Đánh giá hành vi và tâm lý trên máy tính là phương pháp sử dụng máy tính để đánh giá và điều trị những cá nhân có vấn đề về sức khỏe tâm thần.

Vào cuối thế kỷ thứ XX và đầu thế kỷ thứ XXI, sự bùng nổ của công nghệ đã không làm suy giảm vai trò của các nhà tâm lý học và nhà trị liệu hành vi, mà nó đã làm tăng thêm hiệu quả của ứng dụng tâm lý vào cuộc sống, cũng như hoạt động trị liệu hành vi. Các nhà nghiên cứu đã nỗ lực thực hiện tin học hóa quá trình đánh giá tâm lý hoặc một số thành phần trong đánh giá và trị liệu tâm lý. Các ứng dụng máy tính có nhiều dạng và không dễ dàng phân loại. Tuy nhiên, đánh giá hành vi đã xuất hiện các loại ứng dụng cơ bản sau:

Chương trình có sự hỗ trợ của máy tính bao gồm phần mềm hỗ trợ bác sĩ lâm sàng thu thập dữ liệu khách hàng và đưa ra quyết định chẩn đoán. Ví dụ, các nhà nghiên cứu đã thiết kế các hệ thống quan sát hành vi được vi tính hóa để tạo điều kiện thuận lợi cho việc quan sát các cá nhân một cách tự nhiên.

Hệ thống chuyên gia là chương trình hỗ trợ của máy tính bao gồm các cấu trúc thuật toán được thiết kế để mô phỏng việc đưa ra quyết định chẩn đoán. Ví dụ: một nhóm các nhà nghiên cứu đã tạo ra một hệ thống chuyên gia cai thuốc lá để phân tích dữ liệu đánh giá, tích hợp thông tin và đưa ra các khuyến nghị riêng cho các biện pháp điều trị trong một báo cáo ngắn.

Phần mềm xây dựng ca bệnh giúp các bác sĩ lâm sàng tổ chức các hoạt động quan trọng trong cuộc sống của thân chủ và hỗ trợ bác sĩ lâm sàng phát triển các giả thuyết về hoạt động của thân chủ. Stephen Haynes và các đồng nghiệp của ông đã phát triển một chương trình máy tính giúp các bác sĩ lâm sàng xác định các vấn đề về mục tiêu hành vi, tác động của những vấn đề đó và các biến nhân quả xảy ra đối với các vấn đề về hành vi.

Phỏng vấn trực tiếp trên máy tính là chương trình phần mềm quản lý bảng hỏi truyền thống hoặc phỏng vấn có cấu trúc mà không có mặt của bác sĩ lâm sàng. Các chương trình này thường tổng hợp dữ liệu và in các báo cáo để hỗ trợ bác sĩ lâm sàng đưa ra các quyết định chẩn đoán và điều trị. Khách hàng có thể hoàn thành các cuộc phỏng vấn khi bắt đầu điều trị hoặc trong suốt quá trình điều trị. Ví dụ, Albert Farrell và các đồng nghiệp của ông đã phát triển một chương trình phần mềm mà khách hàng hoàn thành trong mỗi buổi điều trị để giúp các bác sĩ lâm sàng theo dõi các vấn đề về hành vi của khách hàng.

Các chương trình thực tế ảo thường được sử dụng để mô phỏng môi trường thách thức hoặc sợ hãi đối với các cá nhân và có thể được sử dụng trong cả bối cảnh đánh giá và điều trị. Ví dụ, các nhà nghiên cứu đã phát triển các chương trình thực tế ảo cho những người sợ hãi mô phỏng trải nghiệm với một kích thích sợ hãi. Gần đây, một nhóm nghiên cứu kết luận rằng, những người sợ hãi dễ bị đắm chìm trong môi trường ảo và báo cáo mức độ sợ hãi, lo lắng tương tự như những gì người ta mong đợi sẽ thấy trong một buổi trị liệu. Từ góc độ điều trị, các kết quả ban đầu cho thấy liệu pháp phơi nhiễm được thực hiện thông qua thực tế ảo ít nhất cũng hiệu quả như phơi nhiễm in vivo. Hệ thống thực tế ảo cũng đã được sử dụng với trẻ em khuyết tật để đánh giá việc tiếp thu các hành vi vận động.

Các chương trình máy tính tự giám sát đã có nhiều hình thức khác nhau trước cuộc cách mạng máy tính. Đánh giá tạm thời về mặt sinh thái hay còn gọi là EMA, đề cập đến việc thu thập dữ liệu tự theo dõi tâm sinh lý trong môi trường tự nhiên của khách hàng. Các nhà nghiên cứu thường sử dụng máy tính cầm tay để quản lý một hoặc nhiều bảng câu hỏi cho một cá nhân vài lần mỗi ngày vào các khoảng thời gian đã định. Các bảng câu hỏi thường ngắn gọn và thường không quá vài phút. Sau đó, các nhà nghiên cứu sẽ kiểm tra dữ liệu về mối quan hệ giữa các biến quan tâm (ví dụ: mức độ tâm trạng và hoạt động). Một trong những kết quả thú vị nhất từ các nghiên cứu của EMA cho đến nay là sự thiếu đồng nhất giữa xếp hạng của khách hàng về hành vi của họ trong môi trường tự nhiên và xếp hạng của bác sĩ lâm sàng về hành vi của khách hàng trong một cuộc phỏng vấn có cấu trúc. Ví dụ, một nhóm các nhà nghiên cứu đã tìm thấy ở những cá nhân được chẩn đoán mắc chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Bác sĩ lâm sàng xếp hạng về mức độ nghiêm trọng của triệu chứng khách hàng cao hơn gần một độ lệch chuẩn so với mức được khách hàng báo cáo trong môi trường tự nhiên của họ.

Phiên dịch xét nghiệm dựa trên máy tính (CBTI) là chương trình phần mềm tạo ra các báo cáo diễn giải sau khi đồng hóa dữ liệu do bác sĩ lâm sàng hoặc máy tính thu thập. Ví dụ, một khách hàng có thể hoàn thành một bài kiểm tra tâm lý trên giấy và bút chì (ví dụ: Kiểm kê tính cách đa pha Minnesota). Sau đó, bác sĩ lâm sàng nhập các câu trả lời của khách hàng vào chương trình máy tính và phần mềm tạo ra một báo cáo diễn giải dựa trên một thuật toán được xác định trước. Ngoài ra, việc tạo báo cáo có thể được đưa vào như một tính năng bổ sung của cuộc phỏng vấn trực tiếp trên máy tính. Các CBTI có thể đẩy nhanh quá trình viết báo cáo, nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng chương trình này không nhạy cảm với hoàn cảnh riêng của một cá nhân, sử dụng các quy tắc viết báo cáo có giá trị đáng nghi vấn và có xu hướng tạo ra các báo cáo mơ hồ, không có ý nghĩa lâm sàng. Hầu hết các nhà nghiên cứu đã kết luận rằng CBTI có thể là những biện pháp bổ trợ có giá trị thay thế cho việc đánh giá và phán đoán lâm sàng cá nhân.

Các vấn đề trong đánh giá tương đương trên máy tính

Đối với các chương trình máy tính được thiết kế để thực hiện các biện pháp bằng giấy và bút chì rườm rà, tốn thời gian hơn các cuộc phỏng vấn có cấu trúc. Điều quan trọng cần cân nhắc là sự tương đương của kết quả giữa phiên bản máy tính và công cụ gốc của nó. Các dữ liệu tương đương vẫn còn là một vấn đề được tranh luận. Ví dụ, không tìm thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa các nhóm sử dụng các biện pháp kiểm tra giả thuyết truyền thống (ví dụ: t-test) không có nghĩa là dữ liệu giữa các nhóm là tương đương. Hiện tại, không có tiêu chuẩn phổ biến nào cho đánh giá mức độ tương đương. Vấn đề tương đương được quan tâm hơn cả là vì một số nhà nghiên cứu có nhận thấy rằng những người tham gia nghiên cứu có phản ứng khác nhau khi phỏng vấn bằng máy tính. Một số nhà nghiên cứu nhận thấy rằng các cá nhân có nhiều khả năng thể hiện các trường hợp xảy ra các hành vi đáng xấu hổ, nhạy cảm hoặc bất hợp pháp với một máy tính hơn là một người phỏng vấn con người.

Phản ứng đối với đánh giá trên máy tính

Những người chỉ trích đánh giá hành vi và tâm lý trên máy tính đôi khi cho rằng thân chủ sẽ phản ứng tiêu cực với các cuộc phỏng vấn bằng máy tính và do đó sẽ không tham gia vào việc điều trị. Một số nhà nghiên cứu khác đã chỉ ra một xu hướng là khách hàng thích phỏng vấn trên máy tính hơn. Đánh giá hành vi và tâm lý trên máy tính là một lĩnh vực trải qua sự tăng trưởng theo cấp số nhân, được xúc tác bằng những tiến bộ công nghệ và hứa hẹn sẽ mang lại lợi ích to lớn trong những năm tới. Lĩnh vực này sẽ phát triển mạnh khi các ứng dụng phần mềm được phát triển để giúp bác sĩ lâm sàng đánh giá nhanh chóng và chính xác hoạt động của khách hàng.

Tài liệu tham khảo

1. Mark E. Lukin E. Thomas Dowd Barbara S. Plake Robert G.Kraft, Comparing computerized versus traditional psychological assessment, https://doi.org/10.1016/0747-5632(85)90006-8Get rights and content, 1985.
2. Burke, Michael J. Normand, Jacques, Computerized psychological testing: Overview and critique, Journal ArticleDatabase: APA PsycArticles, https://doi.org/10.1037/0735-7028.18.1.42, 1987.
3. James N. Butcher Ph, Computerized Psychological Assessment, https://doi.org/10.1002/ 0471264385.wei1007, 2003.