Mục từ này cần được bình duyệt
Lục địa Nam Cực
(đổi hướng từ Châu Nam Cực)
Châu Nam Cực
Antarctica (orthographic projection).svg
Diện tích14.000.000 km2
Dân số1.000 đến 5.000 (theo mùa)
Mật độ dân số< 0,01 người/km2

Lục địa Nam Cực hay châu Nam Cực (còn được gọi là Nam Cực[↓ 1]) là lục địa nằm xa về phía nam nhất trên Trái Đất,[1][2] chứa Cực Nam địa lý và nằm trong Vùng Nam Cực của Nam Bán cầu, gần như hoàn toàn ở phía nam Vòng Nam Cực và được Nam Đại Dương bao quanh.[3][4] Châu Nam Cực có diện tích 14.000.000 km2,[3] là lục địa lớn thứ năm trên Trái Đất,[1][2][3] gần gấp đôi Úc.[5] Khoảng 98% châu Nam Cực bị bao phủ bởi một lớp băng dày 1,6 km.[3][6] 90% băng hay 70% lượng nước ngọt của thế giới nằm ở châu Nam Cực.[6][7] Thể tích băng là 27 triệu km3 và nếu toàn bộ số băng này tan chảy mực nước biển toàn cầu sẽ dâng cao gần 60 mét.[8][2]

Châu Nam Cực là lục địa lạnh nhất, khô nhất, nhiều gió nhất, và cao nhất trong số tất cả các lục địa.[4][9] Đây nhìn chung là một hoang mạc địa cực với lượng giáng thủy trung bình năm chỉ 200 mm.[3] Vào mùa đông nhiệt độ gần bờ biển là −15 °C còn trong nội lục là −65 °C.[10] Châu Nam Cực từng ghi nhận nhiệt độ không khí bề mặt thấp kỷ lục −89,2 °C (−128,6 °F) tại trạm Vostok vào ngày 21 tháng 7 năm 1983.[11][3] Ở đây không có dân thường trú hay bản địa,[12] số người là khoảng 1.000 vào mùa đông và hơn 10.000 vào mùa hè, chủ yếu là nhà nghiên cứu và du khách.[13] Sinh cảnh trên mặt đất thưa thớt và cằn cỗi còn sinh vật thì ít ỏi và kém đa dạng,[14] phổ biến là địa y, rêu, tảo,[15] mạt, bọ đuôi bật, giun tròn, gấu nước, luân trùng.[16]

Châu Nam Cực là vùng đất cuối cùng trên Trái Đất được con người khai phá và định cư.[17] Mãi tới năm 1820 lục địa này mới được quan sát lần đầu bởi đoàn thám hiểm người Nga của Fabian Gottlieb von BellingshausenMikhail Lazarev trên hai con tàu VostokMirny, những người đã trông thấy thềm băng Fimbul.[18][19] Mặc dù vậy, do môi trường khắc nghiệt, thiếu nguồn tài nguyên dễ tiếp cận và tính biệt lập, châu Nam Cực vẫn bị bỏ mặc trong phần còn lại của thế kỷ 19. Cuộc đổ bộ được xác nhận đầu tiên do một nhóm người Na Uy thực hiện vào năm 1895.[20] Kể từ giữa thế kỷ 20, các chương trình nghiên cứu khoa học của chính phủ là hoạt động chính của con người ở vùng Nam Cực và đến hết thế kỷ du lịch thương mại đã được thiết lập vững chắc.[21]

Châu Nam Cực trên thực tế là một nơi công quản do các bên tham gia Hệ thống Hiệp ước Nam Cực quản lý.[22] Hiệp ước Nam Cực được 12 nước ký kết vào năm 1959,[23][24] tính đến năm 2019 đã có 53 nước thành viên.[24] Hiệp ước ngăn cấm các hoạt động quân sự, khai thác khoáng sản, thử hạt nhân và thải bỏ chất thải hạt nhân; ủng hộ nghiên cứu khoa học và bảo vệ khu sinh thái của lục địa.[25][24] Châu Nam Cực và Nam Đại Dương là bộ phận gắn liền của hệ thống Trái Đất, những thay đổi ở đây có hàm ý sâu sắc cho phần còn lại của hành tinh.[26] Do vậy, hoạt động nghiên cứu vùng Nam Cực đóng vai trò quan trọng vì một tương lai bền vững.[26]

Tham khảo[sửa]

  1. a b Ravindra, Rasik; Chaturvedi, Arun (2011), "Antarctica", trong Singh, Vijay P.; Singh, Pratap; Haritashya, Umesh K. (bt.), Encyclopedia of Snow, Ice and Glaciers, Springer Netherlands, tr. 45–54, doi:10.1007/978-90-481-2642-2_21
  2. a b c Rémy, Frédérique (ngày 23 tháng 2 năm 2016), Antarctica, John Wiley & Sons, Ltd, tr. 1–4, doi:10.1002/9781118786352.wbieg0356
  3. a b c d e f Pinti, Daniele L. (2015), "Antarctica", trong Gargaud, Muriel; Irvine, William M.; Amils, Ricardo; CleavesII, Henderson James (Jim); Pinti, Daniele L.; Quintanilla, José Cernicharo; Rouan, Daniel; Spohn, Tilman; Tirard, Stéphane; Viso, Michel (bt.), Encyclopedia of Astrobiology, Springer Berlin Heidelberg, tr. 98–98, doi:10.1007/978-3-662-44185-5_83
  4. a b Gonzalez, Sergi; Vasallo, Francisco (2020), "Antarctic Climates", trong Goldstein, Michael I.; DellaSala, Dominick A. (bt.), Encyclopedia of the World's Biomes, Elsevier, tr. 595–605, doi:10.1016/B978-0-12-409548-9.11876-7
  5. "Area of Australia - States and Territories", ga.gov.au, Geoscience Australia, truy cập ngày 21 tháng 1 năm 2022
  6. a b Shum, C.K.; Kuo, Chung-yen; Guo, Jun-yi (tháng 6 năm 2008), "Role of Antarctic ice mass balance in present-day sea-level change", Polar Science, 2 (2): 149–161, doi:10.1016/j.polar.2008.05.004, S2CID 140540423
  7. Liggett et al. 2015, tr. 4.
  8. Fretwell, P.; Pritchard, H. D.; Vaughan, D. G.; Bamber, J. L.; Barrand, N. E.; Bell, R.; Bianchi, C.; Bingham, R. G.; Blankenship, D. D.; Casassa, G.; Catania, G.; Callens, D.; Conway, H.; Cook, A. J.; Corr, H. F. J.; Damaske, D.; Damm, V.; Ferraccioli, F.; Forsberg, R.; Fujita, S.; Gim, Y.; Gogineni, P.; Griggs, J. A.; Hindmarsh, R. C. A.; Holmlund, P.; Holt, J. W.; Jacobel, R. W.; Jenkins, A.; Jokat, W.; Jordan, T.; King, E. C.; Kohler, J.; Krabill, W.; Riger-Kusk, M.; Langley, K. A.; Leitchenkov, G.; Leuschen, C.; Luyendyk, B. P.; Matsuoka, K.; Mouginot, J.; Nitsche, F. O.; Nogi, Y.; Nost, O. A.; Popov, S. V.; Rignot, E.; Rippin, D. M.; Rivera, A.; Roberts, J.; Ross, N.; Siegert, M. J.; Smith, A. M.; Steinhage, D.; Studinger, M.; Sun, B.; Tinto, B. K.; Welch, B. C.; Wilson, D.; Young, D. A.; Xiangbin, C.; Zirizzotti, A. (ngày 28 tháng 2 năm 2013), "Bedmap2: improved ice bed, surface and thickness datasets for Antarctica", The Cryosphere, 7 (1): 375–393, doi:10.5194/tc-7-375-2013, S2CID 13129041
  9. Walton 2013, tr. 301.
  10. Walton 2013, tr. 112.
  11. Turner, John; Anderson, Phil; Lachlan-Cope, Tom; Colwell, Steve; Phillips, Tony; Kirchgaessner, Amélie; Marshall, Gareth J.; King, John C.; Bracegirdle, Tom; Vaughan, David G.; Lagun, Victor; Orr, Andrew (ngày 16 tháng 12 năm 2009), "Record low surface air temperature at Vostok station, Antarctica", Journal of Geophysical Research, 114 (D24), Bibcode:2009JGRD..11424102T, doi:10.1029/2009JD012104, S2CID 128666346
  12. Walton 2013, tr. 25.
  13. Riffenburgh, Beau (2007), Encyclopedia of the Antarctic, 1, Taylor & Francis, tr. 598, ISBN 978-0-415-97024-2
  14. Walton 2013, tr. 189.
  15. Singh, Jaswant; Singh, Rudra P.; Khare, Rajni (tháng 12 năm 2018), "Influence of climate change on Antarctic flora", Polar Science, 18: 94–101, doi:10.1016/j.polar.2018.05.006, S2CID 133659933
  16. Walton 2013, tr. 195.
  17. Chambers, Lynda E.; Keatley, Marie R.; Woehler, Eric J.; Bergstrom, Dana M. (2013), "Antarctica", trong Schwartz, Mark D. (bt.), Phenology: An Integrative Environmental Science, Springer Netherlands, tr. 115–135, doi:10.1007/978-94-007-6925-0_7
  18. Armstrong, Terence (tháng 9 năm 1971), "Bellingshausen and the discovery of Antarctica", Polar Record, Cambridge University Press, 15 (99): 887–889, doi:10.1017/S0032247400062112, S2CID 129664580
  19. Smith, Jesse (ngày 20 tháng 3 năm 2020), "The frozen continent", Science, 367 (6484): 1316–1317, doi:10.1126/science.abb5660, PMID 32193317, S2CID 213191979
  20. McConville, Andrew (ngày 28 tháng 3 năm 2007), "Henrik Bull, the Antarctic Exploration Committee and the first confirmed landing on the Antarctic continent", Polar Record, 43 (2): 143–153, doi:10.1017/S0032247407006109, S2CID 129255252
  21. Tin, Tina; Lamers, Machiel; Liggett, Daniela; Maher, Patrick T.; Hughes, Kevin A. (ngày 4 tháng 10 năm 2013), "Setting the Scene: Human Activities, Environmental Impacts and Governance Arrangements in Antarctica", trong Tin, Tina; Liggett, Daniela; Maher, Patrick T; Lamers, Machiel (bt.), Antarctic Futures, Springer Netherlands, tr. 1–24, doi:10.1007/978-94-007-6582-5_1
  22. Dodds, Klaus (tháng 1 năm 2010), "Governing Antarctica: Contemporary Challenges and the Enduring Legacy of the 1959 Antarctic Treaty", Global Policy, 1 (1): 108–115, doi:10.1111/j.1758-5899.2009.00006.x, S2CID 154709882
  23. Hanessian, John (tháng 7 năm 1960), "The Antarctic Treaty 1959", International and Comparative Law Quarterly, 9 (3): 436–480, doi:10.1093/iclqaj/9.3.436, JSTOR 755968, S2CID 146228731
  24. a b c Elias, Scott A. (2020), "Development of Antarctic Science", trong Goldstein, Michael I.; DellaSala, Dominick A. (bt.), Encyclopedia of the World's Biomes, Elsevier, tr. 648–665, doi:10.1016/B978-0-12-409548-9.12006-8
  25. Chaturvedi, S. (2009), "Antarctica", trong Kitchin, Rob; Thrift, Nigel (bt.), International Encyclopedia of Human Geography, Elsevier, tr. 133–139, doi:10.1016/B978-008044910-4.00247-9
  26. a b Kennicutt, Mahlon C.; Bromwich, David; Liggett, Daniela; Njåstad, Birgit; Peck, Lloyd; Rintoul, Stephen R.; Ritz, Catherine; Siegert, Martin J.; Aitken, Alan; Brooks, Cassandra M.; Cassano, John; Chaturvedi, Sanjay; Chen, Dake; Dodds, Klaus; Golledge, Nicholas R.; Le Bohec, Céline; Leppe, Marcelo; Murray, Alison; Nath, P. Chandrika; Raphael, Marilyn N.; Rogan-Finnemore, Michelle; Schroeder, Dustin M.; Talley, Lynne; Travouillon, Tony; Vaughan, David G.; Wang, Lifan; Weatherwax, Allan T.; Yang, Huigen; Chown, Steven L. (tháng 9 năm 2019), "Sustained Antarctic Research: A 21st Century Imperative", One Earth, 1 (1): 95–113, doi:10.1016/j.oneear.2019.08.014, S2CID 204417822

Sách[sửa]

Chú thích[sửa]

  1. Từ này dễ gây nhầm lẫn với Cực Nam địa lý.