu khó); (7) Hay nghiên cứu, xem xét; (8) Vị công vong tư; (9) Không hiếu danh, không kiêu ngạo; (10) Nói thì phải làm; (11) Giữ chủ nghĩa cho vững; (12) Hy sinh; (13) Ít lòng tham muốn về vật chất; (14) Bí mật.

Đối với người có 5 tiêu chuẩn: (1) Với từng người thì khoan thứ; (2) Với đoàn thể thì nghiêm; (3) Có lòng bày vẽ cho người; (4) Trực mà không táo bạo; (5) Hay xem xét người.

Đối với công việc có 4 tiêu chuẩn: (1) Xem xét hoàn cảnh kỹ càng; (2) Quyết đoán; (3) Dũng cảm; (4) Phục tùng đoàn thể.

Những phẩm chất này làm thành các giá trị của mẫu nhân cách con người mới đang định hình, xuất hiện trong phong trào cách mạng của dân tộc vào thời điểm đó. Đến nay những phẩm chất đó còn nguyên giá trị.

ĐCM xác định chuẩn mực đạo đức của những người cách mạng, những người tham gia trực tiếp vào sự nghiệp đầy gian khổ, hy sinh, nhưng cũng rất vẻ vang của dân tộc. NAQ đã thể hiện triêt lý nhân sinh: Lý luận cách mạng hàm chứa các giá trị nhân văn cao cả; cách mạng là sự nghiệp hào hùng, oanh liệt, vẻ vang, người cách mạng phải có nhân cách, đạo đức và phẩm hạnh thì mới tiếp thu được tinh thần của lý luận, mới làm tròn nhiệm vụ cách mạng khó khăn.

Trong phần mở đầu cuốn sách, NAQ đã chỉ rõ lý do viết sách này là để trả lời những vấn đề cốt yếu cho người cách mạng: (1) Vì sao chúng ta muốn sống thì phải cách mệnh; (2) Vì sao cách mệnh là việc chung cả dân chúng chứ không phải việc một hai người; (3) Đem lịch sử cách mệnh các nước làm gương cho chúng ta soi; (4) Đem phong trào thế giới nói cho đồng bào ta rõ; (5) Ai là bạn ta? Ai là thù ta? (6) Cách mệnh thì phải làm thế nào? Để rồi đạt đến mục đích cao nhất: Sách này chỉ ước sao đồng bào xem rồi thì nghĩ lại, nghĩ rồi thì tỉnh dậy, tỉnh rồi thì đứng lên đoàn kết nhau mà làm cách mệnh. Văn chương và hy vọng sách này chỉ rõ ở hai chữ: Cách mệnh! Cách mệnh!! Cách mệnh!!!.

Tác phẩm xác định nguyên nhân dẫn đến cách mệnh, các loại cách mệnh và vai trò của nó trong lịch sử.

Về nội dung của cách mệnh, với câu hỏi “Cách mệnh trước hết phải có cái gì?”, NAQ chỉ rõ: Trước hết phải có đảng cách mệnh, để trong thì vận động và tổ chức dân chúng, ngoài thì liên lạc với dân tộc bị áp bức và vô sản giai cấp mọi nơi. Đảng có vững cách mệnh mới thành công, cũng như người cầm lái có vững thuyền mới chạy. Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt, trong đảng ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy. Đảng mà không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam. Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất là chủ nghĩa Lênin. Luận điểm trên của NAQ đã khẳng định vấn đề có tính nguyên tắc, đặt nền móng cho công tác xây dựng Đảng về tư tưởng, lý luận.

ĐCM chỉ rõ cách mạng là sự nghiệp của toàn dân tộc chứ không phải của một vài cá nhân. Trong tác phẩm này lần đầu tiên NAQ đã xác định quan niệm khoa học, đúng đắn về lực lượng cách mạng: Vì bị áp bức mà sinh ra cách mệnh, cho nên ai mà bị áp bức càng nặng thì lòng cách mệnh càng bền, chí cách mệnh càng quyết; công nông là gốc cách mệnh, không chỉ vì họ chiếm số đông trong dân chúng, mà cơ bản là họ bị áp bức, bóc lột nặng nề nhất, tàn bạo nhất; học trò, nhà buôn nhỏ, điền chủ nhỏ là “bầu bạn cách mệnh của công nông”. Những chỉ dẫn cơ bản này là nền tảng lý luận hình thành khối liên minh công nông và Mặt trận dân tộc thống nhất trong cách mạng giải phóng dân tộc ở Việt Nam.

NAQ xác định đoàn kết là một trong những nhân tố quan trọng bảo đảm thắng lợi của cách mạng Việt Nam: An Nam dân tộc cách mệnh thành công thì tư bản Pháp yếu, tư bản Pháp yếu thì công nông Pháp làm cách mệnh giai cấp cũng dễ. Và nếu công nông Pháp cách mệnh thành công, thì dân tộc An Nam sẽ được tự do. Mối quan hệ đó chính là hai cánh của con chim cách mạng bay cao và bay xa.

Cuốn sách đã tổng kết kinh nghiệm các cuộc cách mạng điển hình trên thế giới và rút ra bài học cho cách mạng Việt Nam.

ĐCM giới thiệu tính chất, nội dung các cuộc cách mệnh điển hình trên thế giới: Cách mệnh Mỹ 1776, cách mệnh Pháp 1789, cách mệnh Nga 1917. NAQ đã phân tích tính chất, nội dung các cuộc cách mệnh Mỹ, Pháp và đi đến kết luận mang tính so sánh với tiến trình vận động lịch sử: mặc dầu có ý nghĩa to lớn trong tiến trình phát triển của nhân loại, nhưng các cuộc cách mệnh này vẫn là những cuộc cách mệnh “không đến nơi”, không triệt để. NAQ khẳng định rằng, chỉ có Cách mệnh Tháng Mười Nga là cuộc cách mạng triệt để: Trong thế giới bây giờ chỉ có cách mệnh Nga là đã thành công và thành công đến nơi, nghĩa là dân chúng được hưởng cái hạnh phúc, tự do, bình đẳng thật, không phải tự do và bình đẳng giả dối như đế quốc chủ nghĩa Pháp khoe khoang bên An Nam. Cách mệnh Nga đã đuổi được vua, tư bản, địa chủ rồi, lại ra sức cho công, nông các nước và dân bị áp bức các thuộc địa làm cách mệnh để đập đổ tất cả đế quốc chủ nghĩa và tư bản trong thế giới. Từ đó, NAQ đã đúc kết bài học lớn: Dân tộc ta phải đi theo con đường Cách mạng Tháng Mười Nga, tức là theo con đường cách mạng vô sản, con đường độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Về phương pháp tổ chức và hoạt động cách mạng, ĐCM giới thiệu công lao to lớn của Quốc tế I, Quốc tế II; phê phán đường lối phi mác-xít của những người cơ hội trong Quốc tế II. Từ đó, NAQ xác định cách mạng Việt Nam là một bộ phận khăng khít của phong trào cách mạng thế giới và để đảm bảo sự thắng lợi, cách mạng nước ta phải dựa vào Quốc tế III, tức Quốc tế Cộng sản.

Học tập kinh nghiệm của thế giới, cuốn sách hướng dẫn cách thức tổ chức, vận động quần chúng: Cách mạng Việt Nam phải tổ chức ra các đoàn thể quần chúng như công hội, nông hội, phụ nữ, thanh niên...theo đường lối của Cách mạng Tháng Mười Nga, của Quốc tế Cộng sản.

Đặc biệt trong tác phẩm này NAQ đã trình bày hoàn chỉnh lý luận về hợp tác xã - một hình thức tổ chức kinh tế - xã hội, có vai trò vận động quần chúng nông dân làm cách mạng.

NAQ đã trình bày những điều cốt lõi của học thuyết cách mạng Mác - Lênin, phù hợp với điều kiện của một nước thuộc địa nửa phong kiến, nông nhiệp lạc hậu. Điều đó khẳng định tính phổ biến của các nguyên lý của học thuyết Mác - Lênin trên phạm vi toàn cầu, không chỉ ở châu Âu mà cả ở phương Đông, châu Á. Điều đó đánh dấu một giai đoạn mới trong nhận thức lý luận của NAQ, góp phần phát triển sáng tạo về lý luận cách mạng Mác - Lênin.

ĐCM ra đời trong hoàn cảnh phong trào đấu tranh của giai cấp vô sản các nước trên thế giới phát triển mạnh mẽ, phong trào giải phóng dân tộc ở trong nước đã xuất hiện nhiều tổ chức yêu nước mang màu sắc chính trị khác nhau. Thực tiễn lịch sử đòi hỏi phải có một tổ chức được xây dựng trên cơ sở hệ tư tưởng cách mạng và khoa học, có đường lối chính trị đúng đắn, có tổ chức chặt chẽ thì mới lãnh đạo cách mạng đi đến thành công. Cuốn sách ĐCM có ý nghĩa và vai trò như kim chỉ nam cho đường lối của cách mạng Việt Nam. Cuốn sách thể hiện rõ quan điểm của Nguyễn Ái Quốc (HCM) về chính trị, tư tưởng và tổ chức chuẩn bị tiến tới thành lập Đảng.

Tác phẩm ĐCM có vai trò quan trọng trong việc truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam những năm 20 thế kỷ XX, trong việc kết hợp phong trào yêu nước với chủ nghĩa Mác, tạo lập các tiền đề tư tưởng, lý luận cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam vào mùa xuân 1930.

Tác phẩm ĐCM góp phần khắc phục sự khủng hoảng về đường lối cứu nước của dân tộc; khẳng định rõ xu hướng lựa chọn con đường cách mạng Việt Nam, vừa thoả mãn được các nhu cầu khách quan của đất nước, vừa phù hợp với xu thế thời đại sau Cách mạng Tháng Mười Nga.

ĐCM đã trở thành cuốn sách gối đầu giường của nhiều thế hệ cách mạng Việt Nam; tài liệu mẫu mực trong việc học tập, vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin vào giải quyết các vấn đề thực tiễn, nhất là trong những giai đoạn lịch sử có sự thay đổi mang tính chất bước ngoặt. Nhiều vấn đề có liên quan đến con đường cách mạng, xây dựng, tổ chức, đoàn kết các lực lượng cách mạng, về vai trò lãnh đạo của Đảng, công tác xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, nhất là các chuẩn mực đạo đức của người cộng sản vẫn giữ nguyên tính thời sự trong sự nghiệp đổi mới hiện nay. Đường cách mệnh đã được công nhận là bảo vật quốc gia.

Tài liệu tham khảo

1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 2.

2. GS. TS Lê Hữu Nghĩa, Giá trị lịch sử và hiện thực của tác phẩm “Đường cách mệnh”, Tạp chí Quốc phòng toàn dân, tháng 8 năm 2011.

3. PGS. TS Nguyễn Trọng Phúc, Tác phẩm Đường cách mệnh và sự phát triển của dân tộc Việt Nam, Tạp chí Lý luận chính trị, số 7-2017.