Chúa Bầu (Nôm : 主抔, Hán : 裒主) là tục danh một dòng thủ lĩnh cát cứ khu vực Tuyên Quang và Hưng Hóa giai đoạn 1527 - 1689.
Lịch sử
Thời Lê Chiêu Tông, triều chính An Nam sa vào những cuộc thoán đoạt lẫn nhau, biên thùy phía Bắc vượt tầm kiểm soát. Nhân đấy, một lực điền là Võ Văn Uyên nổi dậy cướp mấy châu ở mạn Tuyên Quang mà xưng vương. Võ Văn Uyên nguyên quán Ba Động thôn, Gia Phúc huyện, Hải Dương trấn (nay là thôn Ba Động, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương), vì phạm tội đồ nên phải trốn lên Đại Đồng trấn Tuyên Quang phủ. Điều lí thú là cùng năm đó, một người cùng quê với ông là trọng thần Mạc Đăng Dung cũng tiếm ngôi triều Lê và xưng đế.
Thủ lĩnh Võ Văn Uyên cho đắp thành Nghị Lang ở khau Bầu trên nền đồn Việt Tĩnh ở châu Thu Vật, nên sau được gọi chúa Bầu. Trong khoảng ít năm, chúa Bầu đã bành trướng ra toàn phủ Tuyên Quang sang một phần đạo Hưng Hóa. Khi cựu thần Nguyễn Cam dấy nghĩa phò Lê diệt Mạc ở đạo Thanh Hoa, chúa Võ Văn Uyên tuyên bố ủng hộ. Trong giai đoạn trung hưng Lê triều (1533 - 1592), các chúa Bầu nhiều lần cất quân ứng nghĩa, hiệp trợ khí tài và lương thảo để quân phò Lê kéo ra công phá Đông Kinh. Tuy nhiên, sau khi triều Mạc đổ, phải chạy lên mạn Cao Bình, chúa Bầu lại quay sang tán trợ. Nhìn chung, do nằm giữa nhiều thế lực mạnh, mục đích sau cùng của chúa Bầu chỉ là củng cố vị thế ở khu Tây Bắc An Nam, dựa vào địa hình hiểm trở để cát cứ lâu dài.
Năm 1689, quân chúa Trịnh bắt giết được chúa Võ Công Tuấn, triệt hạ thành Bầu thì thế lực này mới dứt. Một người trong họ là Võ Công Đĩnh được ăn lộc 7 xã để giữ hương hỏa tổ tiên. Nội trị Đàng Ngoài nhờ thế căn bản thống nhất được 1 thế kỉ.
| Khánh Dương hầu 慶陽侯 |
Võ Văn Uyên 武文淵 |
1527 - 1557 | |
| Gia quốc công 嘉國公 |
Võ Văn Mật 武文密 |
1557 - ? | An Tây vương (安西王) |
| Nhơn quốc công 仁郡公 |
Võ Công Kỉ 武公紀 |
? - ? | |
| Hòa quận công* 和郡公 |
Võ Đức Cung 武德恭 |
? - ? | Long Bình vương (隆平王) |
| Thụy quận công** 宗郡公 |
Võ Công Ứng 武公悳 |
? - 1669 | |
| Tông quận công | Võ Công Sực | ? - ? | |
| Khoan quận công 寬郡公 |
Võ Công Tuấn 武公俊 |
1669 - 1689 | Tiểu Giao Cương vương (小交岡王) |
- *Hòa quận công còn tước khác là Hòa Thắng hầu.
- **Tông quận công còn tước khác là Thuần quận công hoặc Thụy quận công.
Ảnh hưởng
Thế kỉ XVIII-XIX khi đạo Mẫu hưng khởi tại An Nam, trong dân gian mạn ngược lưu truyền về nhân vật Võ Thị Ngọc On, được cho là ái nữ chúa Võ Văn Mật, do có công dạy dân việc nông canh mà được thờ làm bà chúa kho, bà chúa Bầu[1][2][3][4]. Tuy nhiên, nhân vật và truyền thuyết đều chưa được xác thực ở giác độ khoa học.
