Thư viện Hà Nội thư viện công cộng của Thủ đô Hà Nội; phục vụ bạn đọc đang học tập, làm việc và sinh sống ở Hà Nội; chịu sự chỉ đạo, quản lý về tổ chức, biên chế và hoạt động của Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Hà Nội, chịu sự hướng dẫn về chuyên môn, nghiệp vụ của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; trụ sở tại 47 Bà Triệu, quận Hoàn Kiếm và 2B, đường Quang Trung, quận Hà Đông, Hà Nội.

TVHN thành lập ngày 15 tháng 10 năm 1956 với tên gọi Phòng đọc sách nhân dân tại nhà Thủy Tạ, hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội. Từ tháng 01 năm 1959, Thư viện chuyển trụ sở về số 47 Bà Triệu và mang tên Thư viện Nhân dân Hà Nội, nay là Thư viện Hà Nội.

TVHN có chức năng thu thập, bảo quản, tổ chức khai thác và sử dụng vốn tài liệu trong nước và nước ngoài theo quy định của pháp luật; xây dựng, hình thành thói quen đọc trong nhân dân; tham gia xây dựng và tổ chức luân chuyển tài liệu xuống cơ sở. TVHN thực hiện nhiệm vụ theo quy định của pháp luật về thư viện và các nhiệm vụ: tham mưu Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Hà Nội xây dựng, trình phê duyệt quy hoạch mạng lưới thư viện, kế hoạch dài hạn, đăng ký hoạt động thư viện trên địa bàn thành phố Hà Nội theo quy định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cấp và thu hồi giấy chứng nhận đăng ký hoạt động đối với thư viện tư nhân có phục vụ cộng đồng theo quy định của pháp luật; xây dựng kế hoạch hoạt động của Thư viện trình Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Hà Nội phê duyệt và tổ chức thực hiện; tổ chức hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ của thư viện, ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông vào hoạt động thư viện, xây dựng và phát triển nguồn lực thông tin số, xây dựng thư viện điện tử; hướng dẫn, tư vấn và tham gia xây dựng, tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho thư viện cấp huyện, thị xã, cấp xã, phường, thị trấn, thư viện và tủ sách cơ sở; tổ chức luân chuyển tài liệu, tổ chức thư viện lưu động phục vụ nhân dân trong địa bàn Hà Nội; hợp tác trong nước và quốc tế về thư viện, xây dựng và tiếp nhận các dự án tài trợ và dự án đào tạo, bồi dưỡng do các tổ chức nước ngoài tài trợ hoặc tổ chức theo quy định của pháp luật.

Toàn cảnh tòa nhà Thư viện Hà Nội, tại số 47, Bà Triệu, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội (Ảnh NTPT)

Về cơ cấu tổ chức, Thư viện có Giám đốc, Phó Giám đốc và bẩy phòng chức năng: Hành chính - Tổng hợp; Bổ sung và Xử lý kỹ thuật; Phục vụ bạn đọc; Phục vụ thiếu nhi; Địa chí và Thông tin tra cứu; Nghiệp vụ và Phong trào cơ sở; Tin học.

TVHN là kho tàng thư tịch đồ sộ, các loại sách được sắp xếp khoa học, có hệ thống mục lục hoàn chỉnh, thuận lợi cho việc tìm kiếm, hỗ trợ việc nghiên cứu, học tập, làm việc và giải trí của người dùng tin mọi lứa tuổi. Về tài liệu in, tính đến tháng 6.2020, TVHN có 624.388 bản sách, trong đó có 37.409 bản sách ngoại văn, 20.327 bản tài liệu địa chí bằng tiếng Việt và Hán Nôm gồm bản dập bia, hương ước, ảnh, bản đồ,…; 395 nhan đề báo, tạp chí; 2.967 sách chữ nổi (tương đương 118.303 trang); 171 sách nói cho người khiếm thị.

Phòng đọc thư viện Hà Nội (Ảnh NTPT)

Với phần mềm quản trị thư viện tích hợp hiện đại, TVHN xây dựng mục lục tra cứu trực tuyến (OPAC) phục vụ tra cứu tài liệu mọi lúc, mọi nơi. TVHN định kỳ xây dựng và đăng tải trên Website các sản phẩm: Thư mục sách mới; Thư mục sách mới thiếu nhi, Thư mục sách mới ngoại văn, Thư mục chuyên đề (Thư mục về các danh nhân; về địa chí, hương ước, đặc sản, văn hóa, giáo dục, du lịch,… của Hà Nội),... Điểm sách theo chuyên đề, Điểm báo tuần,… Các sản phẩm này góp phần quảng bá thông tin, tri thức, hỗ trợ bạn đọc thuận tiện trong tra cứu, khai thác tài liệu, tiếp cận thông tin.

Về tài liệu số, tính đến tháng 6.2020, TVHN đã xây dựng cơ sở dữ liệu (CSDL) số toàn văn gồm 3.855 nhan đề tài liệu trong các bộ sưu tập số: Địa chí Hà Nội (1.742 nhan đề tài liệu tương đương 211.006 trang số hóa); Toàn văn bài báo, tạp chí về văn hóa, thể thao Hà Nội (1.017 nhan đề); Toàn văn các bài báo, tạp chí khác; Địa chí Hậu giang; Sách nói (171 sách). Ngoài ra, TVHN có 3.522 đĩa CD/DVD.

Với mục tiêu hình thành và nuôi dưỡng thói quen đọc sách, giáo dục thiếu niên, nhi đồng, xây dựng văn hóa đọc, học tập và tự học tập suốt đời cho các em thiếu niên, nhi đồng, TVHN đã tổ chức nhiều hoạt động phong phú, thu hút những bạn đọc nhỏ tuổi. Tháng 6.2013, Thư viện đã tách Phòng Phục vụ thiếu nhi thành một phòng độc lập. Phòng này đã tổ chức “Góc Mẹ và Bé” dành cho lứa tuổi mẫu giáo nhằm tạo không gian riêng cho mẹ đọc sách cùng con. TVHN cũng đã xây dựng “Thư viện lưu động-Bánh xe tri thức” nhằm tạo phong trào đọc sách cho lứa tuổi thiếu niên, nhi đồng.

TVHN thường xuyên tổ chức các cuộc tuyên truyền, giới thiệu sách, báo theo chuyên đề phục vụ các nhiệm vụ chính trị của Thủ đô và Đất nước thông qua các hình thức triển lãm, nói chuyện, tọa đàm, giao lưu văn hóa,… nhằm giáo dục truyền thống cách mạng, lòng tự hào dân tộc, tình yêu quê hương, đất nước, gia đình, của người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ Thủ đô.

TVHN còn thực hiện chức năng hướng dẫn nghiệp vụ và xây dựng mạng lưới thư viện cơ sở cho 29 thư viện quận-huyện; 58 thư viện cấp xã-phường; 1.095 thư viện, tủ sách tại các cụm dân cư, thôn, làng; luân chuyển sách xuống thư viện cơ sở. Căn cứ vào khảo sát nhu cầu thực tế của từng địa phương, TVHN lựa chọn kỹ về nội dung và hình thức sách để luân chuyển sách đúng mục đích, phù hợp với trình độ dân trí, phong tục tập quán, đặc điểm văn hóa, kinh tế, xã hội của từng địa phương, sách được xử lý khoa học, đáp ứng nhu cầu nghiên cứu, học tập, giải trí của người dân. TVHN còn chú trọng hỗ trợ phát triển các thư viện tư nhân có phục vụ cộng đồng.

TVHN luôn hợp tác, chia sẻ, trao đổi thông tin, kinh nghiệm với các thư viện khác trong hệ thống thư viện công cộng, trong Liên hiệp Thư viện Đồng bằng Sông Hồng với tư cách là một thành viên của Liên hiệp.

TVHN được tặng Huân chương Lao động hạng Nhất, hạng Nhì, hạng Ba; Huân chương Độc lập hạng Ba.

Tài liệu tham khảo

1. Hà Chi Hải, Tư liệu văn hóa dân gian ở Thư viện Hà Nội, Văn hóa nghệ thuật, 2005, số 10, tr.101-102.
2. Chu Ngọc Lâm, Thư viện Hà Nội hướng tới Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, tạp chíThư viện Việt Nam, 2010, số 5 (25), tr.33-36.
3. Hà Nguyên, Công tác phục vụ thiếu nhi tại Thư viện Hà Nội, tạp chí Thư viện Việt Nam, 2010, số 5 (25), tr.45-47.
4. Nguyễn Ngọc Nguyên, Công tác địa chí tại Thư viện Hà Nội, tạp chí Thư viện Việt Nam, 2010, số 5 (25), tr.40-44.
5. Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, Quyết định số 590/QĐ-SVHTT ngày 30.5.2017 về việc quy định chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Thư viện Hà Nội.